Η Ευρώπη από το όραμα στην πράξη

Οι πολιτικοί της Ευρώπης ψάχνουν απεγνωσμένα κάποιον να κατηγορήσουν για την κρίση του ευρώ. H Γερμανία κατηγορεί τη Γαλλία, και το αντίστροφο. Ακόμα και οι δικηγόροι έχουν μπει στην μέση, προσπαθώντας να εντοπίσουν νομικές ευθύνες για τα ελαττώματα σχεδιασμού της νομισματικής ένωσης.

Εν τω μεταξύ, καθώς η κρίση έχει βαθύνει, μια νέα συναίνεση σχετικά με τη νομισματική ένωση της Ευρώπης έχει προκύψει. Το ευρώ, σύμφωνα με την άποψη αυτή, επινοήθηκε μέσα από μια ανεύθυνη αισιοδοξία - ή, εναλλακτικά, μεσά από τον πανικό στην προοπτική της γερμανικής ηγεμονίας - στον απόηχο της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου.

Τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Η έκθεση για την οικονομική και νομισματική ένωση στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, στην οποία παρουσιάστηκε το σχέδιο για το ευρώ, έγινε τον Απρίλιο του 1989 - μια εποχή που κανείς δεν σκεφτόταν (με την πιθανή εξαίρεση μερικών στρατηγών του Κρεμλίνου) την επανένωση της Γερμανίας. Επιπλέον, τα κυριότερα θέματα που αφορούσαν τις νομισματικές ενώσεις ήταν απόλυτα κατανοητά, και είχαν ήδη προταθεί λύσεις για τα περισσότερα πιθανά εμπόδια.

Η επιτροπή που συνέταξε την έκθεση - τώρα γνωστή ως Έκθεση Delors - ήταν ουσιαστικά μια μάλλον συντηρητική ομάδα των κεντρικών τραπεζών, συμπεριλαμβανομένου και του διοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας. Οι εσωτερικές συζητήσεις είχαν επισήμανει δύο προβλήματα της πιθανής νομισματικής ένωσης.

Πρώτον, η επιτροπή συζήτησε αν η αγορά κεφαλαίων θα αρκούσε για να επιβάλει δημοσιονομική πειθαρχία στα μέλη της νομισματικής ένωσης, και συμφώνησαν ότι χρειαζόταν ένα σύστημα κανόνων. Αλλά οι κανόνες αυτοί έχουν σταθερά αποδυναμωθεί, και από τις αρχές του 2000 ήταν ανύπαρκτοι (ο ίδιος ο κ. Romano Prodi, διάδοχος Ντελόρ ως Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν τους σεβόταν), καθώς οι κυβερνήσεις διαπίστωσαν ότι θα μπορούσαν να έχουν μεγάλα ελλείμματα χωρίς να πληρώνουν υψηλότερα επιτόκια της αγοράς.

Το δεύτερο πρόβλημα ήταν πιο σοβαρό. Στο αρχικό σχέδιο για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, το προτεινόμενο θεσμικό όργανο θα είχε συνολικά εποπτικές και ρυθμιστικές αρμοδιότητες. Πράγματι, οι συντάκτες του καταστατικού της ΕΚΤ παρήγαγαν μια εκπληκτικά διορατική προσέγγιση για την εποπτεία του τραπεζικού τομέα. Στο κείμενο του 1990, από το άρθρο25 της Συνθήκης του Μάαστριχτ σχετικά με την προληπτική εποπτεία περιλαμβάνονται οι ακόλουθες διατάξεις: «Η ΕΚΤ μπορεί να διατυπώνει, να ερμηνεύσει και να εφαρμόσει τις πολιτικές που αφορούν την προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων και άλλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων για τα οποία έχει οριστεί ως αρμόδια εποπτική αρχή.»

Η αξίωση ότι η ΕΚΤ θα πρέπει να είναι η κεντρική εποπτική αρχή στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης κεφαλαιαγοράς συνάντησε ισχυρή αντίσταση, κυρίως από την Bundesbank της Γερμανίας, η οποία ανησυχούσε ότι η διατήρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας θα μπορούσε να υπονομεύσει την ικανότητα της Τράπεζας να επικεντρωθεί στη σταθερότητα των τιμών ως πρωταρχικό στόχο της νομισματικής πολιτικής.

Το πιο δραστήριο στέλεχος πίσω από τις πρώτες συζητήσεις περί τραπεζικής εποπτείας ήταν ο  Brian Quinn της Τράπεζα της Αγγλίας. Όμως, η αξιοπιστία του δέθηκε πλήγμα στον απόηχο της κριτικής του τρόπου που χειρίστηκε το 1991 την κατάρρευση της Bank of Credit and Commerce International - ένα επεισόδιο που αργότερα δημιούργησε ερωτήματα σχετικά με διαχείριση της κατάρρευσης και άλλων μεγάλων, διασυνοριακών ιδρυμάτων.

Όταν αυτή η φράση προστέθηκε στη Συνθήκη, φαίνεται ότι τα εμπόδια προς την αποτελεσματική ευρωπαϊκή εποπτεία του τραπεζικού τομέα δεν θα μπορούσαν να γίνουν δυσκολότερα Στην ΕΚΤ δεν δόθηκαν συνολικά εποπτικές και ρυθμιστικές αρμοδιότητες. Και, μέχρι το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης κατά την περίοδο 2007-2008 όπου έγινε εμφανής η σχέση μεταξύ δημοσιονομικών και οικονομικών, κανείς δεν το θεώρησε πρόβλημα. Όχι πια.

Παρ 'όλα αυτά, οι δημοσιονομικοί κανόνες και η κοινή εποπτεία των τραπεζών εξακολουθούν να θεωρούνται από πολλές πλευρές ως παράνομη καταπάτηση της κυριαρχίας των κρατών μελών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση απέφυγε να γίνει το επίκεντρο έντονων αμφισβήτησεων ακριβώς επειδή ποτέ δεν αξίωνε μεγάλο μερίδιο από τον κόπο των Ευρωπαίων (ο προϋπολογισμός της, μόλις πάνω από το 1% του ΑΕΠ της ΕΕ, έχει αλλάξει ελάχιστα σε σχετικούς όρους εδώ και το 40 χρόνια). Ήταν τα κράτη μέλη που συνέτασαν την πολιτική και τους προϋπολογισμούς τους.

Ο Ντελόρ είχε ένα διαφορετικό όραμα. Κατά τη στιγμή της έκθεσής του, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός θα ανέλθει σε περίπου 3% του ΑΕΠ – και θα  ταυτίζοταν με το μερίδιο του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου της νομισματικής ένωσης της χώρας, τον δέκατο ένατο αιώνα.

Οι Ευρωπαίοι μπορούν να μάθουν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και να εφαρμόσουν ένα σχέδιο κατά βάση υγιές. Αλλά πρέπει επίσης να αναγνωρίσουμε ότι η πολιτική οπισθοδρόμηση και οι αποτυχίες είναι αναπόφευκτες - και, επομένως, ότι ο δρόμος από το όραμα στην πραγματικότητα μπορεί να είναι μακρύτερος από ό, τι αναμενόταν.

Σοφοκλέους 10