Ο στρατηγός απόκαμε - Του Χαρίδημου Τσούκα*

Τον περασμένο Μάιο δήλωσε στη Βουλή: «[…] χρειάζεται συστράτευση, πανστρατιά. […] Είμαστε σε συνθήκες πολέμου. Χρειάζεται εθνική επιστράτευση, εθνική συστράτευση, ενότητα». Στη συνάντησή του με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον περασμένο Οκτώβριο, επανέλαβε μια παρόμοια δήλωση: «εδώ πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι κάνουμε έναν πόλεμο». Ο υπουργός Οικονομικών και αντιπρόεδρος δύο κυβερνήσεων κ.Βενιζέλος, τον οποίο δεν θα μπορούσε να μεμφθεί κανείς για φραστική λιτότητα, δύσκολα αντιστέκεται στον τσορτσιλικό πειρασμό - να θεωρήσει τον εαυτό του ηγέτη στρατεύματος σε καιρό πολέμου!

Δεν είναι ο μόνος. Ο κ.Παπανδρέου Γ΄ χρησιμοποίησε επανειλημμένα τη γλώσσα του πολέμου, ενώ, πρόσφατα, ο κυβερνητικό εκπρόσωπος κ.Καψής υπογράμμισε τον έκτακτο, πολεμικό χαρακτήρα της οξείας κρίσης που μαστίζει τη χώρα. Χαρακτήρισε την κυβέρνηση Παπαδήμου«πολεμική κυβέρνηση», τονίζοντας ότι «αυτό που πρέπει να καταλάβουν όλοι είναι ότι είμαστε σε πόλεμο. Αν δεν υπογράψουμε τη συμφωνία, θα βρεθούμε εκτός ευρώ».

Η γλώσσα του πολέμου είναι κατανοητή υπό τις περιστάσεις – αρκεί να συνειδητοποιούσαν οι χρήστες της τι συνεπάγεται! Μια χώρα γονατισμένη, που μάχεται για την οικονομική της επιβίωση, μοιάζει να έχει εμπλακεί σε πόλεμο. Ο εχθρός δεν είναι, βέβαια, ευδιάκριτος, δεδομένου ότι τα ελλείμματα και το χρέος δεν είναι απέναντί μας (όπως ένας εχθρός), αλλά μέσα μας, αποτελέσματα ιστορικών εθισμών και νοοτροπιών. Ίσως να ήμασταν πιο κοντά στην πραγματικότητα αν παραλληλίζαμε την αγωνιώδη προσπάθεια της χώρας για οικονομική επιβίωση αντίστοιχη με τη μάχη τους ασθενούς κατά του καρκίνου.  Τα ελλείμματα, όπως τα καρκινικά κύτταρα, τα παράγουμε εμείς  οι ίδιοι. Συμβιώνουμε για δεκαετίες με τον εχθρό.

Το πρόβλημα όμως είναι ότι η κυβερνώσα ελίτ δεν παίρνει τα λόγια της στα σοβαρά: μιλά για πόλεμο αλλά δεν συμπεριφέρεται σα να είναι σε πόλεμο. Δεν πρόκειται μόνο για το γεγονός ότι η σχεδόν πεντηκονταμελής κυβέρνηση Παπαδήμου περιέχει, σε μεγάλο βαθμό, ό,τι πιο ανίκανο,  φθαρμένο και, σε μερικές περιπτώσεις, απλώς γελοίο υλικό απαρτίζει το πολιτικό προσωπικό της χώρας. Ούτε μόνο για το γεγονός ότι (και) η κυβέρνηση Παπαδήμου έχει για αντιπρόεδρο (Α΄ ή Β΄ θα σας γελάσω…) έναν κύριο με τρυφηλή φυσιογνωμία, ο οποίος, σύμφωνα με δική του ομολογία, έχει «μόνο συμβουλευτικές, όχι νομοθετικές αρμοδιότητες» και, ο οποίος, για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο του, κάνει δήθεν αυτοκριτικές δηλώσεις στα ΜΜΕ, παραχωρεί αφειδώς συνεντεύξεις και, κατά δήλωσή του, συγγράφει βιβλίο, στο οποίο θα τεκμηριώσει τον ισχυρισμό του (για τον οποίο θα τον θυμούνται οι επόμενες γενιές, αφού το πολιτικό του έργο είναι σχεδόν ανύπαρκτο) «όλοι μαζί τα φάγαμε», παραμένοντας παρ’ όλα αυτά υπουργός! (Παρεμπιπτόντως, αν ήθελε η κυβέρνηση Παπαδήμου να πείσει για την αναγκαιότητα της εργασιακής εφεδρείας θα έδινε το καλό παράδειγμα: θα άρχιζε με τους ουκ ολίγους πλεονάζοντες υπουργούς της, αρχής γενομένης με τον κ.Αντιπρόεδρο (Α΄ ή Β΄, μου διαφεύγει…). Αλλά πότε οι πολιτικάντηδες έδωσαν το καλό παράδειγμα για να το κάνουν  τώρα…).

Ας επανέλθω, όμως, στο θέμα της πολεμικής γλώσσας. Έλεγα ότι η κυβερνώσα τάξη μιλά για πόλεμο, αλλά δεν συμπεριφέρεται σα να είναι η χώρα σε πόλεμο. Άνθρωποι που αγνοούν την έννοια της συνέπειας (εκτός κι αν αφορά τα συμφέροντά τους), αδυνατούν να είναι συνεπείς με την ίδια τους τη γλώσσα: δεν κατανοούν τις συνεπαγωγές – τις συμπεριφορικές επιπτώσεις -  της γλώσσας που χρησιμοποιούν. Δεν εκπλήσσει, λοιπόν, που η γλώσσα τους εκπίπτει σε φλύαρη κενολογία• γι αυτό δεν πείθουν, ούτε συγκινούν, ακόμα κι όταν χρησιμοποιούν δραματικά ρητορικά σχήματα.

Δείτε τις πρόσφατες δηλώσεις Βενιζέλου: «Δυστυχώς όλες οι θεμελιώδεις μακροοικονομικές και δημοσιονομικές προγνώσεις του αρχικού προγράμματος - του μνημονίου - δεν επιβεβαιώθηκαν. Είμαι εξουθενωμένος, μένω εδώ από εθνικό καθήκον», είπε. Φαντάζεστε τον Τσόρτσιλ να λέει, μετά τις πρώτες ήττες των Συμμάχων στον Πόλεμο: «η στρατηγική μας απέτυχε. Είμαι εξουθενωμένος»; Φαντάζεστε τη Σαν Σου Κι, τον Νέλσον Μαντέλα, ή τον Λεχ Βαλέσα να ομολογούν ηττοπαθώς ότι νοιώθουν «εξουθενωμένοι» από τον αγώνα τους;

Όχι, δεν το φαντάζεστε. Γιατί οι ηγέτες αυτοί ήταν (και η Σαν Σου Κι εξακολουθεί να είναι) αφοσιωμένοι στον αγώνα τους, γνώριζαν ότι σε αυτούς προσβλέπουν πολλοί άλλοι που δεν έπρεπε να διαψεύσουν• ο τελικός σκοπός τους είχε συνεπάρει τόσο πολύ που υπήγαγαν σε αυτόν τη συνολική τους ύπαρξη. Τέτοιοι ηγέτες δεν μιλούν απλώς για «μάχες», «αγώνες» και «πολέμους» - ζουν μαχόμενοι, αγωνιζόμενοι, πολεμώντας. Δεν σκέπτονται την επόμενη μέρα με όρους σταδιοδρομικής επιβίωσης• το «εθνικό καθήκον» δεν είναι γι αυτούς ρητορικός πομφόλυγας αλλά κατευθυντήριος τρόπος ζωής• η ηττοπάθεια και η «εξουθένωση» είναι πολυτέλειες που δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους.

Δεν μπορεί να νοιώθει ένας ηγέτης «εξουθενωμένος»; Ακόμα κι αν το νοιώσει, δεν πρέπει να το κοινολογήσει. Όπως λίγο-πολύ κι ένας γονιός. Όταν έχεις ευθύνη για άλλους, η ελπίδα είναι καθήκον σου. Δεν μπορείς να μεταφέρεις ανεπεξέργαστα την αβεβαιότητα που αντιμετωπίζεις σε αυτούς που σε ακολουθούν. Από τη θέση σου βλέπεις πολύ περισσότερα από τους υπόλοιπους. Τη γνώση σου αυτή πρέπει να τη χρησιμοποιήσεις για να εμπνεύσεις, όχι για να μοιραστείς δήθεν αυθεντικά με τους άλλους τις αγωνίες σου. Ο ρόλος σου υπαγορεύει τη συμπεριφορά σου. Έχεις υποχρέωση να μην απογοητεύσεις αυτούς που προσβλέπουν σε σένα. Ο ηγέτης καθοδηγεί, δεν καλλιεργεί ηττοπάθεια• εμψυχώνει, δεν μεταφέρει απόγνωση.

Μα δεν πρέπει ο ηγέτης να περιγράφει τις δυσκολίες; Μήπως πρέπει να εξωραΐζει την πραγματικότητα; Να καλλιεργεί φρούδες ελπίδες; Όχι, βέβαια. Οι συγκλονιστικότερες στιγμές ενός ηγέτη, οι στιγμές που σφυρηλατεί δεσμούς εμπιστοσύνης με αυτούς που τον ακολουθούν, δεν είναι όταν ωραιοποιεί τα πράγματα, αλλά, αντιθέτως, όταν ονοματίζει τις δυσκολίες: Θυμηθείτε τον Τσόρτσιλ: «δεν έχω τίποτε να σας προσφέρω παρά μόνο ιδρώτα, δάκρυα, και αίμα». Η ελπίδα δεν γεννάται με ενέσεις τεχνητής αισιοδοξίας, αλλά με εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας. Χρέος του ηγέτη είναι να μας πείσει ότι μπορούμε να πιστεύουμε στις δυνάμεις μας, ακόμα κι όταν τα εμπόδια φαίνονται ανυπέρβλητα και το ηθικό μας κλονίζεται. Οι ηγέτες έχουν το ψυχικό σθένος του μαχητή• οι ψευδο-ηγέτες ομολογούν την ήττα τους την ώρα του πολέμου, μη διαθέτοντας, τουλάχιστον, τη γενναιότητα της παραίτησης από το αξίωμά τους. Θέλουν να είναι στρατηγοί στα εύκολα! Μένουν δήθεν από «εθνικό καθήκον», ενώ το μυαλό τους είναι στην πολιτική τους επιβίωση.

Η χώρα εν πολλοίς κυβερνάται από ανθρώπους που δεν πίστεψαν ποτέ σε οτιδήποτε άλλο εκτός από το συμφέρον τους. Χρειάζεται πολύ σοφία για να συμπεράνει κανείς ότι, με τέτοιους στρατηγούς, είναι μάλλον απίθανο να κερδηθεί ο πόλεμος;

*Ο Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής στα πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick, και ιδρυτικό μέλος του «Κοινωνικού Συνδέσμου»

Protagon.gr