Το πρώτο μου ταξίδι στον Πόντο - Του Λευτέρη Τσίλογλου

Στον Πόντο πήγα τρεις φορές μέχρι τώρα. Αξέχαστη θα μου μείνει η πρώτη φορά. Αυτό το ταξίδι έγινε στα μέσα περίπου της δεκαετίας του ’80 με Πόντιους από τη Θεσσαλονίκη. Ένας καλός μου φίλος έμαθε ότι ένα ταξιδιωτικό γραφείο της πόλης (Στεφανίδης;) οργανώνει την εκδρομή με πούλμαν. Δηλώσαμε συμμετοχή. Οι μοναδικοί μη Πόντιοι. Εγώ Βολιώτης - με μικρασιατική όμως καταγωγή - κι αυτός Αθη-ναίος με καταγωγή από την ..Πελοπόννησο. Θα τους συναντούσαμε στην Κωνσταντι-νούπολη, όπου είχαμε πάει πιο νωρίς με την Ολυμπιακή. Πράγματι το ραντεβού έγινε, μ’ ένα μικρό αρχικό κράτημα εκ μέρους τους για το ποιοι είναι αυτοί οι δυο άγνωστοι χαμουτζίδες. Πολύ γρήγορα αυτό ξεπεράστηκε και αφομοιωθήκαμε μια χαρά  με το υπόλοιπο γκρουπ. Το υπόλοιπο ταξίδι έγινε με πούλμαν. Μπολού, Κασταμονή, Σινώπη, Κερασούντα, Σαμψούντα, Τραπεζούντα, Αμισός και άλλους ενδιάμεσους σταθμούς. Ιδιαίτερα αρνητική εντύπωση μας έκανε το γεγονός ότι στον κάμπο πηγαί-νοντας στην Κασταμονή είδαμε τεράστιες εκτάσεις φυτεμένες με παπαρούνα.

Τι κρίμα που έχω ξεχάσει τα ονόματα, αλλά στη διάρκεια αυτού του ταξιδιού συνέβησαν ιδιαίτερα συγκινητικά περιστατικά, που θα ήταν άδικο να μην καταγραφούν κάπου. Ήδη στο βιβλίο μου « Κι όμως ήταν όμορφα» αναφέρω το επεισόδιο με το όμορφο νεαρό αγόρι, που στην ερώτησή μου: «Τι είναι αυτό;» δείχνοντας του ένα φουντούκι μου απάντησε με πεντακάθαρη προφορά στα Ελληνικά;

«Ναι! Είναι λεπτοκάρυον!»

Έχει σημασία να πω μερικά λόγια για τη σύνθεση των ανθρώπων του γκρουπ. Αρκετοί ήταν άτομα τρίτης ηλικίας που οι περισσότεροι γεννήθηκαν στον Πόντο και πήγαιναν εκεί για ένα τελευταίο προσκύνημα στα πάτρια εδάφη. Οι υπόλοιποι, συνοδοί να τους προσέχουν. Κυρίως παιδιά ή εγγόνια. Αναφέρω ειδικά μερικές περιπτώσεις.

Η επικεφαλής του ταξιδιού: Μια καθηγήτρια φιλόλογος από την Καβάλα με την αδελφή της. Το μικρό της όνομα ήταν Τασούλα Εντελώς ξεχωριστή και πολυτάλαντη προσωπικότητα. Αεικίνητη, με πλήρη γνώση της τουρκικής γλώσσας, πολυταξιδεμέ-νη, αφοσιωμένη μ’ όλη την ψυχή της στην ποντιακή υπόθεση. Είχε εκδώσει πολλά σχετικά βιβλία, ένα εκ των οποίων ήταν βιβλίο ποντιακών συνταγών, που αργότερα αγόρασα και το έκανα δώρο στην Πόντια μάνα ενός φίλου μου. Πέρασαν αρκετές μέ-ρες μέχρι να προσέξω ότι της έλειπε το ένα χέρι. Αξιοπρόσεχτη περίπτωση από πολ-λές απόψεις, έφερε σε πέρας την αποστολή της με ιδιαίτερη επιτυχία. Ήξερε ανθρώ-πους και είχε τρόπους για να ξεπερνά κάθε εμπόδιο που παρουσιαζόταν. Μ’ ένα λόγο ήταν αποτελεσματική.

Ένας άλλος είχε φοιτήσει, ως μαθητής, στο φροντιστήριο της Τραπεζούντας τη δε-καετία του 1910, κι όταν έμαθε ότι είμαι καθηγητής με παρακάλεσε ιδιαιτέρως, όταν φτάσουμε εκεί, να του κάνω μια χάρη. Τι ήταν αυτή; Να μπούμε στην αίθουσα του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας - φημισμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα - όπου ήταν μα-θητής, ν’ ανέβω στην έδρα και να του κάνω την ερώτηση που του είχε κάνει ο δά-σκαλος του τότε. Πράγματι αυτό έγινε. Οι αίθουσες διδασκαλίες επιβλητικές με χο-ντρούς πέτρινους τοίχους, με τεράστιες σόμπες ενσωματωμένες μέσα τους, είχαν χρησιμοποιηθεί για πολλά χρόνια από τους Τούρκους ως αίθουσες διδασκαλίας του τοπικού πανεπιστημίου της Τραπεζούντας. Λίγο καιρό πριν είχαν φύγει αφού το Πα-νεπιστήμιο είχε κτίσει καινούρια δικά του κτήρια.

Πράγματι, όταν φτάσαμε, ανέβηκα στην έδρα και τον ρώτησα αυτό που μου είχε πει πριν

- Ποια είναι, παιδί μου, η πρωτεύουσα της Γαλλίας;

Με τα δάκρυα να τρέχουν απ’ τα μάτια του και με σπασμένη γεμάτη συγκίνηση φωνή μου απάντησε

- Αι Παρίσιοι, κύριε!

Τέτοια τα ζεις μια φορά!

Αξίζει ν’ αναφέρω την χήρα παπαδιά απ’ την Καβάλα, που καθώς πλησιάζαμε στον Πόντο άρχισε να δείχνει σε κάθε ευκαιρία μια φωτογραφία με δυο μικρά παιδιά: Ένα κοριτσάκι κι ένα αγοράκι. Το κορίτσι ήταν η ίδια και το αγόρι το παιδί του φίλου του Τούρκου στον οποίο όφειλε τη σωτηρία του κατά το διωγμό. Ο πατέρας της μόλις μπόρεσε κάλεσε τον φίλο του και τον φιλοξένησε στην Καβάλα. Η φωτογραφία είχε βγει εκεί, πριν τον πόλεμο του ’40. Η αναζήτησή της είχε αποτέλεσμα στην Σαμψού-ντα. Το αγόρι ήταν τώρα ο διευθυντής του ΟΤΕ της Σαμψούντας. Η συνάντηση τους ήταν ιδιαίτερα συγκινητική.

Από τη στιγμή εκείνη και σ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής μας στην Σαμψούντα όλες οι δαπάνες φαγητού και διασκέδασης καλύφτηκαν απ’ τον Τούρκο, τόσο απλό-χερα που αρχίσαμε να ντρεπόμαστε. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την επιστροφή μας απ’ την Τραπεζούντα αλλάξαμε διαδρομή μην τον βάλουμε σε νέα έξοδα.

Ενδιαφέρον είχε ένα άλλο ηλικιωμένο ζευγάρι, που και οι δυο είχαν γεννηθεί στον Πόντο. Ο άντρας στην κατοχή είχε χάσει το ένα πόδι - ως το καλάμι - από τρένο στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής και φορούσε τεχνητό μέλος, με την αναπόφευκτη δυσκολία στο περπάτημα. Η γυναίκα του φύλακας- άγγελος. Όταν πλησίαζε το χωριό του μύρισα ανησυχία κι ένταση. Ρώτησα κι έμαθα. Η προσγειωμένη γυναίκα του μου είπε

- Θέλει να ψάξει για τον τάφο της μάνας του! Ξέχασε ότι τη θάψανε στο χιόνι στη διάρκεια της αγωνιώδους πορείας να σωθούν. Τι να βρει τώρα, παιδί μου; Ας τον !

Όταν φτάσαμε στην Παναγία Σουμελά, εκεί που το πούλμαν δεν πάει παραπέρα, έ-πρεπε να συνεχίσουμε με τα πόδια. Η μέρα ήταν βροχερή και υπήρχαν λάσπες που δυσκόλευαν τους πάντες. Ο ανάπηρος καθυστερούσε και προσφέρθηκα να τον βοη-θήσω. Αρνήθηκε κάθετα

- Μόνος μου! Θα πάω μόνος!

Με καθυστέρηση, οι δυο μας, φτάσαμε πάνω στο Μοναστήρι. Ακόμα δεν είχαν γίνει οι ανακαινίσεις που έκαναν τα επόμενα χρόνια οι Τούρκοι και τις είδα σε επόμενες επισκέψεις. Από την εκκλησία σώζονταν κάποια ερείπια. Μόνο η τρύπα μέσα στο βράχο με κάποιες μισοσβησμένες αγιογραφίες και μια σειρά ονόματα Ελλήνων και Τούρκων, επισκεπτών από τα προηγούμενα χρόνια. Οι κακές συνήθειες είναι βλέπεις διαχρονικές. Τότε συνέβη το εξής

Ένας από τους Πόντιους έβγαλε από την τσάντα του ένα δέμα με κεριά και τα μοίρα-σε σ’ όλους. Χωρίς καμιά συνεννόηση, λες και βγήκαν από μέσα μας παλαιές μνήμες, αρχίσαμε όλοι να ψάλουμε το «τη Υπερμάχω» Τα αναμμένα κεριά φώτισαν το χώρο. Οι λίγοι Τούρκοι απ’ έξω μας κοίταζαν με απορία.

Θα μπορούσα να συνεχίσω, γιατί υπήρξαν κι άλλα ενδιαφέροντα περιστατικά. Αλλά πιστεύω ότι αυτά δίνουν το στίγμα των εντυπώσεών μου.

Μάιος 2012