Πρόσωπα - Της Ρίτσας Μασούρα

Κάρολος Ντίκενς. Αφηγητής της κοινωνικής πραγματικότητας της εποχής του. Λογοτεχνικός μύθος. Εραστής της ελπίδας, παρηγορητής των φτωχών. Δίνει πνοή στους εύθραυστους ή τους ατσαλένιους ήρωές του και τους παραδίδει βεβαρημένους ή απελευθερωμένους στην ανθρωπότητα. Ο 19ος αιώνας της Βρετανίας καθρεφτίζεται στα βιβλία του σε σχήμα πρωθύστερο, αλλά σχήμα που αντέχει στον χρόνο. Ο Ντίκενς (φωτ.) επιστρέφει στις μέρες μας, όχι ως θριαμβευτής που ούτως ή άλλως υπήρξε στην εποχή του, αλλά ως εισηγητής της καλοσύνης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Μας λείπουν και τα δυο. Η Βρετανία τιμά το 2012 τα διακόσια χρόνια από τη γέννηση του βικτωριανού συγγραφέα, ανοίγοντας τις πόρτες του ανακαινισμένου μουσείου του στην Doughty Street του Λονδίνου και προγραμματίζοντας σειρά εκδηλώσεων. Ενας ολόκληρος κόσμος, θεατρικός, κινηματογραφικός, συγγραφικός, ποιητικός θα στήσει το ιδανικό σκηνικό για τον άνθρωπο που στηλίτευσε το νομοθετικό και εκπαιδευτικό σύστημα της εποχής του και αγαπήθηκε όσο λίγοι συγγραφείς στον κόσμο.

Κάθε Χριστούγεννα ο Ντίκενς επιστρέφει. Πότε δειλά, πότε θαρραλέα, αλλά πάντα κρατώντας το συναξάρι του δικού του μικροσύμπαντος. Τα «Χριστουγεννιάτικα κάλαντα», ο φιλάργυρος και κακότροπος Σκρουτζ γίνονται παραδείγματα προς μίμηση και προς αποφυγήν. Οι υπεύθυνοι του Μουσείου, το οποίο ήδη λειτουργεί από τις 8 Νοεμβρίου, πιστεύουν ότι τουρίστες που θα παρακολουθήσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2012, θα λοξοδρομήσουν κάποια στιγμή για να επισκεφθούν το σπίτι που εκείνος έζησε στο Λονδίνο. Εντελώς συγκυριακά, ο Ντίκενς επιστρέφει φέτος ως αναγκαία συνθήκη ηθικής. Ενδεχομένως στον αντίποδα της γνωστής δανειακής συνθήκης. Η πρώτη αντέχει την πολυτέλεια της αθέτησης μέσα στον χρόνο. Η δεύτερη αν αθετηθεί, θα αποτυπώσει στο χαρτί την γκιλοτίνα που στοίχειωσε τον Ντίκενς μέσα από τις αφηγήσεις των γονιών του. Στην εποχή μας, ο Αγγλος συγγραφέας δημιουργεί υπεραξία ενδιαφέροντος. Εχουμε την επανεμφάνιση του Ολιβερ Τουίστ, ενδεχομένως με άλλο όνομα και δίχως την τύχη εκείνου του ορφανού. Ο Ολιβερ Τουίστ θα διαβαστεί ξανά από παιδιά και μεγάλους. Θα υπάρξουν θεατρικές παραστάσεις. Ισως γιατί ο θεατής θα αναζητά τη σκέψη του Ντίκενς όταν εξομολογείται: εφηύρα τον Ολιβερ για να αποδείξω ότι το πνεύμα του καλού πάντα υπερνικά τις αντίξοες περιστάσεις και πάντα θριαμβεύει.

Οι κριτικοί διχάζονται ανάμεσα στη βικτωριανή προσωπικότητά του Ντίκενς και το μοντέρνο πρόσωπο της εποχής του. Το σημειώνει και ο Οργουελ στις αναφορές του. Κυρίως σχολιάζει τη γενικότερη στάση του απέναντι στο σύστημα της εποχής. Επέκρινε συχνά τους πάντες, αλλά δεν είχε να προτείνει σημαντικές αλλαγές. Θύμιζε λίγο τους δημοσιογράφους που δεν βρίσκουν τίποτα σωστό, αλλά σπανίως έχουν κάτι ανατρεπτικό να προτείνουν. Ο Οργουελ εξοικειώθηκε νωρίς με το ύφος γραφής του Ντίκενς, αλλά μεγαλώνοντας συνειδητοποίησε ότι αυτός ο περίεργος άνθρωπος δεν ανήκε στο προλεταριάτο. Αντιθέτως, ο κόσμος του ήταν ο περίκλειστος κόσμος της μεσαίας τάξης. Το μήνυμα που διαβάζει στα μυθιστορήματα του Ντίκενς ο Οργουελ είναι ένα: έχει σημασία οι καπιταλιστές να φέρονται με ευγένεια κι όχι να επαναστατούν οι εργάτες. Αρα, ο Ντίκενς απεχθάνεται τη βαρβαρότητα του επαναστατημένου όχλου, ακόμη και στις περιπτώσεις που ο όχλος είχε κάθε δίκιο να επαναστατεί. Ως προς το εκπαιδευτικό σύστημα, ο Ντίκενς δεν έχει να προτείνει ανατροπές. Απλώς επιθυμεί ζεστούς και ανθρώπινους δασκάλους, επιστρέφοντας σταθερά στη δική του ηθική κορυφογραμμή της καλοσύνης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Το έργο του Ντίκενς λειτουργεί μέσα μου σαν επουλωτική γάζα. Είναι ο αφηγητής που επαναφέρει στη μνήμη ξεχασμένα συναισθήματα και θέτει όρια συμπεριφοράς. Κάπου διάβασα πως ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ επέστρεφε συχνά στον Ντίκενς, ειδικότερα σε περιόδους σκληρής προεκλογικής εκστρατείας. Κι όπως ο Ντίκενς θεωρούσε ότι οι καπιταλιστές οφείλουν να είναι ευγενείς, έτσι και ο Ρούσβελτ ήταν πεπεισμένος πως οι κυβερνήσεις οφείλουν να στραφούν προς τους καλλιεργητές και να προσφέρουν στους ταπεινούς (τους Ολιβερ Τουίστ της Αμερικής) μια υποστήριξη, τουλάχιστον ίση με εκείνη που παραχωρούσαν έως τότε σε τράπεζες και μεγάλες εταιρείες. «Αυτά τα δύστυχα χρόνια απαιτούν καινούργιες αντιλήψεις που θα στηριχθούν πάνω σε λησμονημένες ανθρώπινες δυνάμεις. Που θα αναζητήσουν ξανά την πίστη στον άνθρωπο, ο οποίος αποτελεί τη βάση της οικονομικής πυραμίδας», έγραφε ο Ρούσβελτ στις σημειώσεις του πριν αναλάβει την προεδρία των ΗΠΑ.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ