Ο συνταξιούχος - Του Λευτέρη Τσίλογλου

Μια κρίσιμη φάση στη ζωή ενός ανθρώπου είναι όταν συμπληρωθεί ο προβλεπό-μενος χρόνος. Όταν φτάσει η «πολυπόθητη» εκείνη στιγμή να σταματήσεις τη μόνιμη εργασία σου και να περάσεις στη χορεία των συνταξιούχων. Για τον κάθε άνθρωπο αυτή είναι μια καθοριστική στιγμή, γιατί με ένα δραστικό και απότομο τρόπο αλλάζουν οι καθημερινές συνήθειες που είχες και σου επιβάλλεται από τα πράγματα μια αναπροσαρμογή στις προτεραιότητες που βάζεις στη ζωή. Μόνο που αυτό γίνεται σε μια σχετικά προχωρημένη ηλικία, όπου οι επιπτώσεις του χρόνου, πέρα από την ορατή πλευρά τους έχουν και τις εσωτερικές συνέπειες σε όλες σχεδόν τις επιδόσεις σου.

Ενώ για χρόνια μετράς κι αναμένεις αυτήν την «ευλογημένη στιγμή», όταν πλησιά-ζει η προοπτική της υλοποίησης της, σου εμφανίζονται αισθήματα πανικού και αποφυγής των δραματικών αλλαγών που η συνταξιοδότηση συνεπάγεται. Είναι σίγουρα η φυσιολογική αντίδραση του ανθρώπου στις απότομες ανατροπές. Η συνταξιοδότη-ση σε αναγκάζει να συνειδητοποιήσεις, θέλεις δε θέλεις, το βιολογικό σου πέρασμα σε μια άλλη φάση της ζωής σου.

Το πώς αντιδρά ο καθένας σ’ αυτήν την αλλαγή έχει σχέση με τον ιδιαίτερο χαρα-κτήρα, την ιδιοσυγκρασία και την δυνατότητά σου να αφομοιώσεις αυτήν την αλλαγή και τη γενικότερη κατάσταση της υγείας σου. Τα ενδεχόμενα είναι πολλά και ποικί-λουν. Μια στάση εκφράζεται με τη θέση:

«Αχ! Επιτέλους θα την αράξω! Να ξεκουραστεί, ρε αδελφέ, λίγο το σωματάκι μου, να κοιμάμαι όσο γουστάρω, όποτε γουστάρω, να χαρώ επιτέλους το σπίτι μου, να δω και να χορτάσω τους δικούς μου ανθρώπους».

Σύντομα όμως ανακαλύπτεις ότι αυτή η λύση δεν σε καλύπτει. Αρχίζεις στη συνέ-χεια τις εξόδους από το σπίτι, τις κοινωνικές συναναστροφές με προτεραιότητα την επίσκεψη στο κοντινό καφενείο, όπου συναντάς ήδη γνωστούς ή δημιουργείς και νέ-ους. Άσκοπη, ανούσια κι ατέλειωτη συζήτηση για τα γεγονότα της καθημερινής ζωής, κουτσομπολιά για τους επώνυμους με τη συνοδεία και λίγου παιχνιδιού. Κυρίως χαρ-τί ή τάβλι.

Το βράδυ με το τηλεκοντρόλ, που γρήγορα γίνεται προέκταση του χεριού σου, αρχί-σεις να αιχμαλωτίζεσαι από τα επεισόδια των διαφόρων σίριαλ, ανακαλύπτοντας στην πορεία πόσο κακός μπελάς έγινε η συνεχής παρουσία σου μέσα στο σπίτι για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας του και το συνεχές μπέρδεμα στα πόδια τους.

Επισκέψεις σε γιατρούς, ανακάλυψη ή εφεύρεση ασθενειών, η ανάγκη στη συνέχεια να γράφονται περιοδικώς οι συνταγές των φαρμάκων, η ανάγκη να θυμάσαι τη σειρά και τις ώρες που πρέπει να τα παίρνεις. Νέες ανάγκες, μαζί όμως με νέες αιχμαλωσί-ες. Η μόνη σου ευχή κι επιθυμία τελικά είναι να μπορείς να κινείσαι, να μπορείς στοι-χειωδώς να σκέφτεσαι, να μπορείς να διαβάζεις, έστω με μέτρο, να είσαι αυτοσυντη-ρούμενος.

Αυτή είναι η μια περίπτωση, η συχνότερα απαντούμενη στην ευγενή τάξη των συ-νταξιούχων. Εννοείται ότι δεν αναφερόμαστε στις περιπτώσεις εκείνες που σοβαρό-τεροι λόγοι υγείας επιβάλλουν ένα δραστικό περιορισμό μέσα στο σπίτι ή ακόμα χει-ρότερα την μεταφορά σου σε τόπους αποθήκευσης ηλικιωμένων, τα γνωστά γηροκο-μεία ή νοσηλευτικά ιδρύματα.

Υπάρχει μια άλλη μεγάλη κατηγορία ανθρώπων που ενώ συμπληρώνουν τα συνή-θη όρια της συνταξιοδότησης αρνούνται πεισματικά να μπουν στο περιθώριο και συ-νεχίζουν ακάθεκτοι τον μόνιμο ρυθμό της ζωής τους. Βέβαια αρκεί να μπορούν να συνεχίζουν το επάγγελμά τους ή τη συνήθη απασχόληση τους. Τέτοιες περιπτώσεις έχουμε σε ελεύθερους επαγγελματίες, σε δικηγόρους, σε γιατρούς, σε μαγαζάτορες και άλλα παρεμφερή επαγγέλματα. Όμως αυτό δεν μπορεί να το κάνει, παραδείγμα-τος χάρη, ένας δημόσιος υπάλληλος, που ειδοποιείται από την αρμόδια υπηρεσία, ότι τέλειωσαν τα ψωμιά του και ήρθε η ώρα να μαζέψει τα προσωπικά του αντικείμενα, αφού σβήνεται οριστικά από τις μισθολογικές καταστάσεις. Και στον ιδιωτικό τομέα ο παλαιός πρέπει να παραμερίσει για να περάσουν οι νεότεροι, να τους δώσει την ευ-καιρία της εξέλιξής τους. Πολλές φορές στον ιδιωτικό τομέα οι συνθήκες εργασίας είναι πολύ δύσκολες κι ο εργαζόμενος μετράει τις μέρες με προσμονή κι ελπίδα, όπως ακριβώς έκανε στη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας.

Τότε, στις περιπτώσεις αυτές, πρέπει να ανακαλυφθούν εναλλακτικοί τρόποι απα-σχόλησης, τουλάχιστον όσο κρατούν τα κότσια τους. Μερικοί που έχουν τη δυνατό-τητα γίνονται Κιγκινάτοι καθώς αποσύρονται στα κτήματά τους. Τις γεωργικές βα-ριές εργασίες, τις περισσότερες φορές στη σημερινή συγκυρία τις παραπέμπουν στους  βολικούς μετανάστες, άμοιρους συνεχιστές της παράδοσης των δούλων, στα παλαιό-τερα χρόνια.. Μόνο που τώρα αρκετές φορές σήμερα αμείβονται σχετικά ικανοποιη-τικά και εργάζονται σε πιο ανθεκτικά κι ανθρώπινα ωράρια.

Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι υπάρχει πληθώρα εναλλακτικών απασχολήσεων και ανάπτυξης νέων ενδιαφερόντων στη λεγόμενη «τρίτη ηλικία». Δυο είναι οι επι-κίνδυνες επιλογές που μάλλον πρέπει να αποφεύγονται. Πρώτον, η πλήρης παραίτηση από τα πάντα, η απομόνωση στο σπίτι, το κόψιμο με μαχαίρι όλων των παλαιών συ-νηθειών, χωρίς την αντικατάστασή τους με νέες. Δεύτερον, το κυνηγητό των εμπει-ριών με ρυθμούς και εύρος που δεν προσιδιάζουν στα χρόνια, τις αντοχές και τους κοινωνικούς περιορισμούς.  Και οι δυο περιπτώσεις είναι οι ασφαλείς δρόμοι συντό-μευσης της ζωής. Πάντα ισχύει το σοφό ρητό «μέτρον άριστον» αλλά στις μεγάλες ηλικίες ισχύει ακόμα εντονότερα.

Καθώς μεγαλώνει ο άνθρωπος και αφομοιώνει μέρα με τη μέρα τις μικροαλλαγές που συμβαίνουν μέσα κι έξω του, αντιδρά με ποικίλους τρόπους, που έχουν σχέση με πολλούς παράγοντες. Άλλος συμβιβάζεται μ’ αυτές και προσαρμόζει την καθημερι-νότητά του με τα νέα δεδομένα. Όμως κάποιοι αντιδρούν με άσχημο τρόπο αρνούμε-νοι να πιστέψουν και να δεχτούν τις αλλαγές. Η άρνηση αυτή επιδρά στη συμπεριφο-ρά τους, στο συγγενικό τους περιβάλλον, στα αισθήματα με τα οποία επικοινωνούν με τον υπόλοιπο κόσμο.

Στους συνταξιούχους και ηλικιωμένους ποικίλει ακόμα η αντίδρασή τους στα οικο-νομικά και κληρονομικά θέματα. Άλλοι παύουν να ενδιαφέρονται για τα χρηματικά ζητήματα και γι’ αυτό μεταβιβάζουν από νωρίς όλες τις έγνοιες στους δικούς τους και άλλοι εμφανίζουν έναν αδικαιολόγητο φόβο μη τυχόν γίνουν θύματα αρπαγής. Σφίγ-γουν με πείσμα κι αδικαιολόγητο φόβο τα υπάρχοντά τους αποκλείοντας τους άλλους από την αναγκαία στοιχειώδη ενημέρωση για το πώς έχουν τα πράγματα. Γίνονται τις περισσότερες φορές άνευ λόγου και αιτίας τσιγκούνηδες, σπαγκοραμμένοι κι απλησί-αστοι .

Μεγάλος είναι ο κίνδυνος αυτή η τσιγκουνιά να περάσει και στα αισθήματα. Να γίνουν μεμψίμοιροι, γκρινιάρηδες και αβάστακτο βάρος στο στενό οικογενειακό τους περιβάλλον. Όλα αυτά ξεκινούν από την κοντόφθαλμη άρνησή τους να δεχτούν τις συνέπειες που το πέρασμα του χρόνου αδήριτα τους επιβάλλει.

Εκεί βρίσκεται η ικανότητα και η ψυχραιμία κάποιου. Να γνωρίζει και να αποφεύγει τις λακκούβες που πιθανώς θα συναντήσει στο δρόμο του. Να δεχθεί με ψυχραιμία και νηφαλιότητα τις αναπόφευκτες αλλαγές και να συνειδητοποιήσει πως η ζωή είναι ένα πέρασμα από τον κόσμο. Η ανάγκη τής μετά θάνατον δικαίωσης έχει σχέση με την έμφυτη ματαιοδοξία του ανθρώπου για παραδοχή από το περιβάλλον του και σε μερικές περιπτώσεις γενικότερα από όλη την κοινωνία.

Αν είναι θρησκευόμενος και πιστεύει στη μετά θάνατον αιώνια ζωή, αναμένει με δικαιολογημένη αγωνία τη δικαίωση ή την τιμωρία όταν βρεθεί ενώπιον του Κριτή και Κυρίου του. Αν όμως δεν πιστεύει σε τίποτα από αυτά, θέλει τις περισσότερες φορές να τον θυμούνται αυτοί που αφήνει πίσω του με ευχάριστα αισθήματα και επαινετικές αναφορές. Η ανθρώπινη ανάγκη για την υστεροφημία.

Τώρα, στην εποχή της οικονομικής κρίσης, προστέθηκε μια νέα ανασφάλεια και αγωνία: Θα πέσει η σύνταξη τον επόμενο μήνα; Θα υπάρχουν στα ταμεία τα απαιτούμενα χρήματα για να περάσουν στους προσωπικούς λογαριασμούς των δικαιούχων; Τις μειώσεις των συντάξεων τις αντέχει κάποιος. Με λογική αντιμετώπιση τις αντιμετωπίζεις σαν αναπόφευκτο αποτέλεσμα και σαν προσωπική σου συμμετοχή στις θυσίες που λίγο ως πολύ όλοι υφίστανται. Εκείνο που θα είναι δύσκολο να αφομοιωθεί είναι η ολική διακοπή, η στάση πληρωμών. Όλα είναι πιθανά.

Προσωπικά ζω αυτήν την ηλικιακή περίοδο και έχω όλους τους αναπόφευκτους φόβους. Έχω αποφασίσει να αποφύγω τις δυσάρεστες ατραπούς που προηγουμένως πε-ριέγραψα, αλλά, πώς να το κάνουμε, ζω και κινούμαι με τον αδιόρατο φόβο. Μήπως το κατρακύλισμα στις αρνητικές εκδοχές είναι λίγο ως πολύ αναπόφευκτο; Ελπίζω όχι. Το μέλλον θα δείξει.