Η σοβιετική απάντηση στους αγανακτισµένους της ανατολικής Γερμανίας

Οχτώ μόλις χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και στο αποκορύφωμα του ψυχροπολεμικού κλίματος μεταξύ του δυτικού και ανατολικού κόσμου, ήρθαν τα γεγονότα της 17ης Ιουνίου 1953 στη ΓΛΔ. Ήδη οι δυτικές καπιταλιστικές κοινω­νίες είχαν μια πρωτοφανή άνοδο του βιοτικού τους επιπέδου σε αντίθεση με τις χώρες του λεγόμενου ανατολικού μπλοκ, όπου ο λαός βυθιζόταν ολοένα και περισσότερο στην οικονομική εξαθλίωση αλλά και τη στέρηση των βασικών ατομικών του ελευθε­ριών. Οι περισσότερες χώρες της δυτικής Ευρώπης αξιοποίησαν παραγωγικά τα χρήματα του σχεδίου Μάρσαλ, δίχως να λείπουν και εκείνες οι περιπτώ­σεις χωρών όπου τα κονδύλια αυτά εξανεμίστηκαν από διεφθαρμένες κυβερνήσεις. Αντίθετα, πολλές σοσιαλιστικές χώρες, όπως η ΓΛΔ, η Τσεχοσλοβα­κία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία κ.ά., εξαναγκάστηκαν να παραχωρήσουν την εκμετάλλευση φυσικών πό­ρων και ολόκληρων βιομηχανικών συγκροτημάτων στη Σοβιετική Ένωση σε πολύ χαμηλές τιμές. Αυτό γινόταν με το αιτιολογικό των πολεμικών επανορ­θώσεων για τα αντισοβιετικά καθεστώτα που είχαν επικρατήσει εκεί και συμμετείχαν στο πλευρό των Ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα γεγονότα

Την άνοιξη του 1953, τα κρατικά έσοδα της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας (ΓΛΔ) ήταν απελπιστικά λιγότερα από τις ανάγκες και το έλλειμμα της χώρας εκτινάχτηκε στα 1,1 δισ. μάρ­κα. Οι εξοπλισμοί στους οποίους σύρθηκε η χώρα απαιτούσαν το 8,4% του προϋπολογισμού. Επίσης η ΓΛΔ έπρεπε να αντεπεξέλθει στα τεράστια έξο­δα του εγκατεστημένου σοβιετικού στρατού κατο­χής. Ακόμα υποχρεώθηκε να καταβάλει πολεμική αποζημίωση στη Σοβιετική Ένωση. Οι εξοπλισμοί και οι αποζημιώσεις έφτασαν το 1952 στο 22% και το 1953 στο 19% του συνολικού προϋπολογισμού της χώρας. Παράλληλα το κυβερνών κόμμα καθόρισε ως πρωταρχικό στόχο ανάπτυξης τη δημιουρ­γία βαριάς βιομηχανίας για την οποία δεν υπήρχαν υποδομές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να παρουσι­αστούν τεράστιες ελλείψεις στα είδη ευρείας κα­τανάλωσης και διατροφής, μιας και αυτός ο παρα­γωγικός τομέας απαξιώθηκε. Παράλληλα οι κρατι­κοποιήσεις της γης οδήγησαν στον μαρασμό των καλλιεργειών, που εντάθηκε από την έλλειψη γε­ωργικών μηχανημάτων. Σε πολλά βασικά είδη δια­τροφής επιβλήθηκε δελτίο. Οι τιμές εκτοξεύτηκαν στα ύψη. Για παράδειγμα, μια σοκολάτα που κόστι­ζε μισό μάρκο στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (ΟΔΓ), κόστιζε οκτώ μάρκα στη ΓΛΔ. Τέ­λος, αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα επέτεινε και η παντελής έλλειψη εθνικής κεντρικής διοίκησης, έτσι που μεγάλος αριθμός πολιτών αναγκάστηκε να διαφύγει στη Δύση. Μέσα σε αυτό το κλίμα έπεσε το σύνθημα από το SED (Κυβερνών Κομμουνιστικό Κόμμα) για περισσότερη δουλειά με τον ίδιο μισθό. Πίστευαν ότι με την αύξηση της παραγωγής κατά 10% μέχρι τα τέλη Ιούνιου, θα αποσοβούσαν την καταστροφή. Όταν έπεφτε το σκοτάδι έσβηναν τα φώτα για να καλυφθούν οι μεγάλες ανάγκες της βι­ομηχανίας. Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, αυτά τα μέτρα οδήγησαν σε κάθετη πτώση της αγοραστι­κής δύναμης των πολιτών, η οποία κατέρρευσε με την επιβολή έκτακτων εισφορών καθώς και με τις μειώσεις μισθών για να καλυφθούν τα ελλείμματα. Την άνοιξη του 1953 απειλήθηκε η ίδια η ύπαρξη της ΓΛΔ από τεράστια έλλειψη ειδών διατροφής.

Ήταν 2 Ιουνίου του 1953 όταν η σοβιετική κυβέρ­νηση αποφάσιζε για λογαριασμό της ΓΛΔ ότι πρέπει να ληφθούν τα αναγκαία εκείνα μέτρα για την οικο­νομική της εξυγίανση. Στόχος αυτής της πολιτικής ήταν «να μειωθεί η ταχύτητα στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού».

Οι πρώτες διαδηλώσεις

Στις 16 Ιουνίου κυκλοφορεί η εφημερίδα των ερ­γατικών συνδικάτων «Tribüne» με άρθρο για την αναγκαιότητα της αύξησης κατά 10% της παραγω­γής χωρίς αυτή να συνοδεύεται από μισθολογική βελτίωση. Φυσικά, τα συνδικάτα στη ΓΛΔ τελούσαν υπό τον απόλυτο έλεγχο του κόμματος, οπότε δεν ήταν περίεργο το ότι η εφημερίδα αναφερόταν σε «δικαιολογημένη και ρεαλιστική» απόφαση. Έτσι, στους διάφορους χώρους εργασίας άρχισε μια σει­ρά συζητήσεων μεταξύ των εκτός κόμματος ανε­ξάρτητων εργατών και υπαλλήλων από τη μια και των κομματικών στελεχών από την άλλη. Όπως ήταν φυσικό, δύσκολα θα συμφωνούσαν αυτές οι δύο πλευρές. Οι κομματικοί ινστρούχτορες επέ­μεναν υπέρ της ανάγκης αποδοχής των μέτρων και οι εργαζόμενοι από την πλευρά τους αναφέ­ρονταν στις θυσίες που έκαναν στα 8 χρόνια μετά τον πόλεμο και στο υποβαθμισμένο βιοτικό τους επίπεδο. Αποτέλεσμα του αδιεξόδου των συνεννο­ήσεων ήταν να αρχίσουν στις 16 Ιουνίου οι διαδη­λώσεις στο Βερολίνο, οι οποίες επεκτάθηκαν την επομένη σε ολόκληρη τη χώρα. Οι πρώτες διαδη­λώσεις ξεκίνησαν στις οικοδομές του νοσοκομείου Friedrichshein στο Βερολίνο. Τα πρώτα συνθήμα­τα αναφέρονταν στην ανάγκη για μείωση της νόρ­μας και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Λίγη ώρα μετά, όλοι ζητούσαν δημοκρατία και ελευθε­ρία. Στις 10.25 το πρωί, μερικές εκατοντάδες ερ­γάτες άρχισαν να προχωρούν προς την Πύλη του Βρανδεμβούργου και όταν έφτασαν οι προπορευ­όμενοι στην Πύλη, ήταν ήδη αρκετές χιλιάδες.

Τα σοβιετικά τανκς επελαύνουν

Υπό το βάρος των εξελίξεων, το καθεστωτικό ραδιόφωνο ανακοίνωνε ότι «η απόφαση για αύ­ξηση της νόρμας παραγωγής ήταν ενέργεια αντισοσιαλιστικών και αντισοβιετικών συμβούλων και το καθεστώς την αποσύρει και επαναφέρει σε ισχύ τις παλιές νόρμες». Η κυβέρνηση καλούσε τους πολίτες να επιστρέψουν κανονικά στις εργα­σίες τους και να μην πέσουν θύματα των «πρακτό­ρων του ιμπεριαλισμού» που καραδοκούσαν στη δυτική Γερμανία για να επέμβουν. Οι πολίτες επι­στρέφουν στα σπίτια τους. Την άλλη μέρα, 17 Ιου­νίου, στους βερολινέζικους δρόμους έκαναν την εμφάνισή τους τα ρώσικα άρματα μάχης, που έτσι κι αλλιώς έμεναν σταθμευμένα στα όρια της πό­λης. Αμέσως τέθηκαν στην υπηρεσία των Ρώσων οι στρατιωτικές (NVA) και αστυνομικές μονάδες (VoPo) της ΓΛΔ, τις οποίες έτσι κι αλλιώς επέβλεπαν Σοβιετικοί πολιτικοί καθοδηγητές. Ωστόσο, σε όλα τα κεντρικά σημεία των πόλεων της χώρας άρχισαν να συρρέουν από παντού πολίτες δημι­ουργώντας ένα κλίμα έντασης. Η έκρυθμη αυτή κατάσταση είναι προφανές ότι κινητοποίησε τα αντανακλαστικά στη δυτική πλευρά του Βερολί­νου. Γύρω στο μεσημέρι της 17ης Ιουνίου και με τον κόσμο να έχει πλημμυρίσει όλες τις πόλεις της επικράτειας, η χώρα κηρύσσεται σε κατάστα­ση εκτάκτου ανάγκης. Ακολουθούν σκηνές πανι­κού με τους πολίτες να αδειάζουν τα ράφια των καταστημάτων και με πολλούς να προσπαθούν να διαφύγουν στη Δύση. Στο μεταξύ, οι εργάτες, οι αγρότες και οι υπάλληλοι βρίσκονται κατά χιλιά­δες στους δρόμους. Με όλο τον κόσμο στους δρό­μους δεν άργησαν να πέσουν και οι πρώτοι πυρο­βολισμοί και να αρχίσουν οι μαζικές συλλήψεις.

Ο απολογισμός

Οι σοβιετικές αρχές επέβαλαν κατάσταση εκτά­κτου ανάγκης σε 167 από τις 217 επαρχίες της ΓΛΔ και ανέλαβαν τη διακυβέρνηση της χώρας. Στην καταστολή συμμετείχαν 16 μεραρχίες με 20 χιλιάδες στρατιώτες. Στις 17 Ιουνίου έγιναν 6.000 συλλήψεις, 34 διαδηλωτές έχασαν τη ζωή τους, 7 άνθρωποι εκτελέστηκαν, 4 αυτοκτόνησαν, 4 πέ­θαναν λόγω απάνθρωπων συνθηκών κράτησης. Επίσης, 5 όργανα της ασφάλειας εκτελέστηκαν. Ταυτόχρονα, τα σοβιετικά στρατεύματα έστησαν στρατιωτικά δικαστήρια όπου εκτελέστηκαν επί τόπου 20 άτομα και εκατοντάδες πήραν τον δρό­μο της εξορίας για τη Σιβηρία με βαριές ποινές. Ο γενικός εισαγγελέας της ΓΛΔ διέταξε, με την κατηγορία της υποκίνησης πραξικοπήματος, να εκτελεστούν 2 άτομα. Επίσης 3 άνθρωποι καταδι­κάστηκαν σε ισόβια, 13 κλείστηκαν σε στρατόπε­δα συγκέντρωσης με ποινές μέχρι και 20 χρόνων, άλλοι 99 με ποινές 5 - 10 χρόνων, 824 άτομα με ποινές 5 χρόνων και 546 για έναν χρόνο. Τέλος, οι καταδικασμένοι στιγματίστηκαν με ένα Χ, ώστε να δέχονται επιπλέον βασανισμούς και καψώνια με ανύπαρκτη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Πολλοί πέθαναν!

Το κίνημα των τεμπέληδων

Λίγες μέρες μετά τα γεγονότα, ο πρόεδρος της Ένωσης Συγγραφέων της ΓΛΔ Κουρτ Μπάρτελ εξέ­δωσε ανακοίνωση που έγραφε μεταξύ άλλων ότι «τώρα ο λαός πρέπει να δουλέψει διπλά για να κερδίσει ξανά την εμπιστοσύνη της κυβέρνησής του». Η απάντηση ήρθε από την πένα του συμπα­τριώτη του Μπέρτολντ Μπρεχτ, υπό μορφή ποιή­ματος.

Η λύση

Μετά την εξέγερση της 17ης Ιουνίου

μοίρασε ο γραμματέας της Ένωσης Συγγραφέων

προκηρύξεις στη λεωφόρο του Στάλιν.

Σε αυτές διαβάσαμε ότι ο λαός

πρόδωσε την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης

και τώρα, μόνο με διπλή δουλειά

μπορεί να την επανακτήσει. Μήπως

θα ήταν καλύτερα η κυβέρνηση να διαλύσει

τον λαό και να εκλέξει έναν άλλον;

Την επομένη της εξέγερσης, το ραδιόφωνο με­τέδιδε ότι οι «τεμπέληδες ξεσηκώθηκαν, γιατί δεν ήθελαν τις καινούργιες νόρμες παραγωγής που είχαν στόχο την ανοικοδόμηση του σοσιαλισμού. Και για τον σκοπό αυτό συνενώθηκαν με πράκτο­ρες του ιμπεριαλισμού, οι οποίοι οργάνωσαν και καθοδήγησαν το κίνημα των τεμπέληδων».

xenofonb@gmail.com

Το Ποντίκι

Αποστολή: Γιώργος Θαλασσινός