«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» - Της Γιόλας Αργυροπούλου-Παπαδοπούλου*

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·

λαλεί πουλί, παίρνει σπειρί, κ’ η μάννα το ζηλεύει.

Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·
στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα καί κλαίει·
- «Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τί σ’ έχω ’γω στο χέρι;
Οπού συ μού’ γινες βαρύ, κι ο Αγαρηνός το ξέρει».

(Διονυσίου Σολωμού «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», απόσπασμα από το Σχεδίασμα Β΄).

Σίγουρα, το πρώτο πράγμα που ανακαλεί κάποιος στη μνήμη του, ακούγοντας ή διαβάζοντας τη φράση «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», είναι το ομότιτλο έργο του Διονυσίου Σολωμού, το οποίο αποτέλεσε μία από τις σπουδαιότερες Ελληνικές Ποιητικές Δημιουργίες. Θέμα των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» αποτελεί ο ηρωικός Αγώνας των Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη Πολιορκία του Μεσολογγίου (1825 – 1826).

Είκοσι τριών μόλις ετών ήταν ο Διονύσιος Σολωμός, όταν – κατά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 – κατάλαβε τη σημασία που είχε η αφύπνιση των ηθικών και ηρωικών δυνάμεων του Έθνους και έταξε τον εαυτό του στην υπηρεσία της Πατρίδας…

Ο Ποιητής έγραψε το Β΄ Σχεδίασμα των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» στην Κέρκυρα, ανάμεσα στα έτη 1833 και 1844. Το Σχεδίασμα αυτό, το ύφος του οποίου είναι περισσότερο αφηγηματικό, αποτελείται από 61 αποσπάσματα, γραμμένα σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο και ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία.

«Πολιορκημένοι», στο μεγαλόπνοο αυτό έργο, είναι οι Σουλιώτες και οι Μεσολογγίτες που κλείστηκαν στην ιερή πόλη, πίσω από τις χωμάτινες ντάπιες, προστατευόμενοι από τη λιμνοθάλασσα, για ν’ αντιμετωπίσουν τις απάνθρωπες επιθέσεις του Κιουταχή…

Όπως είναι γνωστό, το Μεσολόγγι δαμάστηκε και από την πείνα και από τις στερήσεις και – γενικότερα – από τις κακουχίες. Και την Κυριακή των Βαΐων του 1826, Απρίλη μήνα, οι υπερασπιστές της ιερής πόλης έκαναν την ηρωική εκείνη επίθεση, με την οποία έσπασαν τις γραμμές του εχθρού κι έφθασαν – όσοι τελικά έφθασαν – στις υπώρειες του Ζυγού. Αυτοί οι «Πολιορκημένοι», οι έγκλειστοι, υπήρξαν κατά τον Ποιητή «Ελεύθεροι», κατ’ αρχάς γιατί ήταν ψυχικά ελεύθεροι, γιατί είχαν ένα γιγάντιο ηθικό ανάστημα κι έπειτα γιατί ούτε η πείνα ούτε η δίψα ούτε ο αριθμός των πολιορκητών ούτε οι επήρειες της Άνοιξης, αλλά και τα καλέσματα της ίδιας της ζωής, κατάφεραν να τους νικήσουν. Ανάμεσά τους υπήρχαν παλικάρια γεμάτα ζωή, υπήρχαν κορίτσια σε ώρα γάμου. Και, βέβαια, υπήρχε η Άνοιξη που, με το αστραφτερό της φως, ξεχειλισμένη από χρώματα κι από ευωδιές και φορτωμένη με όλους εκείνους τους γλυκούς πειρασμούς, δεν σταματούσε να υπόσχεται δώρα ελκυστικά και να προκαλεί αδιάκοπα τη νιότη…

Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη,

κ’ η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρα,

και μες τη σκιά, που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχους,

ανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος.

Νερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα,

χύνονται μες την άβυσσο τη μοσχοβολισμένη,

και παίρνουνε το μόσχο της, κι αφίνουν τη δροσιά τους,

κι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους,

τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί, και κάνουν σαν αηδόνια.

Έξ’ αναβρύζει κ’ η ζωή ’ς γη, ’ς ουρανό, σε κύμα.

Αλλά στης λίμνης το νερό ’π’ ακίνητό ’ναι κι άσπρο,

ακίνητ’ όπου κι αν ιδής, και κάτασπρ’ ώς τον πάτο…

(Απόσπασμα από το Σχεδίασμα Γ΄).

Κι όμως, όλοι εκείνοι οι νέοι «Πολιορκημένοι» κατώρθωσαν να νικήσουν τις κάθε είδους στερήσεις και να μην υποταχθούν στα χαμόγελα της φύσης και τις προκλήσεις της Άνοιξης… Γιατί μέσα τους είχε ανθίσει μια καινούργια, μια πρωτόγνωρη Άνοιξη που τους είχε ελευθερώσει από τις επιθυμίες του ενστίκτου και τους είχε καταστήσει ηθικά ανώτερους. Ήταν το καθήκον για την Πατρίδα και η συναίσθηση ότι αντιπροσώπευαν τον Άνθρωπο που Αγωνιζόταν κατά της ωμής, υλικής βίας και της ηθικής επιβολής του αριθμητικά υπέρτερου. Ήταν η επίγνωση ότι ο Αγώνας τους γινόταν υπέρ της Ελευθερίας, υπέρ του Δικαίου και υπέρ της Ηθικής… Έτσι, ο Ιερός αυτός Αγώνας του Μεσολογγίου, ο Μέγιστος Αγώνας των ταπεινών κι αγράμματων Υπερασπιστών της Ελλάδας, ανυψωνόταν – γενικότερα – σ’ έναν Αγώνα του Ανθρώπου ενάντια σε οποιαδήποτε μορφή του Κακού…

Σημειωτέον ότι το Σχεδίασμα Γ΄, απόσπασμα από τους ημιτελείς «Ελεύθερους Πολιορκημένους», γράφτηκε μετά το 1844 και ουσιαστικά αποτελεί μία καινούργια γραφή του Σχεδιάσματος Β΄, στην οποία ο Διονύσιος Σολωμός εγκαταλείπει την ομοιοκαταληξία, με αποτέλεσμα ο κάθε στίχος να γράφεται πια με μεγαλύτερη άνεση και περισσότερη ελευθερία.

Ο «Εθνικός Ποιητής» μας Διονύσιος Σολωμός, σοβαρός και με υψηλούς τόνους, αλλά ταυτόχρονα τόσο ζεστός, τόσο λυρικός και τόσο «ανθρώπινος», πραγματεύτηκε – γενικότερα – τον Ιερό Αγώνα του Έθνους μας μέσα στα ευρύτερα πλαίσια της Μάχης ανάμεσα στην Αρετή και την Κακία…

Τα σπλάχνα μου κ’ η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν,

κι όσ’ άνθια θρέφει και καρπούς τόσ’ άρματα σε κλειούνε.

(Απόσπασμα από το Σχεδίασμα Γ΄).

Το 1977, κυκλοφόρησε ο δίσκος του Γιάννη Μαρκόπουλου με τίτλο «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», βασισμένος στους στίχους του Διονυσίου Σολωμού. Ο δίσκος περιλαμβάνει 19 τραγούδια, ερμηνευμένα εξαιρετικά από την Ειρήνη Παππά, τον Νίκο Ξυλούρη και τον Λάκη Χαλκιά.

Λίγα χρόνια πριν από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Γιάννη Μαρκόπουλου, το 1971, είχε κυκλοφορήσει και ο δίσκος της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου με τον ίδιο τίτλο («Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»). Στην πρώτη όψη του δίσκου περιλαμβάνονται 8 τραγούδια με στίχους του Παναγιώτη Παναγιωτούνη και της συνθέτριας, και με θέμα την Πολιορκία του Μεσολογγίου. Στη δεύτερη όψη του δίσκου περιλαμβάνονται 6 τραγούδια με στίχους του Νικηφόρου Βρεττάκου. Τα υπέροχα τραγούδια του δίσκου ερμηνεύουν με μοναδικό τρόπο η Δανάη Μπαραμπούτη, ο Γιάννης Μπογδάνος και η Χορωδία Τρικάλων.

Οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Διονυσίου Σολωμού αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης πολλών φιλολόγων και λογοτεχνών, αλλά και πηγή έμπνευσης μεγάλων Ελλήνων μουσικοσυνθετών. Το μεγαλειώδες αυτό Έργο του Εθνικού μας Ποιητή, με την απαράμιλλης δεινότητας έκφραση των υψίστων ιδεωδών του Έθνους μας, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς στην Ιστορία της Νεώτερης Ελληνικής Ποίησης.

* Η κυρία Γιόλα Αργυροπούλου – Παπαδοπούλου είναι επ. καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.