Η (αν)ελευθερία του λόγου στην Τουρκία - Της Χριστιάννας Λούπα

Η αλήθεια είναι ότι τα κοσμογονικά γεγονότα που ταλανίζουν την πατρίδα μας το τελευταίο διάστημα, έχουν απορροφήσει - και δικαιολογημένα βέβαια - τελείως την προσοχή μας. Ωστόσο, έξω από την πόρτα μας εξακολουθούν να συμβαίνουν πολλά και διάφορα, τα οποία πολύ συχνά περνούν στα ψιλά των εφημερίδων και μάλλον παραμένουν απαρατήρητα.

Η ιστορία του διεθνούς φήμης Τούρκου πιανίστα, Φάζελ Σάι, σίγουρα αξίζει λίγα λεπτά από το χρόνο μας. Ο Σάι, ένας από τους σημαντικότερους κλασικούς συνθέτες της σύγχρονης Τουρκίας και διεθνώς αναγνωρισμένος πιανίστας, συνηθίζει να ασκεί σκληρή κριτική κατά της συντηρητικής κυβέρνησης Ερντογάν. Έχει εκφράσει δημόσια την αθεΐα του, θεωρεί τους ευλαβικούς μουσουλμάνους της κυβέρνησης καταστροφικούς για την Τουρκία και έχει δηλώσει επανειλημμένα την πρόθεση του να μεταναστεύσει. Τον περασμένο Απρίλιο ο Φάζελ Σάι είχε αναρτήσει διάφορα καυστικά σχόλια στο Twitter για το Ισλάμ: «Το κάλεσμα του μουεζίνη για την βραδινή προσευχή διαρκεί μόλις 22 δευτερόλεπτα. Presstissimo con fuoco! Γιατί τόση βιασύνη; Κάποια ερωμένη; Ή μήπως περιμένει η ρακή στο τραπέζι;». Σχετικά με τον Παράδεισο, άλλωστε, όπως τον οραματίζεται το Ισλάμ, όπου ρέει άφθονο κρασί και οι παρθένες περιμένουν τους πιστούς, αναρωτήθηκε «αν ο παράδεισος είναι μπαρ ή μπορντέλο». Τα λόγια πάντως αυτά δεν είναι καν δικά του, αλλά ανήκουν στον Πέρση ποιητή Ομάρ Καγιάμ που έζησε στον Μεσαίωνα.

Φωτο: Ο πιανίστας Φάζελ Σάι

Το αποτέλεσμα ήταν να κατατεθεί μήνυση εις βάρος του Σάι και η εισαγγελία της Κωνσταντινούπολης να  κατηγορήσει τον πιανίστα για προσβολή θρησκευτικών αξιών, ζητώντας 18 μήνες φυλάκιση. Βέβαια, κατά πάσα πιθανότητα ο κατηγορούμενος δεν θα βρεθεί στη φυλακή, αφού στην Τουρκία οι ποινές κάτω των δύο ετών εφαρμόζονται κυρίως με αναστολή.

Άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών, ωστόσο, διαμαρτύρονται και τάσσονται στο πλευρό του  Σάι, ενώ εκφράζουν φόβους για διασυρμό της Τουρκίας στο εξωτερικό. Η δίκη του πιανίστα είχε προγραμματιστεί για τις 18 του περασμένου Οκτωβρίου, αλλά αναβλήθηκε για τον ερχόμενο Φεβρουάριο. (Στοιχεία από Deutsche Welle).

Ασφαλώς αυτή δεν είναι η μοναδική περίπτωση ανθρώπου που διώκεται για τις απόψεις του στη γειτονική χώρα, στην οποία τα ανθρώπινα δικαιώματα μάλλον εξακολουθούν να αποτελούν άγνωστες λέξεις.

Βάσει του διαβόητου άρθρου 301 του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα, πλήθος διανοούμενων και δημοσιογράφων έχει διωχθεί για «προσβολή του Τουρκισμού», αδίκημα που, σύμφωνα με το άρθρο, μπορεί να επισύρει ποινή κάθειρξης μέχρι δέκα ετών. Το τι περιλαμβάνει βέβαια η έννοια «Τουρκισμός», επαφίεται στην κρίση του δικαστηρίου να το ερμηνεύσει, εν τούτοις πρόκειται σίγουρα για «δράση κατά των θεμελιωδών εθνικών συμφερόντων…». Εξετάζοντας τη νομολογία, ως υπονομευτική δράση αναφέρονται οι ισχυρισμοί ότι ο τουρκικός στρατός πρέπει να εγκαταλείψει την Κύπρο ή ότι τα γεγονότα του 1915 κλπ. αποτελούν γενοκτονίες και βέβαια η υποστήριξη ίδρυσης κουρδικού κράτους και η προσβολή στο πρόσωπο του Κεμάλ.

Είναι φανερό ότι η συγκεκριμένη διάταξη παραμένει ένα υπερόπλο στα χέρια του κράτους εναντίον καθενός που τολμά να έχει αντίρρηση επί εθνικών – ή εθνικιστικών; - θεμάτων και όχι μόνο.

Βάσει του εν λόγω άρθρου, λοιπόν, είχε ασκηθεί ποινική δίωξη κατά του νομπελίστα συγγραφέα Ορχάν Παμούκ, η οποία τελικά έπαυσε μετά τη διεθνή κατακραυγή. Το «αμάρτημα» του Παμούκ ήταν οι δηλώσεις του σε ελβετικό περιοδικό, που προέτρεπαν το τουρκικό κράτος να αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Αρμενίων και των Κούρδων.

Πλήθος λογοτεχνών και δημοσιογράφων, εξ άλλου, βρίσκεται στο στόχαστρο της τουρκικής λογοκρισίας, όπως ο συγγραφέας Ομέρ Ασάν και ο εκδότης Ραγκίπ Ζαράκογλου, για το βιβλίο «Ο πολιτισμός του Πόντου», που προκάλεσε μεγάλο πονοκέφαλο στους ιθύνοντες. Το βιβλίο κατασχέθηκε, ενώ απαγγέλθηκε κατηγορία εις βάρος των παραπάνω για «προσβολή στο πρόσωπο του Κεμάλ».

Βάσει του ίδιου άρθρου είχε δικαστεί επανειλημμένα και ο άτυχος αρμενικής καταγωγής δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ, που δολοφονήθηκε και είχε μάλιστα καταδικαστεί σε φυλάκιση έξι μηνών με αναστολή, γιατί μιλούσε απροκάλυπτα για αρμενική γενοκτονία. Ποινική δίωξη έχει ασκηθεί επίσης εναντίον του ιστορικού, κοινωνιολόγου και συγγραφέα Τανέρ Ακτσάμ για το βιβλίο του «Μια επαίσχυντη πράξη», στο οποίο κατηγορεί το τουρκικό κράτος για την γενοκτονία των Αρμενίων.

Αμέτρητα βιβλία έχουν κατασχεθεί και πολλές κατηγορίες έχουν απαγγελθεί εις βάρος ανθρώπων των Γραμμάτων, καταφέροντας έτσι ένα μεγάλο πλήγμα στο μαλακό υπογάστριο της ελεύθερης διανόησης, παρά τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κατάργηση του σχετικού άρθρου. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια βιβλία, όπως το «Εντυπώσεις από το Κουρδιστάν» του ανταποκριτή της Washington Post, Ράνταλ, με την κατηγορία «προπαγάνδας σε βάρος της ενότητας του κράτους», το μυθιστόρημα «Το μήλο» του Μπατούρ και τη συλλογή γελοιογραφιών «Έρωτες της Κυριακής» του Ουστουντάγ, χαρακτηριζόμενα ως «άσεμνα» καθώς και το «Η τελευταία εξορία» του Μπάμπιτς γιατί απορρίπτει την «υφιστάμενη τάξη πραγμάτων και τις αξίες της».

Παράλληλα, η Επιτροπή Προστασίας των Δημοσιογράφων (CPJ), η οποία εδρεύει στη Νέα Υόρκη, σε Έκθεση που παρέδωσε στη δημοσιότητα πριν λίγες μέρες, παρέθεσε τα ονόματα 76 δημοσιογράφων οι οποίοι ήταν φυλακισμένοι στην Τουρκία την 1η Αυγούστου, εκ των οποίων, τουλάχιστον οι 61 κρατούνται για δημοσιεύματά τους ή για δραστηριότητες συλλογής πληροφοριών. Σύμφωνα με την Επιτροπή, βάσει των αριθμών, η Τουρκία κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ στον αριθμό των φυλακισμένων δημοσιογράφων, ξεπερνώντας άλλες, πιο καταπιεστικές χώρες, όπως το Ιράν, την Ερυθραία και την Κίνα. Η Οργάνωση εκτιμά ακόμη, ότι «η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εφαρμόζει μια από τις πιο εκτεταμένες εκστρατείες καταστολής της ελευθερίας του Τύπου στην πρόσφατη ιστορία» και επιπλέον καταγγέλλει, εκτός από τις μαζικές συλλήψεις δημοσιογράφων στο όνομα του αγώνα κατά της τρομοκρατίας, «τακτικές πιέσεων για την επιβολή αυτολογοκρισίας» στις εκδόσεις.

Όλα τα παραπάνω λοιπόν και σε συνδυασμό με τη μόνιμη παρέμβαση ενός πανίσχυρου στρατού στα πολιτικά δρώμενα της γειτονικής χώρας, δείχνουν, όχι μόνο το δύσκολο δρόμο που έχει να διανύσει η Τουρκία προκειμένου να διαβεί το κατώφλι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και πόσο αταίριαστη είναι η τουρκική πραγματικότητα με το νόημα και το πνεύμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Εκτός κι αν, εν όψει επικείμενων διαρροών, (οικειοθελώς και μη),  από την ευρωπαϊκή οικογένεια - η οποία μάλιστα φημολογείται ότι σύντομα θα μετονομαστεί από Ενωμένη Ευρώπη σε Γερμανική Ευρώπη - ο κύριος Όλι Ρεν αρχίζει και σκέφτεται άλλους τρόπους να καλύψει τα κενά…

Χριστιάννα Λούπα