Επανυφαίνοντας τον κοινωνικό ιστό - Του Πάσχου Μανδραβέλη

Ο μεγαλύτερος καημός πολλών δημοσιολογούντων -πολιτικών, διανοητών κ. λπ. - είναι η κοινωνική συνοχή. Γι’ αυτήν έγραφαν πολύ πριν από την κρίση και αυτήν θρηνούν μετά την κρίση. Επί της ουσίας έχουν δίκιο. Η κοινωνική συνοχή είναι βασικός παράγων ανάπτυξης μιας χώρας, σημαντικότερος ίσως και από τους στεγνούς αριθμούς που δείχνουν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, τη δημόσια ή την ιδιωτική κατανάλωση. Μια χώρα δεν ευημερεί όταν ευημερούν μόνο οι αριθμοί. Εχει κοινωνία όταν καθένας μπορεί να νιώθει ασφαλής παρά τις αντιξοότητες που φέρνει η ζωή.

Δεν γνωρίζουμε πόσο πιστά αποτυπώνουν την κοινωνική συνοχή διάφοροι οικονομετρικοί δείκτες. Περιγράφουν μόνο τη μία πλευρά της εξίσωσης που αφορά τη ζήτηση των υπηρεσιών. Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά, δηλαδή η προσφορά. Σ’ αυτήν την πλευρά τα φαινόμενα ρήξης της κοινωνικής συνοχής προϋπήρχαν της κρίσης. Η φοροδιαφυγή και η διαφθορά είναι τα πιο εμφανή παραδείγματα, διότι και τα δύο είναι άρνηση προσφοράς στην κοινωνία και πλήττουν πρωτίστως τους αδύναμους.

Υπάρχουν όμως κι άλλα. Οι αγώνες, για παράδειγμα, των τοπικών κοινωνιών κατά των παραρτημάτων των ΟΚΑΝΑ, κατά της δημιουργίας κέντρου σίτισης για άπορους στον Νέο Κόσμο της Αθήνας με απειλές του τύπου «αν φέρετε συσσίτια εδώ, θα γίνει της Κερατέας...» είναι μερικά. Αυτή καθ’ αυτή η διαφορά στην καθαριότητα μεταξύ των ιδιωτικών και των δημόσιων χώρων δείχνει αν μη τι άλλο ότι, παρά τη διάχυτη ρητορεία περί κοινωνίας και συνοχής, το ιδιωτικό είναι πολύ πιο ψηλά στην κλίμακα αξιών του πληθυσμού από το δημόσιο. Σε όλες τις χώρες υπάρχει αυτή η διαφορά, αλλά εδώ η ψαλίδα παραείναι ανοιχτή. Αυτό που βαπτίστηκε ως «ανυπότακτο του Ελληνα» -π. χ. να κλείνουν διακόσια άτομα το κέντρο της Αθήνας αδιαφορώντας για τις συνέπειες στον πληθυσμό- σε άλλες χώρες θα βαφτιζόταν αντικοινωνική συμπεριφορά.

Aν δεν θέλουμε να κοροϊδευόμαστε μεταξύ μας, πρέπει να συνομολογήσουμε ότι αυτό που ονομάζαμε «κοινωνικός ιστός» ήταν κατ’ ουσία ένα ακτινωτό σύστημα που είχε στο κέντρο το κράτος-τροφό και κρατούσε συνεκτική την κοινωνία όσο υπήρχαν λεφτά. Ισως γι’ αυτό δεν ευδοκίμησαν θεσμοί και πρακτικές οριζόντιας κοινωνικής συνεκτικότητας. Η κοινωνία των πολιτών είναι στα σπάργανα, ο συνδικαλισμός έγινε άθροισμα συντεχνιών και το συνεταιριστικό κίνημα εκφυλίστηκε. Οταν κυριαρχεί η αντίληψη του κράτους που «όλα τα σφάζει και όλα τα τακτοποιεί» είναι λογική η αντίδραση των πολιτών που απαιτούν «να κόψουν τον λαιμό τους οι πολιτικοί και να καθαρίσουν το πεζοδρόμιο» μπροστά στο σπίτι τους.

Η κρίση όμως τα αλλάζει όλα. Κυρίως την αντίληψή μας για το κοινωνικό γίγνεσθαι. Ομάδες πολιτών, γνωρίζοντας πλέον ότι το κράτος δεν μπορεί να κάνει κάποια πράγματα αποτελεσματικά, αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες. Οι Ατενίστας δραστηριοποιούνται εδώ και καιρό· μια νέα πρωτοβουλία με τον τίτλο «Μπορούμε» αξιοποιεί το περισσευούμενο φαγητό για εκείνους που το έχουν ανάγκη, σύλλογοι αποφοίτων ξαναμαζεύονται για να βοηθήσουν παλιούς συμμαθητές που ψάχνουν για δουλειά.

Ολα αυτά βέβαια είναι μικρές πρωτοβουλίες και επ’ ουδενί δεν μπορούν να υποκαταστήσουν το κράτος. Ομως δείχνουν νέες τάσεις επανύφανσης του κοινωνικού ιστού από την ίδια την κοινωνία. Δεν ξέρουμε αν ο κ. Ράιχενμπαχ και η Ευρώπη μάς βοηθήσουν να κάνουμε κράτος (και κοινωνικό) πιο αποτελεσματικό, αλλά σίγουρα η κρίση μάς βοηθάει να δούμε αλλιώς την κοινωνία.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ