Η σύγχρονη περιπέτεια του πρώην 401

Στην οδό Δεινοκράτους, στη συνέχεια του Πάρκου Ελευθερίας, τα 13 ιστορικά κτίρια του Στρατιωτικού Νοσοκομείου δίνουν τη μάχη με τον χρόνο και τις δικαστικές αίθουσες

Της Ελισάβετ Ηλιοπούλου

Φωτο: Τμήμα πτέρυγας με εμφανή λιθοδομή με ορατούς ορθογώνιους γωνιόλιθους και λίθινες κορνίζες στα υπέρθυρα

Επί 30 χρόνια διαρκώς απειλείται, αλλά ευτυχώς σώζεται την τελευταία στιγμή. Το 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο, έκτασης περίπου 11 στρεμμάτων, βρίσκεται δίπλα στο Ναυτικό Νοσοκομείο και ως συνέχεια του Πάρκου Ελευθερίας, μεταξύ των οδών Δεινοκράτους, Ιατρίδου, Βασιλίσσης Σοφίας και Δορυλαίου.

Απομεινάρια του 1ου Συντάγματος Πεζικού ή Στρατιωτικά Παραπήγματα, όπως ήταν γνωστή ολόκληρη η περιοχή, τα κτίρια που αποτελούν το «401» λειτουργούσαν ως νοσοκομείο (νοσηλεύτηκαν εκεί τραυματίες των Βαλκανικών Πολέμων, του Μακεδονικού Μετώπου, της Μικρασιατικής Εκστρατείας, του ελληνοϊταλικού και του ελληνογερμανικού πολέμου, του Εμφυλίου) από το 1897 μέχρι το 1971, οπότε και περιήλθαν, κατόπιν ανταλλαγής, στην ιδιοκτησία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Μαζί με τα κτίρια του Πάρκου Ελευθερίας αποτελούν ένα σπάνιο δείγμα στρατιωτικής αρχιτεκτονικής, σχεδιασμένα από τους σπουδαίους αρχιτέκτονες Α. Θεοφιλά, Δ. Σκαλιστήρη, Δ. Αντωνόπουλο, οι οποίοι είχαν στελεχώσει το Σχολείο των Τεχνών, πρόδρομο του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου. Η διάταξη των κτισμάτων είναι χαρακτηριστική της τυπολογίας των στρατιωτικών νοσοκομειακών μονάδων (κατά πτέρυγες ή περίπτερα, ώστε να αποφεύγεται η μετάδοση των μικροβίων και των λοιμώξεων) σύμφωνα με τα γαλλικά πρότυπα και την επιστημονική αντίληψη της εποχής. Πρόκειται για λιθόκτιστα, λιτά, κεραμοσκεπή οικήματα, ισόγεια στην πλειονότητά τους με γωνιόλιθους, γωνιακούς πυργίσκους, λίθινες κορνίζες, τοξωτές καμάρες και μεταλλικά κιγκλιδώματα που παραπέμπουν σε νεογοτθικά στοιχεία της στρατιωτικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Προτού λειτουργήσει ως νοσοκομείο, είχε χρησιμοποιηθεί για να στεγάσει το Στρατιωτικό Σχολείο Υπαξιωματικών (1882).

Τα επιμέρους κτίρια, τα οποία ανεγέρθησαν από τον 19ο ως τις αρχές του 20ού αιώνα, εναρμονίστηκαν πλήρως στο αρχιτεκτονικό ύφος, στην κλίμακα και στη διάταξη, ενώ ο ρομαντικός περιβάλλοντας χώρος, γεμάτος αλέες, αιωνόβια δέντρα και πυκνή βλάστηση, παραπέμπει στην ατμόσφαιρα της προ 130 ετών Αθήνας.

Σήμερα το ιστορικό συγκρότημα είναι απομονωμένο και απροσπέλαστο από τη γύρω περιοχή, όχι μόνον εξαιτίας των βάναυσων περιφράξεων με μαντρότοιχο κατά μήκος της οδού Δεινοκράτους και με πρόχειρες λαμαρίνες από την πλευρά της οδού Ιατρίδου, αλλά και λόγω της απαγόρευσης εισόδου σε αυτό από το 2002 ως ιδιωτικός χώρος. Από το 1980, όμως, το ισχύον Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Αθήνας προβλέπει για τον χώρο αυτόν κοινόχρηστο πράσινο, ήπιες πολιτιστικές εγκαταστάσεις και εγκαταστάσεις εκπαίδευσης. Η Εκκλησία ωστόσο με αίτηση ακυρώσεως (1980) ζητεί τον χώρο για να κατασκευάσει ξενοδοχείο. Το 1997 χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα μόνο τα κτίρια του Πάρκου Ελευθερίας, για λόγους ιστορικής μνήμης, ενώ το 2010 το υπουργείο Περιβάλλοντος και τον περασμένο μήνα το υπουργείο Πολιτισμού έκαναν το πρώτο βήμα να χαρακτηρίσουν διατηρητέα τα επτά από τα 13 κτίρια του συνόλου. Η επιλογή τους έγινε με τέτοιο τρόπο που επιτρέπει την προσθήκη νέου κτιρίου, το οποίο αν χτιστεί θα καταστρέψει την αρμονική διάταξη του συνόλου και θα αφανίσει τον περιβάλλοντα χώρο.

Στις 19.4.2010 η MOnuMENTA είχε προσφύγει στο ΣτΕ προκειμένου να ακυρωθεί η απόφαση  του υπουργείου ΠΕ.Κ.Α , κατά το μέρος που δεν προβαίνει στον χαρακτηρισμό του συνόλου ως διατηρητέου μνημείου.

Αξίζει εδώ μια αναφορά στον αείμνηστο αρχιτέκτονα Γεώργιο Λάββα, ακαδημαϊκό και καθηγητή, ο οποίος ως μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, εκφράζοντας τη θέση του αναφορικά με την πρόταση «ακρωτηριασμού» του νοσοκομείου το 2003, είχε πει: «Θα ήταν ευχής έργον να μπορούσε να βρεθεί λύση που να διασώζει αυτό που εμείς επιδιώκουμε, τη διάσωση της μνήμης, και ταυτόχρονα να ικανοποιεί τη θέληση του ιδιοκτήτη, η οποία βέβαια είναι η αξιοποίηση. Σώζουμε ένα ελάχιστο δείγμα μνήμης γιατί;

Για ποιον λόγο; Ποιος είναι ο στόχος τού να σωθεί ένα μέρος των κτιρίων και τα άλλα να κατεδαφιστούν και να εξαφανιστούν, και ο χώρος να αλλάξει τον χαρακτήρα και το ύφος που έχει ως ιστορικό ντοκουμέντο;».

ΤΟ ΒΗΜΑ

Δείτε τις συνημμένες φωτογραφίες:

Image gallery