Το σχολείο σήμερα - Του Λευτέρη Τσίλογλου

Στην πατρίδα μας υπάρχει μια σοβαρή - και άρα επικίνδυνη - κρίση θεσμών. Ανυ-πακοή στους νόμους και μάλιστα με προτροπή και πολιτική κάλυψη από επίσημα κόμματα ενώ η εκλεγμένη κυβέρνηση παρακολουθεί χωρίς να ασκεί το καθήκον της, όχι αδιάφορη ίσως, αλλά σίγουρα διστακτική σε οποιαδήποτε αναγκαία δράση. Ο πληθυσμός οσημέραι εθίζεται στην παρανομία και σε λίγο θα θεωρεί αναφαίρετο δι-καίωμά του να αυθαιρετεί και ν’ αγνοεί νόμους κι υποχρεώσεις. Συγχρόνως και δυ-στυχώς η δικαστική εξουσία βρίσκεται σε παραλυσία εξαιτίας πολλαπλών αιτίων μια από τις οποίες είναι ένας υφέρπων φόβος από τις συνεχείς απειλές που εκτοξεύονται από σκοτεινά κέντρα της τρομοκρατίας, που δυστυχώς βρίσκουν ακόμα στήριξη σε κάποια τμήματα της κοινωνίας μας.

Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων δεν αφήνει προς το παρόν ακτίνα αισιοδοξί-ας για σύντομη έξοδο απ’ την κρίση. Απαιτούνται δραστικές παρεμβάσεις από υγιείς δυνάμεις που θεωρούν ότι η κοινωνική ειρήνη είναι στοιχειώδης προϋπόθεση για  την πρόοδο της χώρας. Η αντιπολιτευτική κριτική είναι εύκολη και ανακουφιστική για μερικούς, όχι όμως χρήσιμη και προωθητική. Το αντίθετο μάλιστα.

Στην ημερήσια διάταξη της πολιτικής ζωής στη χώρα μας κυριαρχούν οι φωνα-σκούντες, οι ανεύθυνοι, οι τυχάρπαστοι και μερικοί που ενσυνείδητα τρίβουν τα χέ-ρια τους και χαίρονται γι’ αυτή την κατάντια. Πολλές φορές φωνάζουν οι ένοχοι. Ο καταγγελτικός λόγος έγινε εργαλείο στα χέρια ύποπτων συμφερόντων. Προσωπικά αντιμετωπίσω με εξαιρετική δυσπιστία τους «καταγγέλλοντες» με τον κίνδυνο να α-δικήσω κι αυτόν που μπορεί να έχει και το δίκαιο του. Υπάρχει όμως διέξοδος; Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι η ελπίδα, πως η ρότα της χώρας κάποια στιγμή θα αλλάξει, θα πεθάνει τελευταία.

Μετά από αυτή τη γενικόλογη εισαγωγή ας περιοριστώ σε μια ειδική πλευρά ενός θέματος που έχει σχέση με έναν τομέα σημαντικού για μένα ενδιαφέροντος. Το σχο-λείο! Συνεχώς ακούμε συζητήσεις, προτάσεις, εκκλήσεις για διάλογο, αλλά στην πραγματικότητα κάθε πλευρά έχει ταμπουρωθεί πίσω από την ανυποχώρητη σιγουριά του δικού της δίκαιου και στην πραγματικότητα έχουμε ένα τέλμα αναποφασιστικό-τητας από αυτούς που έχουν τη δύναμη και την λαϊκή εξουσιοδότηση να προωθήσουν λύσεις. Λόγια, λόγια, λόγια και πράξεις μηδέν.

Ας είμαστε ειλικρινείς! Στην ουσία έχουμε ένα διαλυμένο σχολείο από μια σειρά δήθεν προοδευτικές παιδαγωγικές καινοτομίες, που κατέστρεψαν τους βασικούς ι-στούς της εύρυθμης λειτουργίας του. Παιδαγωγοί των γραφείων, χωρίς τη μυρουδιά της σχολικής τάξης, χωρίς τα λερωμένα χέρια και ρούχα από την κιμωλία του πίνακα, υιοθετούν χωρίς κανένα δισταγμό κι αμφιβολία κάθε καινοτομία που συναντάνε στη ξένη βιβλιογραφία και θέλοντας να παραστήσουν τον προοδευτικό εισάγουν αμφιβό-λου αξίας και χρησιμότητας θεσμούς στο σώμα της εκπαίδευσης. Από την άλλη, όλοι οι παράγοντες της εκπαίδευσης έχουν μπολιαστεί με την αντίληψη της «διευκόλυν-σης» του παιδιού της «μείωσης του βάρους» των υποχρεώσεων των μαθητών, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για μείωση των ευθυνών που έχει απέναντι στα παι-διά ο δάσκαλός τους και η κοινωνία μας.

Όχι! Αυτό δεν είναι λύση! Ο νέος άνθρωπος είναι ένα σφουγγάρι έτοιμο να ρουφή-ξει όλες τις χρήσιμες πληροφορίες, αρκεί να έχει απέναντί του τον κατάλληλο δάσκα-λο που θα του εμπνεύσει το όραμα της ατομικής και της συλλογικής προόδου. Του εαυτού του αλλά και της πατρίδας του. Μην του καλλιεργείται την αντίληψη ότι το διάβασμα, η μελέτη, η περιέργεια για γνώση είναι βάρος. Αντίθετα αυτά είναι δικαί-ωμα που πρέπει να ασκείται μέχρι τελευταίας σταλαγματιάς. Πρέπει καθαρά και ξά-στερα να πω την άποψη μου αγνοώντας τον κίνδυνο να κατηγορηθώ ως «οπισθοδρο-μικός» και «σκοταδιστής». Οι ταμπέλες είναι γι’ αυτούς που στερούνται επιχειρημά-των κι απόψεων.

Ο δάσκαλος μέσα στο σχολείο χρειάζεται εξοπλισμό. Πρέπει να προικιστεί με ένα στοιχειώδη όγκο δικαιωμάτων. Δάσκαλος αποδυναμωμένος κι απογυμνωμένος από κάθε εξουσία επιβολής μέσα στη τάξη, έρμαιο  των διαθέσεων του οποιουδήποτε κα-κότροπου νεαρού δεν μπορεί να λειτουργήσει ως παιδαγωγός. Πιστεύεται, αλήθεια ότι μέσα στις χιλιάδες παιδιά που πάνε στο σχολείο δεν υπάρχει κι ένας, σίγουρα μι-κρός, αριθμός κακότροπων νεαρών, που μέσα στην ασυδοσία της εποχής ξεκινάνε από την άλογη διάθεση να κάνουν κακό στον καθηγητή τους; Υπάρχουν! Κι ο δά-σκαλος στις σημερινές συνθήκες δεν μπορεί να τους χειριστεί.  Συνήθως μετά από κάποιο χρόνο άνισης μάχης παραιτείται, θεωρώντας μάταιη την περαιτέρω προσπά-θεια.  Πρέπει να ξέρετε ότι όπου γίνεται σήμερα κάποιο διδακτικό έργο οφείλεται στον ηρωισμό, το μεράκι και την ευσυνειδησία του συγκεκριμένου δάσκαλου.

Σχολείο χωρίς τις αρχές της πειθαρχίας, χωρίς τις διαδικασίες της τιμωρίας, αλλά και τους θεσμούς των επαίνων και βραβείων δε γίνεται. Πρέπει ο παιδαγωγός να ο-πλιστεί και με την στοιχειώδη εμπιστοσύνη και στήριξη των γονέων και της πολιτείας για να μπορέσει να κάνει το χρέος του. Αν νομίζετε ότι στο χώρο υπάρχουν χιλιάδες χαρισματικοί εκπαιδευτικοί που έχουν την αντικειμενική δυνατότητα με τη δύναμη της προσωπικότητας τους να επιβάλλονται σε κακομαθημένους νέους είστε πολύ γε-λασμένοι.

Όμως εδώ, για νάμαι δίκαιος, πρέπει να πω και το άλλο. Δε μπορεί να μην υπάρ-χουν μηχανισμοί ελέγχου της εργασίας και απόδοσης των εκπαιδευτικών. Αυτά  τα μέτρα λασκαρίσματος που «κατακτήθηκαν» τα τελευταία χρόνια στην πραγματικότη-τα έγιναν βήματα διάλυσης και όχι απρόσκοπτης εργασίας. Η έλλειψη επίβλεψης έγι-νε μαξιλάρι ανάπαυσης για τους έτσι κι αλλιώς τεμπέληδες. Ο εκπαιδευτικός λει-τουργός πρέπει να βρίσκεται μονίμως σε καθεστώς αξιολόγησης, και η εξέλιξή και άρα η αμοιβή του να είναι συνάρτηση αυτής της αξιολόγησης. Οι όροι και οι συνθή-κες αυτής της αξιολόγησης να γίνουν αντικείμενο ευρύτατου διαλόγου και να είναι αποτέλεσμα- κατά το δυνατόν- κοινής παραδοχής.

Ο παιδαγωγικός χαρακτήρας του σχολείου έχει γίνει αχνός και δυσδιάκριτος. Α-πλώς ο σχολικός χρόνος τυπικά διανύεται με την βεβαιότητα ότι η προαγωγή στην επόμενη χρονιά είναι δεδομένη. Όπου συνεχίζεται η παιδαγωγική εργασία, όπως ξανά ειπώθηκε,  αυτό οφείλεται κυρίως στον ηρωισμό  και την προσωπική υπέρβαση κά-ποιου ασυμβίβαστου δάσκαλου που συνεχίζει να δίνει τη μάχη του, μη αποδεχόμενος την γενική τάση να παρατήσει τον διδακτικό του ρόλο.

Η ίδια η Πολιτεία, οι αρμόδιοι πολιτικοί και κοινωνικοί φορείς, οι ξερόλες της δη-μοσιογραφίας ισοπέδωσαν όλους τους θεσμούς της παιδείας κι αφαίρεσαν από το σώμα της όλο το άρωμά της.  Το ξαναλέω για να δείξω την ιδιαίτερη σημασία του. Σχολείο χωρίς κανόνες, χωρίς διαδικασίες τιμωρίας και ανταμοιβής, δεν γίνεται.

Χριστέ μου, γιατί από τη βάναυση αυταρχικότητα του παρελθόντος, περάσαμε στην ασυδοσία του σήμερα; Καλά, ενδιάμεσες καταστάσεις δεν υπάρχουν;

Το νέο καρκίνωμα που μπολιάστηκε στην εκπαίδευση και έχει καταντήσει πια επε-τειακή εκδήλωση είναι το αυθαίρετο δικαίωμα κάποιων συντριπτικών μειοψηφιών να κλείνουν κατά το δοκούν τις πόρτες ενός σχολείου. Το καρκίνωμα των καταλήψεων!    Η ίδια αυτή  πράξη αποτελεί χοντροειδέστατη αυθαιρεσία, ιδιαίτερα όταν απαγορεύε-ται η είσοδος στον κάθε επιθυμούντα να κάνει το μάθημα του και τον εκπαιδευτικό να εισέλθει στο χώρο της εργασίας του. Αντί το φαινόμενο αυτό να αντιμετωπίζεται από το κοινωνικό σύνολο ως έγκλημα, ως ποινικό αδίκημα, βαπτίζεται από κάποιους ανεύθυνους κι ανερμάτιστους κύκλους, ως αγωνιστική αντίληψη, ως προπόνηση για τη μελλοντική τους πορεία.

Μέσα στις απαράδεκτες συνθήκες το τελικό αποτέλεσμα των καταλήψεων είναι οι καταστροφές κτιριακών εγκαταστάσεων και εξοπλισμού αξίας εκατομμυρίων ευρώ ετησίως και οι χιλιάδες χαμένες διδακτικές ώρες. Για να κρύψουν τις ευθύνες τους οι αρμόδιοι παράγοντες σκεπάζουν το πρόβλημα μ’ ένα πέπλο σιωπής ή μετάθεσης ευ-θυνών.

Για να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα οι κάθε μορφής κι αφετηρίας  «προοδευ-τικοί», εφεύραν με κοινή συμφωνία, μια ειδική κατηγορία φανταστικών όντων με χί-λια αρπακτικά χέρια, με μάτια που πετάνε φωτιές και ότι άλλο βολικό κακό γνώρισμα απαιτείται. Αυτά εμφανίζονται από το πουθενά και  είναι υπαίτια όλων των ζημιών. Δηλαδή είναι οι αναγκαίοι κάθε φορά βάρβαροι για να τους προσάψουμε όλα τα κα-κά που συμβαίνουν και δε θέλουμε ευθέως να τα προσάψουμε στους πραγματικούς ενόχους και τους εαυτούς μας. Το όνομα τους σ’ αυτή  τη φάση είναι οι «εξωσχολι-κοί». Το παράξενο είναι ότι αυτοί οι εξωσχολικοί παρουσιάζονται μόνο στη διάρκεια των καταλήψεων και κάνουν τις ζημιές, δηλαδή την περίοδο που το σχολείο «φυλάσ-σεται» από τους αυτόκλητους μαθητές-φύλακες, που με βαριές κλειδαριές αποκτούν παράλογη εξουσία και αυτό το θεωρούν αυτονόητο δικαίωμά τους αλλά δεν εμφανί-ζονται καθόλου όταν το σχολείο λειτουργεί κανονικά και τις ώρες πέρα από το σχο-λικό ωράριο δε φυλάσσεται από κανέναν.

Να ξέρετε και να χωνέψετε κάτι, είτε σας αρέσει είτε όχι. Αυτός που καταστρέφει σήμερα  την τράπεζα, που καίει αυτοκίνητα, που κάνει λεηλασίες στα καταστήματα είναι ο μαθητής που πριν μερικά χρόνια έκαψε ατιμώρητα τα θρανία της τάξης του για να «ζεσταθεί» στο προαύλιο του σχολείου, αυτός που υπεξαίρεσε τον υπολογιστή για να τον πουλήσει στο Μοναστηράκι. Τα ενδιάμεσα χρόνια προπονήθηκε στις κα-ταστροφές στα διάφορα γήπεδα, πάλι χωρίς τιμωρία και συνέπεια.

Η επιτυχία ενός εκπαιδευτικού μέσα στη τάξη, η αποδοχή του από τους μαθητές του και το σπουδαιότερο η αποτελεσματικότητα στη διδασκαλία, που εκφράζεται με τα αποτελέσματα που τελικά έρχονται, πολύ λίγο εξαρτάται από τις ειδικές γνώσεις πάνω στην επιστήμη του. Έχω συναντήσει πληθώρα αριστούχων στην επιστήμη τους με πρωτότυπες κι ενδιαφέρουσες εργασίες στον τομέα τους που δεν άντεξαν μέσα στη τάξη ούτε μια εβδομάδα. Τις περισσότερες φορές όχι από δική τους επιλογή αλλά γιατί  δεν τους άντεξαν και τους πέταξαν έξω από την αίθουσα διδασκαλίας οι μαθη-τές τους. Βεβαίως αναφέρομαι στη φροντιστηριακή εκπαίδευση, όπου οι μαθητές, αφού πληρώνουν έχουν και τις απαιτήσεις τους και μπορούν να ζητήσουν και να επι-βάλλουν κάτι τέτοιο.

Τα νιάτα είναι σκληρά και δεν έχουν σαν πρώτη προτεραιότητα τις ευαισθησίες των μεγάλων. Μέσα στην εκπαιδευτική μου διαδρομή συνάντησα πολλές τέτοιες πε-ριπτώσεις από ανθρώπινη διάσταση λυπηρές έως τραγικές. Άλλοι είναι οι σοβαρότε-ροι παράγοντες που κάνουν έναν καθηγητή πετυχημένο, μέτριο ή ανεπαρκή στη δου-λειά του. Δε απαιτείται καμιά ιδιαίτερη ικανότητα για να μάθεις να παραδίδεις μια προκαθορισμένη ύλη ενός μαθήματος με βάση και τους περιορισμούς μέσα στους οποίους υποχρεώνονται να κινούνται τα θέματα των εξετάσεων.  Εκείνο που χρειάζε-σαι κατ’ αρχήν είναι ένας μαθηματικός εξοπλισμός και η κοινή λογική. Άλλα είναι τα στοιχεία που σε κάνουν υποφερτό έως ίνδαλμα μέσα στην τάξη.

Αυτά, κατά την προσωπική μου άποψη, είναι η ικανότητα προσέγγισης των μαθητών σου, ο εμπλουτισμός του μαθήματος και με άλλα θέματα, η υπομονή κι αγάπη να α-ντέχεις τις παραξενιές τους. Δεν είναι όλοι καλοπροαίρετοι και συγκαταβατικοί. Πά-ντα θα βρεθεί κάποιος κακοπροαίρετος αποφασισμένος να σε πληγώσει. Εσύ, προε-τοιμασμένος ψυχολογικά, πρέπει να το αντέξεις

Οι νέοι  έχουν μια ιδιαίτερη οσφραντική ικανότητα να διαισθάνονται αν τους αγαπάς ή όχι. Και χρειάζονται αυτήν την αγάπη. Την έχουν ανάγκη.  Πετυχημένος δάσκαλος είναι αυτός που συνδυάζει μια σειρά από ικανότητες και προτερήματα, ένα από τα οποία είναι η ικανότητα να εμπνεύσεις στο μαθητή σου τη φιλοδοξία της επιτυχίας κι όχι αυτός που είναι μονόπαντος και ίσως επαρκής πάνω στο αντικείμενο της  επιστή-μης του. Δε χρειάζεται να ειπωθεί ότι με το αλλοπρόσαλλο σημερινό σύστημα εξετά-σεων ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που ασκούν το επάγγελμα του εκπαιδευτι-κού βρέθηκαν για τυχαίους λόγους σ’ αυτό το επάγγελμα αφού η μπίλια των σχολών προτίμησης όταν έδιναν εξετάσεις τους οδήγησε χωρίς να είναι στις πρώτες προτιμή-σεις τους σ’ αυτόν το χώρο. Έτσι τους λείπουν βασικά  στοιχεία ενός δάσκαλου ένα από τα οποία είναι η έλξη και η αγάπη για τον νέο, το απόθεμα υπομονής το απαραί-τητο να αντέξεις τις δυσκολίες.

Πόσοι τέτοιοι απόφοιτοι καθηγητικών σχολών έχουν όλα αυτά τα χρόνια παρκάρει αδιάφοροι στην ασφάλεια της δημόσιας θέσης, ενώ σιχαίνονται ή ακόμη περισσότερο μισούν το επάγγελμα τους. Κι αυτός ο παράγοντας πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη στα νέα μέτρα που χρόνια αναμένονται αλλά όλο «ψήνονται» στο φούρνο της αναποφασιστι-κότητας.

Λευτέρης Τσίλογλου  Ιανουάριος 2011