Ο ανατρεπτικός Νίκος Καζαντζάκης και ο αφορισμός που δεν έγινε ποτέ - Του Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη

Η τελευταία φωτογραφία του Νίκου Καζαντζάκη

Ο ανατρεπτικός Νίκος Καζαντζάκης

και ο αφορισμός απο την Εκκλησία που δεν έγινε ποτέ ύστερα από παρέμβαση της Φρειδερίκης!

akontogiannidis@yahoo.gr

Τέτοιες μέρες του 1957, έφευγε από τη ζωή ένας μεγάλος των γραμμάτων, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο «λέφτερος» που «δεν ήλπιζε» και «δε φοβόταν τίποτα». Σα μνημόσυνό του, στα 54 χρόνια απ’ το θάνατό του, θα αναφερθώ στον περιβόητο αφορισμό του, που δεν έγινε ποτέ, από τη μεσολάβηση, τότε, της βασίλισσας Φρειδερίκης! Ο Καζαντζάκης ήταν θρήσκος, βεβαιώνουν πολλοί, αλλά αυτό δεν εμπόδιζε την αυστηρή κριτική του σε κάποιους ιεράρχες, καυτηριάζοντας τα κακώς κείμενα.

Απο το 1947 έως και το 54, ταξιδεύει συνεχώς σε χώρες της Ευρώπης όπου τα έργα του μεταφράζονται και γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία. « Ο χριστός ξανασταυρώνεται» και « ο τελευταίος πειρασμός» εξοργίζουν τον Πάπα και το Βατικανό εκδίδει απαγόρευση της κυκλοφορίας των βιβλίων του! Ανάμεσα στις επιτυχίες και τα βραβεία που παίρνει ο Καζαντζάκης, συναντά και την αντίδραση της ελληνικής εκκλησίας. Ήδη απο το 1928, την εκστρατεία για τον «αθεϊσμό» του Καζαντζάκη, άρχισε ο μητροπολίτης Σύρου Τήνου και Μυκόνου Αμβρόσιος, και 26 χρόνια μετά, το 1954 η Ιερά Σύνοδος, ετοιμάζεσαι να τον αφορίσει, χαρακτηρίζοντάς τον, «άθεο και ανατροπέα» για το περιεχόμενο των παραπάνω δύο βιβλίων του. Ο μητροπολίτης Χίου, στην έκθεση του χαρακτηρίζει τα βιβλία «αντεθνικά, αντιχριστιανικά, εξευτελίζουν ιερά και όσια, προσβάλλουν τον κλήρο, την εκκλησία και κηρύττουν την αθεΐα».

Ο ακήρυκτος πόλεμος Εκκλησίας – Καζαντζάκη, συζητείται στον πνευματικό κόσμο, που παίρνει θέση υπέρ του συγγραφέα, όπως και στα Δημοτικά Συμβούλια πολλών δήμων που εκδίδουνψηφίσματα συμπαράστασης. Το θέμα φτάνει στη Βουλή με ερωτήσεις κρητικών βουλευτών (Μητσοτάκη, Λουλακάκη, Κοθρή), όπου ο Κων. Μητσοτάκης θα τονίσει: «ο Καζαντζάκης στο έργο του ο Χριστός Ξανασταυρώνεται αποδεικνύεται αληθινός χριστιανός και μάλιστα περισσότερο από τους διώκτες του».

Φωτο: Η Μαρία Βοναπάρτη, σύζυγος του ύπατου αρμοστή της Κρήτης

Το θέμα ξανασυζητείται με εισηγητή τον μητροπολίτη Κασσανδρίας, σε νέα συνεδρία της Ιεράς Συνόδου η οποία απευθύνει « πατρικήν παραίνεσιν» στο λαό, « ίνα φεύγουσι τα βιβλία ταύτα» τα οποία « δια της σαγήνης της τέχνης ανυπόπτως δηλητηριάζουσι τας ψυχάς…» και αναμένεται να προχωρήσει στον αφορισμό του συγγραφέα. Ο Τύπος της εποχής, όμως, αίφνης παρατηρεί ότι «μεταξύ των μητροπολιτών επικρατεί μετριοπάθεια και δεν πρόκειται να ληφθούν αποφάσεις των άκρων…». Είναι το αποτέλεσμα παρέμβασης απ’ το παρασκήνιο, κατόπιν άνωθεν εντολής. Τις μέρες εκείνες που ξέσπασε σάλος για τα βιβλία, στη Γαλλία συναντάται με την πριγκίπισσα Μαρία Βοναπάρτη ο Καζαντζάκης, στην οποία είχε αφιερώσει τον «τελευταίο πειρασμό». Ο Καζαντζάκης γνωριζόταν με τη Μαρία και τον μακαρίτη σύζυγό της πρίγκιπα Γεώργιο με τον οποίο διατηρούσε φιλία όταν ήταν ύπατος αρμοστής στην Κρήτη. Παρεμπιπτόντως, η βασίλισσα Φρειδερίκη, που βρισκόταν στο Παρίσι, επισκέπτεται τη Μαρία κι εκεί γνωρίζει τον Καζαντζάκη που την κρατά συντροφιά και αναπτύσσεται μεταξύ τους φιλία και αλληλοεκτίμηση.

Φωτο: Ο Καζαντζάκης με τον φίλο του ύπατο αρμοστή Κρήτης πρίγκιπα Γεώργιο

Από εκεί η Φρειδερίκη κινείται στο παρασκήνιο για να αποτρέψει τον αφορισμό! Την επομένη κιόλας το πρωί, ο υπουργός Παιδείας Αχ. Γεροκωστόπουλος συναντά τον φλογερό ιεράρχη της Ηπείρου στον πόλεμο του ‘40 Αρχιεπίσκοπο Σπυρίδωνα, που ήταν ήδη ενήμερος από τον αυλάρχη της Φρειδερίκης Λελούδα, ότι «η υπόθεση δεν πρέπει να φτάσει στα άκρα». Μετά ήλθε στην Αθήνα και η είδηση της συνάντησης Φρειδερίκης- Καζαντζάκη, με τις σχετικές φωτογραφίες από το Παρίσι, και απομάκρυνε και διέγραψε έτσι κάθε απειλή για αφορισμό…

Η Ιερά Σύνοδος, μετά την παρέμβαση της Φρειδερίκης, παρέπεμψε, το θέμα της καταδικαστικής αποφάσεως των βιβλίων στο Πατριαρχείο, τον δε Καζαντζάκη, επειδή ήταν Κρητικός, στην Εκκλησία της Κρήτης «ίνα καλέσει τούτον εις ανασκευήν και αναίρεσιν των βλασφημιών». Ο πατριάρχης Αθηναγόρας ενήμερος για τη στάση της Φρειδερίκης, συγκρότησε επιτροπή εκ μητροπολιτών « ίνα εξετάση άνευ προκαταλήψεως και μετά μεγίστης προσοχής τα έργα του συγγραφέως…» προτρέποντας τους: «Μην κάνετε αυτό που έκανε το Βατικανό». Μετά από λίγο καιρό η υπόθεση ατόνησε και μπήκε στο αρχείο…

*To άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Real News