Κατερίνας Κατράκη, "Παράθυρο" - Κριτική του Δημήτρη Γλυφού

Παράθυρο. Ένα πλαίσιο που θέτει όρια. Απομονώνει και εστιάζει. Κορνιζάρει στιγμές. Προθήκη το ίδιο, ζωής. Αναπόφευκτα, μας αφομοιώνει. Αποτελεί το μέσο για παρατήρηση. Από ποια οπτική όμως; Αυτή, την καθορίζει η ποιήτρια, όσο προχωρούμε στις σελίδες του βιβλίου της.

Κοινός παρονομαστής η διέξοδος. Το υπερβατό, που ντύνεται τα συναισθήματα και τη διάθεσή της και ακολουθεί πιστά, πάντα πιστά, το δρόμο της αποτύπωσης στο χαρτί.

Η βαθιά εσωτερικότητα και ο στοχασμός στα θέματα που απασχολούν την ποιήτρια δεν αφήνουν αμφιβολία για το ταλέντο της. Διαρκής αναζήτηση. Κανένας εφησυχασμός. Δουλεμένοι στίχοι, ζυγιασμένοι τόσο στις ανάσες, όσο και στα νοήματα.

Σε κάποια ποιήματα αχνοφένεται μια απροσδιόριστη ενοχή. Ίσως άδικη, ίσως φαντασιακή, αλλά ίδιον γνώρισμα ενός ανήσυχου πνεύματος. «Η ανάμνηση είναι επώδυνη» γράφει.

Ο λόγος της Κατερίνας Κατράκη είναι εξομολογητικός. Ανοίγει το παράθυρο στο φως. Ασθματικός που σε σημεία διαβάζοντάς τον, νοιώθεις να ξεραίνεται το στόμα σου. Άλλοτε ατρόμητη με παραινέσεις κι άλλοτε ανασφαλής να κλείνεται στους στίχους της.

Μας συγκλονίζει το τρίστιχο στο ποίημα «Ανακάλυψη» «Κι είπα θα ζήσω σαν νεκρός/με την ελπίδα όταν πεθάνω/επιτέλους ν’ αναπνεύσω». Οι αντιθέσεις, το οξύμωρο του σχήματος και η χρησιμοποίηση λέξεων που από μόνες τους κρύβουν ένταση, μας πιάνουν από το λαιμό. Ασφυξία. Μόνη μας παρηγοριά το νόημα που μας λυτρώνει.

Οι συχνές επαναλήψεις λέξεων σε κάποια από τα ποιήματα της συλλογής, όπως σκοτάδι, αέρας, νερό, μας δημιουργούν μια αγωνία. Μια εμμονή που μας αναστατώνει. Περιορίζουν το χώρο μας και απολαμβάνουν την εσωτερική μας σύγχυση.

Η πένα της ποιήτριας μεταφράζει τα συναισθήματα, τις ανησυχίες και τα βιώματά της με τρόπο ανεπιτήδευτο. Δουλεμένο και φιλτραρισμένο στη σκέψη και την αντίληψή της, δίχως εκπτώσεις και αυτολογοκρισία.

Αν εξετάσει κανείς τα ποιήματα της συλλογής, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, θα τα βρει ολοκληρωμένα. Αυτοτελείς καταθέσεις που οικοδομούνται σταθερά. Λέξη-λέξη. Στίχο-στίχο. Έχει μια ομαλή εξέλιξη χωρίς κενά. Οι εξάρσεις έχουν θέση αλλά μόνο σε ό,τι αφορά την ουσία. Το στοχασμό. Οι στίχοι βέβαια, ανεξάρτητα από το όλον, κρύβουν τη δική τους δυναμική.

Οι ληκτικοί στίχοι πολλές φορές λειτουργούν αυτόνομα. Εξτρεμιστές που έχουν την τάση να αποσχίζονται από την εξέλιξη του ποιήματος και να έχουν τη σπάνια τύχη να αποτελούν σημείο αναφοράς. Παρηγορούν, νουθετούν, ιντριγκάρουν, αιφνιδιάζουν κι εκεί δίνουν το έναυσμα για ανάπτυξη κρίσης και την ταύτιση ή μη με την ποιήτρια.

Η Κατερίνα Κατράκη τολμά, με τη συλλογή της, μια προσωπική κατάθεση ψυχής. Όσο κοινότοπο κι αν ακούγεται. Εκτίθεται.

Στο «Ανακοινωθέν» βιώνει μια απώλεια κι εμείς κοινωνοί του ψυχισμού της: «Μην ταραχτείτε…/απλώς/διέρρηξαν τον κόσμο μου/και πήραν την καρδιά μου.» γράφει.

Στο ποίημα «Παραλλαγή» βρισκόμαστε μπροστά σε μια εσωτερική σιωπηλή διαλεκτική της ποιήτριας. Οι ερωταπαντήσεις που στρέφονται στον εαυτό της, μας υποχρεώνουν σε θέση συμπάσχοντος, όσο κι αν προσπαθεί να μας βγάλει από πάνω μας το βάρος της μέσα αναζήτησής της, με το περίτεχνα παιχνιδιάρικο κλείσιμο «Το γράφω ορθώς/ή μήπως απατώμαι;/ούτως ή άλλως δεν είναι η πρώτη φορά/που η ορθογραφία με εμπαίζει».

Η ποιήτρια γράφει για την εποχή της. Είναι μια σύγχρονη ποιήτρια που αναβαθμίζει το λόγο. Ζει και παρατηρεί. Δε φοβάται να χρησιμοποιήσει ξενόγλωσσες λέξεις. Αδόκιμο για πολλούς, επιβεβλημένο για την αίσθηση και την αισθητικότητα που επιτάσσει η γραφή της.

Εξορθολογεί τις καταστάσεις από τη μία, αλλά σέβεται και αποθεώνει τα συναισθήματα από την άλλη.

Δε λείπουν οι στιγμές που μας συγκινεί. Ταυτιζόμαστε με το «Ερωτικό». Κρατιόμαστε από κάθε λέξη του. Απροσδιόριστη αγωνία και σφίξιμο στο στομάχι, στο τέλος κάθε στίχου. «Πως θ’ αρνηθώ το εγώ μου» ο ληκτικός της στίχος. Κι από πάνω του, να λιώνουν τα αν κι οι ερωτήσεις.

Η Κατερίνα Κατράκη αδειάζει τις λέξεις. Τις κατακερματίζει. Τις απογυμνώνει από την πρώτη, στερεότυπη προσέγγιση. Η αποσύνθεση των σύνθετων, συνθέτει στιβαρά το λόγο της.

«Κράτα το διά κι άσε εμένα στη φυγή», «ειλικρινά νοιώθω συν-κλονισμένη», «Το αίσθημά που έμεινε γυμνό από το συν», «εγώ που αγοράστηκα από ‘σένα μ’ ένα εξ». Η διακριτή διαφορά του σαν και του ως στο ποίημα «Λεξίπλους». Ένα παιχνίδι της γλώσσας που τη συντροφεύει.

Υπάρχουν στιγμές στην ποίησή της που φοβάται. Αποφεύγει τις εξάρσεις. Τις ακρότητες. Αναζητά το μέτρο. Το δέον. Στο συναίσθημα. Τη ζωή. Την ποίηση. «Λάτρη του υπέρ κι όχι του μέτρου συναιτήσου» μας παραινεί στο «Ο υπέρμετρος». Στο ίδιο ποίημα μας αφοπλίζει με ένα ρήμα που αντηχεί μέσα μας. «Ανθρωπίσου». Με μία λέξη ταράζει τον κόσμο μας. «Ανθρωπίσου». Γυρνάμε στα αυτονόητα. «Ανθρωπίσου». «Φενερώσου». «Γίνε εσύ κι άσε το ρόλο».

«Έτσι λαφρύς και περιττός πήρα τους δρόμους» έγραφε κάποτε ο Μανόλης Αναγνωστάκης. «Έτσι που λέω να πεθάνω/για να ΄χω κάτι ολότελα δικό μου. Μια πνοή./Την τελευταία.» γράφει σήμερα η Κατερίνα Κατράκη. Κοινή συνισταμένη και των δύο η λιτή ανθρώπινη υπόσταση. Η απώλεια που τελικά μας απελευθερώνει. Άλλωστε η πτώση είναι νομοτέλεια. Κι η μοναξιά η μοίρα των ποιητών. Το ποίημα «Τίποτα δεν πουλιόταν πια» αποτελεί φόρο τιμής στο μεγάλο μας ποιητή και οι στίχοι της, λες και συνεχίζουν από εκεί που σταμάτησε εκείνος. Κοφτεροί, να ενώνουν διακριτικά τους πόρους του δέρματός μας. Να τους ανοίγουν, για να συμμετάσχουν κι αυτοί με τη σειρά τους, στην ανύψωση που έρχεται.

Η ποιήτρια αντιδρά στο πέρασμα του χρόνου. Στην εναλλαγή των εποχών που απομακρύνουν το άπιαστο, που διαβρώνουν το όνειρο. Που πνίγουν την αθωότητα με σύγχυση και στερούν από την προοπτική τις διαστάσεις. Με θολή ματιά από τα δάκρυα και με αγκαλιά που σφίγγει μια πληγή κι ένα παράπονο, εξομολογείται το άγχος της ενηλικίωσης. «Όλα τα θέλω και μπορώ πάγωσαν μέσα μου/έκλαψαν που ‘μαι είκοσι χρονώ και με προσπέρασαν», καταλήγοντας «κι οι στάχτες έγιναν προσευχή σε χείλη αφίλητα/βρήκαν ξανά μια στεριά και ακούμπησαν/κι όλα μου γύρω ανατολή κι αργό ξημέρωμα».

Γράφει για την ευτυχία. Την αφιερώνει. Δεν προσπαθεί να ψάξει έμπνευση στις σκοτεινές γραμμές των ποιητών. Χαίρεται τη ζωή. «Είμαι χαρούμενη/σήμερα νιώθω αλλιώτικα/δεν περπατάω στη γη/μόνο πετάω» γράφει στο ποίημα «Η ελεύθερη». Παρατηρεί στο «Ά-τιτλο» τη διαδραστική σχέση ευτυχίας-αχαριστίας-στέρησης ευτυχίας. «Γιατί είναι ελεύθερη (η ευτυχία)/κι αν τη δεσμεύσεις/παραδίνεται/στο διπλανό σου».

Η Κατερίνα Κατράκη μας χαρίζει άφθονες εικόνες. Οικείες, έντονες, γεμάτες μυρωδιές και χρώματα. Στα ποιήματα «Θαλασσινή» και «Περίπατος» ο λυρισμός, οι παρομοιώσεις, η αίσθηση αναχρονισμού, η υποψία ενός νεορομαντισμού και η είσοδος της αφήγησης στο ποίημα, μας αφήνει μετέωρους πάνω από μια αίθουσα θερινού κινηματογράφου, ένα μουσικό κουτί, ένα νησί και διακλαδώσεις δρόμων που ορίζουν την ύπαρξή μας. Τρυφερότητα και μνήμη.

Κλείνοντας, δε θα μπορούσα να μην αναφερθώ σε δώδεκα λέξεις, προϊόν χαρισματικής έμπνευσης, εκείνης που σε σηκώνει από το κρεβάτι τη νύχτα, σε απομονώνει από παρέες και αγχώνει το χέρι στη μεταφορά. «Η ζωή μου έπαθε κάταγμα./Ένα όνειρο ανεκπλήρωτο έπεσε βίαια πάνω της».

Το δίστιχο ποίημα «Έκτακτο», συμπυκνώνει έναν εσωτερικό μονόλογο σε ένα υστερόγραφο συγκίνησης. Σε μια υποσημείωση έντονης φόρτισης. Μία κραυγή χωρίς ψηλές και χαμηλές νότες. Με σταθερή φωνή, βηματίζει στην ίαση. Στη θεραπεία και την αποκατάσταση. Στον επαναπροσδιορισμό. Δανεικός ρεαλισμός. Αποδοχή της πραγματικότητας, κι όχι αφορισμός της. Δώδεκα λέξεις. Ο σταυρός, το αποθημένο, το μυστικό, το βάρος καθενός από εμάς.

Κι αν ο Μανόλης Αναγνωστάκης έγραφε πως η «Η ποίηση δεν είναι ο τρόπος να μιλήσουμε, αλλά ο καλύτερος τοίχος να κρύψουμε το πρόσωπό μας», η Κατερίνα Κατράκη μας υπενθυμίζει πως σε αυτό τον τοίχο έχει θέση κι ένα παράθυρο.

Κατερίνα Κατράκη

Η Κατερίνα Κατράκη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1981. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και γνωρίζει τρεις ξένες γλώσσες. 
Εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα. Παράλληλα, ασχολείται με την επιμέλεια εκπαιδευτικών και λογοτεχνικών βιβλίων για τον Eκδοτικό Oργανισμό Λιβάνη, ενώ στο παρελθόν συνεργάστηκε και με τα Ελληνικά Γράμματα. 
Το «Παράθυρο» είναι η πρώτη ποιητική της συλλογή. Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ιωλκός.

ΝτουέΝτε