Ο Λούθηρος και η γερμανική λιτότητα - Του Steven Ozment *

Ο λουθηρανισμός όχι μόνο συνεχίζει να ζει στη Γερμανία, αλλά επηρεάζει και την πολιτική της για την κρίση

ΤΑ ΝΕΑ / THE NEW YORK TIMES

Αν υπάρχει μια εθνότητα που να μπορεί ο υπόλοιπος κόσμος να την κατανοήσει απολύτως, αυτή είναι οι Γερμανοί. Σκεφτείτε, ωστόσο, τη βαθιά εμπλοκή της με τον ναζισμό και τον αντισημιτισμό και - voila! - μια συγκλονιστική, περίπλοκη ιστορία 2.000 χρόνων εξαφανίζεται.

Από την αρχή της κρίσης του ευρώ, ο αναγωγισμός αυτός ανακαλεί τη θανάσιμη κληρονομιά της περιόδου της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, την περίοδο της πολλά υποσχόμενης δημοκρατίας του Μεσοπολέμου, που άρχισε με την ήττα και την ταπείνωση του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και ολοκληρώθηκε με την άνοδο του ναζισμού στην εξουσία το 1933.

Θεωρείται από πολλούς ότι η αποστροφή της Γερμανίας στην κληρονομιά της δεκαετίας του 1920 εξηγεί τις επεκτατικές νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές του σήμερα. Η ναζιστική κηλίδα του Μεσοπολέμου, επίσης, κάνει πολλούς καχύποπτους, που δεν μπορούν να εμπιστευτούν τις καλές προθέσεις της δημοκρατικής Γερμανίας στην οικοδόμηση της Ευρώπης της ευημερίας.

Αλλά αντί να ψάχνουμε τις εξηγήσεις στην περίοδο που αρχίζει τα χρόνια της Βαϊμάρης, πιο σωστό θα ήταν να διαβάσουμε σε βάθος την ασύγκριτα πλούσια ιστορία της Γερμανίας, ιδίως το ανεξίτηλο σημάδι που άφησε ο Μαρτίνος Λούθηρος και το «ισχυρό φρούριο» που έχτισε με τον προτεσταντισμό. Ακόμη και σήμερα η Γερμανία, αν και θρησκευτικά ποικιλόμορφη και πολιτικά κοσμική, ορίζει την ταυτότητά της και την αποστολή της με αναφορά στη μεταρρυθμιστική κουλτούρα του 16ου αιώνα. Εξετάστε τις θέσεις του Λούθηρου για τη φιλανθρωπία και τους φτωχούς. Εκανε τη φροντίδα των φτωχών μια οργανωμένη, πολιτική υποχρέωση, προτείνοντας να εγκατασταθεί ένας κοινός κορβανάς σε κάθε γερμανική πόλη. Είναι προτιμότερο, είπε ο Λούθηρος, αντί της παραδοσιακής πρακτικής της ελεημοσύνης στους φτωχούς, όσοι έχουν ανάγκη να λαμβάνουν επιχορηγήσεις ή δάνεια από τον κορβανά αυτό. Κάθε δικαιούχος είχε την υποχρέωση να επιστρέψει το ποσό που δανείστηκε, στο προσδιορισμένο εκ των προτέρων διάστημα της ανάκαμψης και της επιστροφής του στην αυτάρκεια, αναλαμβάνοντας έτσι την ευθύνη τόσο για τον ίδιο όσο και για τους άλλους. Ετσι, μέσω της κοινής αστικής ευθύνης, εκδηλωνόταν η αγάπη για τον πλησίον - οι λουθηρανοί εξακολουθούν να λένε τη φράση: «Η πίστη γεννάει τη φιλανθρωπία».

Ελάχιστα έχουν αλλάξει τα 500 χρόνια που μεσολάβησαν. Η γερμανίδα Καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ, κόρη ανατολικογερμανού λουθηρανού πάστορα, είναι προφανές ότι πιστεύει πως οι πανάρχαιες ηθικές αρετές και τα διορθωτικά μέτρα είναι το καλύτερο φάρμακο για την κρίση του ευρώ. Χωρίς να αμφισβητεί το πλαίσιο της κοσμικής ιδεολογίας και της θρησκευτικής ελευθερίας, η πολιτική της βασίζεται αναμφισβήτητα στην αυστηρότητα, στην αυτοθυσία, αλλά και στη δικαιοσύνη της φιλανθρωπίας - στον προτεσταντισμό.

Αν η κ. Μέρκελ αρνείται την έκδοση των ευρωομολόγων, το κάνει διότι πιστεύει ότι θα ήταν σαν να χάριζε χωρίς όρους χρήματα σε φτωχούς, κάτι που στην ουσία δεν θα βοηθούσε τους φτωχούς, με την έννοια ότι δεν θα τους ωθούσε να αναλάβουν τις ευθύνες τους, να νοικοκυρέψουν τα σπίτια τους και τις ζωές τους. Αυτός που έχει λάβει βοήθεια σε μια στιγμή ανάγκης από μια κοινωνία, έχει την ηθική ευθύνη να επιστρέψει το χρέος του στην κοινωνία, συμπεριφερόμενος με τη σειρά του ως ισχυρός πολίτης, επιστρέφοντας την οφειλή του στον κοινό κορβανά για να καλυφθούν οι ανάγκες των ενδεών εταίρων του, οι οποίοι τον είχαν βοηθήσει όταν είχε την ανάγκη τους. Αυτή είναι η λουθηρανική κοινωνία της θυσίας.

Λόγω της στάσης της αυτής, χλευάζουν την κ. Μέρκελ ως «βασίλισσα της λιτότητας» και όχι μόνο. Αλλά αυτή δεν πτοείται. Παραδέχεται ότι η λιτότητα είναι ο πιο δύσκολος δρόμος, αλλά προσθέτει πως είναι ο ασφαλέστερος και ταχύτερος τρόπος προκειμένου να επιτευχθεί ο κοινός στόχος, να ανακάμψει η οικονομία και η κοινωνία να βγει ισχυρότερη από την κρίση. Ο Λούθηρος θα συμφωνούσε.

Ως φαίνεται, συμφωνούν και οι Γερμανοί. Που σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, τις οποίες οι ίδιοι θεωρούν σπάταλες, αυτοί υπακούουν στους νόμους λιτότητας της Καγκελαρίου και στο σκληρό σχέδιο μιας δίκαιης ανάκαμψης για όλους.

Αν η λουθηρανική κληρονομιά της θυσίας για τους εταίρους τους κάνει τους Γερμανούς να επιλέγουν τη λιτότητα, η ίδια κληρονομιά τούς οδηγεί επίσης στην κοινωνική δέσμευση. Στην κλασική λουθηρανική διδασκαλία, η σωτηρία του πιστού «μόνο με την πίστη» δεν περιορίζει τη διάθεση για συνεχείς φιλανθρωπικές πράξεις, όπως ισχυρίζονται οι απληροφόρητοι επικριτές της. Το σωστό είναι ότι η πίστη εξουσιοδοτεί τον πιστό να δρα στον κόσμο, ανησυχώντας ταυτόχρονα και για το σήμερα και για το μέλλον της θρησκευτικής ζωής του.

Είναι αλήθεια ότι, ως πίστη, ο λουθηρανισμός μειώθηκε στη Γερμανία τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς κερδίζουν έδαφος η πολυπολιτισμικότητα και η εκκοσμίκευση. Επίσης αληθεύει όμως ότι ο λουθηρανισμός συνεχίζει να ζει στη σημερινή Γερμανία, έχοντας επιβιώσει και από τον ναζισμό και από τον κομμουνισμό, που επιχείρησαν να αντικαταστήσουν τις αξίες του με τις δικές τους. Αν μη τι άλλο, η ανθεκτικότητά του είναι αξιοσημείωτη.

*Ο Steven Ozment είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ

ΤΑ ΝΕΑ