Ο Ανδρέας Παπανδρέου (Μερικές πλευρές του χαρακτήρα του) - Του Λευτέρη Τσίλογλου

1.   Από την αρχή η επιστροφή του στην Ελλάδα δημιούργησε εντάσεις κι ανταγωνισμούς. Γιατί, ως γιος του ηγέτη της δημοκρατικής παράταξης, θα είχε το συγκριτικό πλεονέκτημα να επιφέρει ανατροπές στην υπάρχουσα μέχρι εκείνη τη στιγμή ιεραρχία και στο ενδεχόμενο μιας επερχόμενης διαδοχής. Ιδιαίτερα όταν εισήλθε και στην πολιτική  οι φυσιολογικοί μέχρι τότε κληρονόμοι της πολύπαθης δημοκρατικής παράταξης του κεντρώου χώρου, ένιωσαν - και δικαίως - τον ερχομό του ως ευθεία αμφισβήτηση της υπάρχουσας ισορροπίας.

Η έλευσή του στην Ελλάδα ήταν ένα από τα αίτια των φυγόκεντρων κινήσεων που άρχισαν να εμφανίζονται και των διασπάσεων που ως συνέπειες αυτών των κινήσεων επακολούθησαν. Η ειρωνεία του  πράγματος βρίσκεται στο γεγονός ότι για τον ερχο-μό του, ρόλο έπαιξε και ο τότε πρωθυπουργός και ηγέτης της συντηρητικής παράτα-ξης Κ. Καραμανλής, που μετά παράκληση του πατρός διόρισε τον Ανδρέα στο ΚΕ-ΠΕ.

Αμέσως εκδηλώθηκε εκ των πραγμάτων στο πρόσωπό του ο φαβοριτισμός του πατρός και πολύ σύντομα άρχισαν να συγκεντρώνονται γύρω του άτομα από διάφορες αφετηρίες και με ετερόκλητες προσδοκίες. Νέοι, ικανοί και φιλόδοξοι επιστήμονες από τη μια πλευρά, αλλά και μια σειρά τυχοδιώκτες, που μύρισαν την ευκαιρία της εύκολης προβολής τους από την άλλη. Μαζί τους ευθυγραμμίστηκαν μερικά από τα μεγάλα εκδοτικά συγκροτήματα που άρχισαν την στήριξή και προβολή του με την υστερόβουλη σκέψη της μελλοντικής ανταμοιβής των «υπηρεσιών» τους.

Δεν άργησε να δώσει τις πρώτες αφορμές, όταν προσπάθησε να δημιουργήσει δική του φατρία στο άβατο εκείνης της εποχής, δηλαδή το στράτευμα. Σήμερα είναι γνω-στά όλα τα στοιχεία αυτών των κινήσεων παρά τις κατηγορηματικές διαψεύσεις εκείνης της εποχής ( υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ ). Η κυρίαρχη παράταξη στο χώρο που έλεγχε - σε καθεστώς μονοπωλίου -  το στράτευμα αντέδρασε μ’ όλα τα όπλα που διέθετε και η ενασχόληση με το θέμα αποπροσανατόλιζε για καιρό τις προοδευτικές δυνάμεις και τις έφερε σε θέση απολογούμενου, όταν είχαν ωριμάσει οι συνθήκες για επίθεση και νέες κατακτήσεις.

Αργότερα μετά τη μεταπολίτευση, έχοντας το φωτοστέφανο της λαϊκής επιδοκιμα-σίας μπήκε ως μαινόμενος ταύρος στο στράτευμα, διέλυσε τους παλαιούς συνεκτι-κούς κρίκους και απέδειξε - είναι αλήθεια - ότι η «ιερή εθνικοφροσύνη», όπως κι όλα τα πράγματα έχουν την τιμή τους. Μετέτρεψε την ηγετική ομάδα του στρατού – αυτή που είχε κάποιες από τις ευθύνες της συνταγματικής εκτροπής - σε πιόνια που συνω-στίζονταν γύρω του επιδιώκοντας παντί τρόπω την εύνοια του. Πιόνια που τα χρησι-μοποιούσε  όπως αυτός ήθελε. Σ’ αυτούς τους τομείς είχε πράγματι μεγάλη ικανότη-τα! Χειρισμού καταστάσεων και εκμετάλλευσης στο έπακρον της υπάρχουσας αν-θρώπινης ματαιοδοξίας. Θα επανέλθω στο μέγα τούτο θέμα στη συνέχεια.

Προς το παρόν μιλώντας ακόμα για την περίοδο πριν τη δικτατορία των συνταγμα-ταρχών, τολμάω να διατυπώσω μια προσωπική άποψη, χωρίς βεβαίως να διαθέτω τα απτά απαιτούμενα παραστατικά προς το παρόν στοιχεία για να την αποδείξω. Στηρί-ζομαι στην διαίσθηση που λογικά διαθέτει ο άνθρωπος συσχετίζοντας αποχρώσες προς το παρόν ενδείξεις. Η αδιαλλαξία του τότε πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέ-ου στις απαράδεκτες απαιτήσεις του παλατιού ίσως να έχει σχέση με την επήρεια του από τον γιο.. Ο πολύπειρος πολιτικός είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας πάνω από σαράντα χρόνια και είχε δώσει πολλές φορές δείγματα ρεαλι-σμού και ωφελιμιστικής υποχωρητικότητας στο παρελθόν με την προσωπική του στάση σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές. Πώς, λοιπόν τώρα, ο ίδιος αυτός άνθρωπος στέ-κεται ανένδοτος, παρά τις παραινέσεις για προσωρινή τακτική υποχώρηση από έμπει-ρους παλαιούς του συνεργάτες; Είναι τουλάχιστον παράξενο που στην προκειμένη περίπτωση έδειξε μια αδιάλλακτη στάση, όταν όλα τα δεδομένα βοούσαν για το ε-περχόμενο αδιέξοδο.

Μετά την επέμβαση της Χούντας, τα μεγάλα συμφέροντα φρόντισαν και πέτυχαν την έγκαιρη «απελευθέρωσή» του υιού και την ασφαλή μετάβαση του στο εξωτερικό, ό-που και εκεί με ανέξοδο κι ακίνδυνο τρόπο άρχισε τον νέο «ανένδοτο» αγώνα, καλώ-ντας τον Ελληνικό λαό «να πάρει τα όπλα και ν’ αρχίσει νέο αντάρτικο». Επειδή πολλά πράγματα έχουν ξεχαστεί, ας θυμίσω σ’ αυτή τη θέση την αλγεινή επίδραση που είχαν στο εσωτερικό της χώρας αυτές οι πομφόλυγες, ιδιαίτερα σε εκείνους που απελπισμένα προσπαθούσαν να κάνουν έστω και το στοιχειώδες. Με τέτοιου είδους συμπεριφορές κινούσε το ενδιαφέρον καλοπροαίρετων ευρωπαϊκών ηγετών ή κομμά-των και εξασφάλιζε τους υλικούς όρους για την άνετη προσωπική του διαβίωση.

Θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε κάποιες από τις πλευρές του χαρακτήρα ενός ανθρώπου που με τη παρουσία και τη δράση του επηρέασε δραματικά τις εξελίξεις στη χώρα μας. Ο τρόπος που τις επηρέασε θα κριθεί βεβαίως τελικά από την ιστορία.

2. Ο Ανδρέας έπαιξε με επιδέξιο κι αποτελεσματικό τρόπο το χαρτί της εθνικοφρο-σύνης, ντύνοντάς το με πατριωτικό μανδύα, κάτι που κάλυπτε τις αναστολές και το κόμπλεξ ατόμων που προέρχονταν από την παράταξη της παραδοσιακής Αριστεράς, που απογοητευμένοι από την ανεπάρκεια της ηγεσίας της συμπαρατάχτηκαν αμέσως αλλά και με διαδοχικά κύματα στο κόμμα του ΠΑΣΟΚ. Θυμηθείτε τους αντιαμερικα-νικούς μύδρους του Ανδρέα για τους οποίους δεν ίδρωνε καθόλου τ’ αυτί των ίδιων των Αμερικανών. Κάτι θα ήξεραν φαίνεται! Θυμηθείτε το ανεύθυνο «Βυθίσατε το Χόρα», τα απατηλά και χωρίς κανένα αντίκρισμα συνθήματα « Έξω από το ΝΑΤΟ» «Έξω από την ΕΟΚ»  Όλα τα παραπάνω συνοψίστηκαν στο σύνθημα που λέει το αυ-τονόητο, αλλά στα χείλια του Ανδρέα απόκτησε άλλο χρώμα κι είχε άλλη απήχηση: «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες».

Με αυτό το ψεύτικο οπλοστάσιο κατέκτησε την αποδοχή από τις μεγάλες μάζες του εύπιστου κι εύκολα παρασυρόμενου λαού. Χωρίς αυτήν την καθημερινώς μετρούμε-νη λαϊκή απήχηση τα υποχθόνια σχέδια του Ανδρέα για την κατάκτηση της εξουσίας δεν θα είχαν τελεσφορήσει. Να το πούμε καθαρά: Ο γητευτής βρήκε πρόθυμα και ευεπίφορα κορόιδα για να πετύχει το στόχο του.

3.Πρέπει να διέθετε έναν κατακτητικό μαγνητισμό με τον οποίο γοήτευε τον συνο-μιλητή του. Δεν είχα βεβαίως ποτέ την εμπειρία της προσωπικής επαφής, αλλά περι-γραφές αξιόπιστων μαρτύρων και άλλες έμμεσες πληροφορίες επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές. Όλοι μετά τη συνάντηση μαζί του έβγαιναν γοητευμένοι. Σήμερα εξετάζοντας τα πράγματα με τη χρονική απόσταση δίνω την εξής απλή εξήγηση. Πο-τέ δεν ερχόταν σε αντίθεση με τον εκάστοτε συνομιλητή του. Αντίθετα έδινε την ε-ντύπωση ότι συμφωνεί με τις απόψεις του. Έτσι τους ανέβαζε, τους έδινε αξία και αυτό δεν είναι δα και δύσκολο με δεδομένη τη ματαιοδοξία του μέσου ανθρώπου. Το μετέπειτα χέσιμο ήταν στην πλήρη δικαιοδοσία του ίδιου του Ανδρέα.

Κυκλοθυμικός, με ανεξήγητα ανεβοκατεβάσματα δεν ήταν ποτέ διαθέσιμος και σί-γουρος για κανέναν. Μπορούσε για το ίδιο ακριβώς πράγμα στις ίδιες συνθήκες να έχει εντελώς διαφορετικές κι απρόβλεπτες αντιδράσεις. Ένα είναι σίγουρο και πρέπει να ληφθεί με την πρέπουσα προσοχή υπόψη στην ακτινογραφία του χαρακτήρα του: Δεν δεχόταν ισότιμους συνεργάτες. Ήθελε πιστούς οπαδούς που να ακολουθούν χω-ρίς κρίση κι αμφιβολίες τις επιλογές του. Η μη ανοχή δίπλα του ισότιμων συνεργατών μπορεί ψυχολογικά να ερμηνευτεί ως μια εκδήλωση ανασφάλειας και φόβου για την αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας του. Στους πιστούς του συμπαραστάτες μοίραζε ανταμοιβές και έδειχνε σε τρίτους ότι η αφοσίωση έχει και τα καλά της. Ας δούμε μερικούς από τους πιο στενούς του συνεργάτες: Ο Άκης Τσοχατζόπουλος, Ο Αντώ-νης Λιβάνης, ο Γιώργος Κατσιφάρας Μένιος Κουτσόγιωργας, Κίμωνας Κουλούρης  και άλλοι παρόμοιοι.

Ευδαιμονιστής και καλοπερασάκιας, χτυπούσε στα λόγια τον αστικό τρόπο ζωής της εύπορης τάξης, αλλά ο ίδιος ζούσε εν πλήρει συνειδήσει και άρμεγε όλες τις χαρές που η οικονομική άνεση μπορεί να σου προσφέρει, ακόμα και με στοιχεία υπερβολής. Αυτόν δε τον τρόπο της ζωής του δεν τον κρατούσε ιδιωτικό και σε μυστικότητα. Α-ντίθετα θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι τον πλάσαρε ως προσόν του. Δη-μιούργησε συντάγματα και ταξιαρχίες ανθρώπων που λάτρευαν αυτήν την πλευρά της ζωής του και προσπαθούσαν με τον πιο αδόκιμο τρόπο τους να τον μιμηθούν. Έτσι έβλεπες στο κόμμα του και στους τόπους κοινωνικής συναναστροφής που σύχναζε να κυκλοφορεί μια ειδική κατηγορία αρρενωπών φυσιογνωμιών με το αντίστοιχο ντύσι-μο, το περιβόητο ζιβάγκο και τη χοντρή χρυσή αλυσίδα στο λαιμό, συνοδευμένη με το αυτάρεσκο ύφος. Στα μπουζουξίδικα της παραλίας να αναπηδούν χορεύοντας δή-θεν το ….παραδοσιακό ζεϊμπέκικο. Αλίμονο! Χωρίς έναν ελάχιστο αριθμό τέτοιων εμφανίσεων δεν είχες σοβαρές ελπίδες να ανέβεις τα σκαλοπάτια της κομματικής ιε-ραρχίας.

Ξύπνησε μέσα στον ανώνυμο και στερημένο επαρχιώτη τη ζωώδη ανάγκη απόδειξης του ανδρισμού του. Ήταν μάγκας, παιδί της πιάτσας, δικός τους άνθρωπος με τις γκό-μενες, τα κόλπα και τα ξενύχτια. Έγινε πρότυπο στο μυαλό του κάθε ερωτικά καταπιεσμένου πατριώτη. Βεβαίως ιστορικά πρέπει να ειπωθεί ότι το θέμα αυτό το κάλυψαν πλήρως αργότερα οι πρόθυμες κοπέλες που κατέφτασαν στη χώρα από το πρώην στρατόπεδο του υπαρκτού σοσιαλισμού, εκεί που σύμφωνα με το κόμμα μεγάλωνε η γενιά του νέου σοβιετικού πολίτη.

4.Με τέτοιες συμπεριφορές δεν ήταν δυνατόν να μην μπλέξει σε ένα σκάνδαλο. Κι αυτό ήταν η υπόθεση της τράπεζας Κρήτης με τον Κοσκωτά. Τα στοιχεία έμπλεκαν κι έχωναν μέχρι το λαιμό τον Ανδρέα. Μετά από σειρά αποκαλύψεων και την κοινή γνώμη να βοά η βουλή με πρωτοφανείς πλειοψηφίες παρέπεμψε τον Ανδρέα, τον Κουτσόγιωργα και κάποιους άλλους στο ειδικό δικαστήριο. Ενώ με συνδυασμένες κινήσεις της συμμαχικής κυβέρνησης «πρόκαναν» την παραπομπή, από τη στιγμή εκείνη και μετά για απροσδιόριστους προς το παρόν σε μένα λόγους υπήρξε μια θεαματική στροφή και μετάνοια.

Ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης δηλώνει ότι δεν είναι απαραίτητα να παρίσταται στη δίκη ένας πρώην πρωθυπουργός δίνοντας έτσι το σύνθημα και τη γραμμή της αθώωσης.  Στη συνέχεια εμφανίζεται ένας παροξυσμός αμνησίας των μαρτύρων κατηγορίας, που δεν θυμούνταν τίποτα απ’ όσα είχαν, αυτοβούλως, καταθέσει προηγουμένως στον ανακριτή. Τα αριστερά κόμματα, ενώ έδωσαν τη μάχη της παραπομπής, αμέσως μετά βγάζουν την ουρά τους απέξω κάτω από την πίεση κύκλων γύρω από τον Ανδρέα για ανίερη συμμαχία με τη δεξιά. Η πάντα κομπλεξική Αριστερά σε τέτοιου είδους κατηγορίες δεν ήθελε και πολλά για να το βάλει στα πόδια. Υπευθυνότητα!

Πιστός και συνεπής έμεινε ο μοναχικός καβαλάρης: Ο Χρήστος Παπουτσάκης, εκδό-της και διευθυντής του ιστορικού περιοδικού ΑΝΤΙ. Αυτή την ανυποχώρητη στάση την πλήρωσε μετά την παλιννόστηση του ΠΑΣΟΚ με συνεχείς επιθέσεις και οικονο-μικό αποκλεισμό που οδήγησε σε κλείσιμο του περιοδικού. Αυτή η πίκρα του τον έ-στειλε πρόωρα στον τάφο.

Μετά την «αθώωση» του, ο Αντρέας και οι συν αυτώ ( Γιαννόπουλος και Σία) ζητούσε και τα ρέστα από αυτούς που επέμειναν μέχρι το τέλος για την ενοχή του. Η απορία έμεινε στο μυαλό μου. Πώς γίνεται όλοι αυτοί που ψήφισαν στη Βουλή την παραπομπή του και συμφωνούσαν για την εμφανή ενοχή του μέσα σε τόσο λίγο χρό-νο να λένε τη μέρα νύχτα. Για μένα αυτό ήταν ένα μάθημα ζωής. Στην πολιτική μην πεις ποτέ ότι δεν μπορεί να συμβεί το πιο απίθανο, γιατί η ζωή θα σε διαψεύσει.

Ο ετοιμόρροπος αυτός ηγέτης, που μετά τη γενική κατακραυγή βρέθηκε κατηγορούμενος για χρηματισμό στο ειδικό δικαστήριο, επανήλθε θριαμβευτικά στην πρωθυπουργία, όταν ήταν εμφανές ότι δεν είχε καν τις σωματικές ικανότητες να κυβερνήσει. Επαλήθευση για μια ακόμα φορά της «σοφίας» του εκλογικού σώματος.

Σε ένα μέρος εκτός Ελλάδας  βρέθηκα πρόσωπο με πρόσωπο μ’ έναν κορυφαίο παράγοντα του ειδικού δικαστηρίου. Δεν μπόρεσα να κρατηθώ και τον ρώτησα:

«Καλά κύριε δικαστά πώς μπορέσατε να τον αθωώσετε;»

Μετά κάποιο δισταγμό γιατί δεν γνώριζε ποιος τον ρωτάει απάντησε.

«Δεν μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά κύριε. Το δικαστήριο αποφασίζει με βά-ση τα στοιχεία που κατατίθενται από τους μάρτυρες. Κανένας μάρτυρας δεν επαλήθευσε αυτά που κατατέθηκαν στην ανακριτική διαδικασία. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά. Όμως, σε παρακαλώ, για διάβασε προσεκτικά την απόφαση. Θα δεις ότι το σκεπτικό της είναι σαφώς καταδικαστικό. Να σου πω και κάτι άλλο. Ο λαός τον έκανε πάλι πρωθυπουργό. Ζήτα απ’ αλλού τις εξηγήσεις»

Κλείνοντας αυτό το άρθρο είναι ώρα να κάνω μια προσωπική εξομολόγηση. Έχω κά-νει χιλιάδες αμαρτήματα στη ζωή μου. Μικρά ή μεγάλα. Αλλά δοξάζω τον Κύριο που με διαφύλαξε από το αμάρτημα να δώσω, έστω και μια φορά, την ψήφο μου στην οικογένεια. Αυτό δεν είχε καμιά επίδραση στα αντικειμενικά συμβάντα, αλλά με βοή-θησε να διατηρήσω την εσωτερική μου ισορροπία.