Ο άγνωστος Αϊνστάιν - Του Πάνου Τριγάζη

Εκλεισαν αυτές τις μέρες 133 χρόνια από την γέννηση του Άλμπερτ Αϊνστάιν στο Ουλμ της Γερμανίας, ο οποίος έμελλε να αναδειχτεί σε κορυφαίο επιστήμονα του 20ου αιώνα φέρνοντας επανάσταση το 2005 με τη θεωρία της σχετικότητας στις μέχρι τότε επιστημονικές αντιλήψεις για το χώρο και το χρόνο, την ύλη και την ενέργεια.

Όλοι έχουμε ακούσει κάτι για τον Αϊνστάιν από τα μαθητικά μας χρόνια, αλλά δεν είναι ευρύτερα γνωστές οι πολιτικές ιδέες και η πολιτική δράση του Αϊνστάιν υπέρ της ειρήνης και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Στους πολλούς είναι εντελώς άγνωστο το γεγονός ότι έχει συνεισφέρει σημαντικές ιδέες και πλούσια δράση ως ανθρωπιστής, ειρηνιστής, αντιμιλιταριστής, αντιρατσιστής και σοσιαλιστής. Το 1933 έγινε ο πιο διάσημος πολιτικός πρόσφυγας, καταφεύγοντας στις ΗΠΑ για να ξεφύγει από το χιτλερικό καθεστώς της Γερμανίας, που είχε ήδη εξαπολύσει πογκρόμ σε βάρος των Εβραίων. Στις ΗΠΑ ανέπτυξε πλούσια επιστημονική και πολιτική δράση για την ειρήνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα και το 1949 δημοσίευσε  ένα βαρυσήμαντο άρθρο στο πρώτο τεύχος του περιοδικού “Monthly Review” με τίτλο «Γιατί ο Σοσιαλισμός».  Η τελευταία υπογραφή του, μια εβδομάδα πριν πεθάνει στις 18.4.1955 στο Πρίνστον, ήταν κάτω από το περίφημο «μανιφέστο Αϊνστάιν – Ράσσελ» που αποτέλεσε τη βάση για ένα από τα μεγαλύτερα παγκόσμια αντιπυρηνικά κινήματα, το Pugwash.

«Τον θαυμάζω όχι μόνο ως μεγάλο επιστήμονα, αλλά και ως μεγάλο άνθρωπο» έγραφε για τον Αϊνστάιν ο τιμημένος με Νόμπελ Ειρήνης (1995) συνάδελφός του Τζόζεφ Ροτμπλατ σε επιστολή που μας έστειλε στις 11 Ιουνίου 2005. «Παρά τη διάνοιά του και τη φήμη του συμπεριφερόταν πάντοτε με μεγάλη απλότητα», γράφει  ο Μπέρτραντ Ράσσελ για τον χαρακτήρα του συναδέλφου του.

«Η αντιπάθεια του Αϊνστάιν προς την πρωσική στρατοκρατική παράδοση τον οδήγησαν - ήδη δεκαπεντάχρονο – γράφει ο καθηγητής της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ευθύμης Παπαδημητρίου – να αποφύγει τη στράτευση εγκαταλείποντας τη Γερμανία και καταφεύγοντας στη φιλελεύθερη και ουδέτερη Ελβετία. Παραιτείται από τη γερμανική του υπηκοότητα, και παραμένει για πέντε χρόνια χωρίς υπηκοότητα, λόγω της αντιπάθειας που τρέφει προς τη γερμανική μιλιταριστική νοοτροπία»

«Η αποστροφή του –συνεχίζει ο Ευθ. Παπαδημητρίου - προς κάθε μορφή εξουσίας επρόκειτο να τον συνοδεύσει σε όλη τη μετέπειτα ζωή του. Έχοντας ταξιδέψει και ζήσει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, αισθάνεται λιγότερο Γερμανός και περισσότερο ευρωπαίος πολίτης και αργότερα πολίτης όλου του κόσμου, όντας αφιερωμένος στην επιστημονική έρευνα και την υπόθεση της παγκόσμιας ειρήνης και της δικαιοσύνης».

Μετά τα ολοκαυτώματα της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, στις 6 και 9 Αυγούστου 1945, ο Αϊνστάιν ξεκίνησε από τους πρώτους τον αγώνα για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων, ιδρύοντας κίνηση το 1946 με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Επιτροπή Έκτακτης Ανάγκης Ατομικών Επιστημόνων».

Ωστόσο, η είσοδος στον ψυχρό πόλεμο έκανε το έργο τέτοιων κινήσεων εξαιρετικά δυσχερές, ιδιαίτερα στα χρόνια του «Μακαρθισμού» όταν και ο Αϊνστάιν βρέθηκε στο στόχαστρο της περιβόητης υποεπιτροπής ερευνών της Γερουσίας για «αντιαμερικανικές ενέργειες». Δεν κάμφθηκε, όμως, ο Αϊνστάιν και μάλιστα δεν δίστασε να απευθύνει έκκληση στον πρόεδρο Τρούμαν για τη ζωή του ζεύγους  Εθελ και Τζούλιους Ρόζεμπεργκ, που είχαν κατηγορηθεί για κατασκοπία σε όφελος της ΕΣΣΔ και είχαν καταδικαστεί σε θάνατο, ποινή που τελικά εκτελέστηκε.

Ο Αϊνστάιν πίστευε στην ικανότητα των ανθρώπων να ορίζουν τη μοίρα τους. «Τα ανθρώπινα όντα δεν είναι καταδικασμένα,  λόγω της βιολογικής τους συγκρότησης, να αλληλοεξοντώνονται ή να βρίσκονται στο έλεος μιας σκληρής και αμετάτρεπτης μοίρας», έγραφε στο άρθρό του, προσθέτοντας ότι «ο ανταγωνισμός χωρίς όρια οδηγεί σε τεράστια σπατάλη εργασίας…..».

Κατά τον Αϊνστάιν, η εξάρτηση του ανθρώπου από την κοινωνία αποτελεί  γεγονός αναμφισβήτητο και καθοριστικό για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του καθενός. Απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στον κοινωνικά συνειδητοποιημένο πολίτη, γράφοντας σε επιστολή του, το 1932, ότι «η πραγματική αξία ενός ανθρώπου κρίνεται κυρίως από το κατά πόσον έχει κατορθώσει να απελευθερωθεί από το εγώ του». Σε μια άλλη επιστολή το 1931 γράφει: «Να χαίρεσαι με τις χαρές των άλλων και να υποφέρεις μαζί τους – αυτοί είναι οι καλύτεροι οδηγοί για τον άνθρωπο».

Πάνω απ΄όλα ο Αϊνστάιν ήταν πολέμιος του πολέμου. Καλούσε όλη την ανθρωπότητα να ενωθεί, παραμερίζοντας πολιτικές ή άλλες διαφορές, μπροστά στον κίνδυνο της πυρηνικής καταστροφής. «Θυμηθείτε ότι είσθε άνθρωποι και ξεχάστε τα υπόλοιπα», έλεγε στο κοινό του μανιφέστο με τον Μπέρτραντ Ράσσελ, το 1955. Είναι χαρακτηριστική η φράση του: «Ο πόλεμος δεν μπορεί να γίνει ανθρώπινος, μόνο να καταργηθεί μπορεί».

* Ο Πάνος Τριγάζης,  υπεύθυνος του Τμήματος Εξωτερικής Πολιτικής του ΣΥΝ, έχει γράψει μαζί με τον καθηγητή Ευθύμη Παπαδημητρίου το βιβλίο «Αγαπητέ Αϊνστάιν»  (εκδόσεις «Ταξιδευτής» 2005).

TVXS.gr