Γράμματα στη Δόξα Καμπαλούρη και το χειρόγραφο της «Βάρδιας» του Ν. Καββαδία

Του Παναγιώτη Χιωτέλλη

Τριάντα εφτά χρόνια μετά τον θάνατό του, πτυχές από τη ζωή και το έργο τού ποιητή Νίκου Καββαδία βγαίνουν ακόμα στο φως. Πρόκειται για το χειρόγραφο της «Βάρδιας», λεπτομέρειες που προκύπτουν από τα γράμματά του προς τη Δόξα Καμπαλούρη και την προφορική περιγραφή της πρώτης συνάντησής τους από την ίδια, στον γράφοντα.

Ήθελε να συναντήσει τον ποιητή Νίκο Καββαδία και ένα πρωί, πιστεύω τέλη της δεκαετίας τού ’40, ξεκίνησε από τη Νέα Σμύρνη για το βιβλιοπωλείο Καραβάκου· ήταν περίπου 26 χρόνων. Όταν έφτασε εκεί, στη στοά τού Χρηματιστηρίου, ο Καραβάκος τής εξήγησε ότι δεν ήταν αυτός εκδότης τού Καββαδία αλλά ο Θανάσης Καραβίας και έπρεπε να πάει γωνία Ιπποκράτους και Ακαδημίας, όπου το βιβλιοπωλείο Καραβία.

Κατέβηκε με το πλάι τα σκαλιά τού ημιυπόγειου βιβλιοπωλείου σκύβοντας, για να μη χτυπήσει στη χαμηλοτάβανη είσοδο και στο βάθος, σ’ ένα μικρό γραφείο, είδε καθήμενο έναν ολοστρόγγυλο ανθρωπάκο με μάτια μωρού και πλάι του όρθιο έναν άντρα στο πρόσωπο τού οποίου είδε τον ποιητή. Και οι δυο, ακούγοντας γυναικεία τακούνια, είχαν στρέψει το βλέμμα προς την είσοδο. Πλησίασε, πριν της πουν ο,τιδήποτε, και απευθυνόμενη στον Καραβία εκδήλωσε τις προσδοκίες της: «Ο ποιητής Καββαδίας;»

Εκείνος, σαν να άδειαζε τις παλάμες του πάνω από το κεφάλι τού καθημένου, με φωνή ελαφρώς ειρωνική, την απογοήτευσε: «Όχι. Ιδού ο ποιητής!»

Ακολούθησαν τρεις δεκαετίες κατά τις οποίες αναπτύχθηκε στενή σχέση ανάμεσα στη Δόξα Καμπαλούρη και τους δύο άντρες. Η έλλειψη πληροφοριών και περισσότερο η διάθεσή μου για τον εναπομένοντα χρόνο μού επιβάλλουν να μην ασχοληθώ εκτενέστερα με το θέμα Ο τυχόν ενδιαφερόμενος θα ήθελε ίσως να έχει υπόψη του τη λίγο προ τού τέλους δήλωσή της: «Άντρες είχα πολλούς, αλλά δεν ατίμασα ποτέ κανέναν».

Στην αφιέρωση τού τόμου που περιγράφω παρακάτω, ο ποιητής την αποκαλεί «αδερφούλα» (1947). Στις 30/3/51, όταν της στέλνει με τον τίτλο «Έξοδος» το ποίημα το δημοσιευμένο με τίτλο «Οι 7 νάνοι στο S/S Κυρήνεια», το αφιερώνει «στη Δόξα όχι στην αδερφή μου» (με κεφαλαία). Και στις 6/3/53, όταν τής στέλνει τις δύο τελευταίες στροφές από το «Γυναίκα», γράφει από κάτω: «Για την Άννα και για τη Δόξα» και στην από κάτω γραμμή: «Αδελφός τους». (Άννα ήταν η αδελφή τής Δόξας).

Κατά διαστήματα, μέσα στα τέσσερα τελευταία χρόνια μού χάριζε «πολύτιμα» κειμήλιά της, όπως ο δερματόδετος τόμος που περιέχει το «Μαραμπού» και το «Πούσι» εκδόσεων Α. Καραβία, το δεύτερο με την εξής μακροσκελή αφιέρωση τού ποιητή:

«Στην Δόξα, την καλή μου αδερφούλα, τη φίλη με την ευγενική ψυχή που τα χεράκια της ντύσανε το φτωχό έκθετο το χαμένο στο “πούσι”

με μεγάλη αγάπη

Καββαδίας»

Από κάτω, ο εσφαλμένα εκληφθείς ως ο ποιητής κατά την παραπάνω συνάντηση, συμπληρώνει:

«κι’ ο εκδότης και περιμαζέψας το έκθετο. Θανάσης»

(Στο «Μαραμπού», που προηγείται στη βιβλιοδεσία, η αφιέρωση λέει: «Στη Δόξα το καλό κορίτσι με όλη μου τη φιλία Καββαδίας 1947»)

Αργότερα μου έδωσε έναν μικρό φάκελο, ένα ντοσιέ και ένα φέιγ-βολάν. Στον φάκελο υπάρχουν πέντε γράμματα τού Καββαδία προς τη Δόξα –περιέχουν τα τρία προαναφερόμενα ποιήματα– τέσσερεις καρτ-ποστάλ, ένα σημείωμα. και μια μικρή φωτογραφία τού ποιητή με καπέλο, τσιγάρο και μια συσκευή στα χέρια, προφανώς σχετική με το επάγγελμά του. Τα ποιήματα έχουν δημοσιευθεί όλα, με διαφορετική αφιέρωση και τίτλο. Το παλαιότερο από τα χειρόγραφα είναι τού ’51 και το πιο πρόσφατο τού ’65. Υπάρχει όμως ένα μεγάλο χάσμα ανάμεσα στο προτελευταίο και το τελευταίο: το ένα είναι τού ’54 και το άλλο, όπως προανέφερα, τού ’65.

Το σημείωμα, επειδή μού αρέσει πολύ, το παραθέτω (είναι γραμμένο με πράσινο μελάνι). Το γεγονός ότι το φύλαξε με επιμέλεια, ίσως απάλυνε την αγωνία που κατατρώει τον γράψαντα:

«Σάββατο

Γιατί; Δεύτερη φορά που ειδοποίησα να σου πουν να κατέβεις και δε φάνηκες. Γιατί;

Την Τρίτη το μεσημέρι 12 κατέβα αν θέλεις… Γιατί;;

Σε φιλώ Κόλλιας»

(Δεν υπάρχει ημερομηνία και τόπος).

Το ντοσιέ περιέχει το χειρόγραφο τής «Βάρδιας» με μολύβι.

Το φέιγ-βολάν διαφημίζει την έκδοση τών «Ασκήσεων Γεωμετρίας τών Ιησουϊτών» από τον Α. Καραβία, η διόρθωση τής οποίας, όπως και η επιμέλεια τών σχημάτων, ήταν η πρώτη «δουλειά» τής Δόξας για τον εκδότη. Στο πίσω μέρος τού φέιγ-βολάν είναι γραμμένη, από το χέρι τού Καββαδία, η πρώτη στροφή τού «Μουσώνας» και μετά: «Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ».

Διάφορα επεξηγηματικά:

**** Η Δόξα Καμπαλούρη (1920 ή ’21-2011) ήταν η διορθώτρια τών εκδόσεων Α. Καραβία. Η ικανότητά της θα μπορούσε να εκτιμηθεί μόνο βλέποντας ένα κείμενο πριν και αφού είχε περάσει από το χεράκι της. Ανάμεσα σε αυτούς που είχαν την τύχη να επιμεληθεί κείμενά τους υπήρξαν και αρχηγοί τού κράτους.

Η Δόξα μου έλεγε πως ο Καββαδίας είχε μάτια μωρού.

**** Ο εκδότης και λόγιος Α. Καραβίας ήταν αδελφός και εργοδότης τής μάνας μου. Για χάρη του η Δόξα παράτησε τη Νομική, αφού είχε τελειώσει το δεύτερο έτος, και εργάστηκε στις εκδόσεις του ως τα μέσα τής δεκαετίας τού ’70, όταν αναπάντεχα την κατηγόρησε ότι δεν έδινε δεκάρα για το μαγαζί του. Έφυγε χωρίς να ζητήσει αποζημίωση. Εκείνος δεν αισθάνθηκε ποτέ ή δεν έδειξε να νιώθει πως την εκμεταλλεύτηκε. Τον αγαπούσε ως την τελευταία της πνοή.

**** Ο Παναγιώτης Χιωτέλλης ήταν ίσαμε πρόσφατα βιβλιοεκδότης και φρόντισε τη Δόξα Καμπαλούρη στα στερνά της. Διόρθωσε και δικά του βιβλία απ’ όπου και η φιλία μαζί της και ο λόγος απόκτησης των κειμηλίων που αναφέρει.

Greek News