Καφκικές μορφές στην Ελλάδα και Βενιαμίν Φραγκλίνος - Της Ρίτσας Μασούρα

Συχνά καταφεύγουμε στην παραβολή, επιχειρώντας το ακατόρθωτο : να ερμηνεύσουμε με κατανοητό τρόπο το σημερινό καφκικό τοπίο, όπου η εξέλιξη του είναι το ίδιο αργή, όσο αργά εξελίσσονται τα γεγονότα στα γραφόμενα του Κάφκα. Τον Κάφκα τον χαρακτήριζε η αναποφασιστικότητα. Τασσόταν με το μέρος των αδικημένων και υποστήριζε τον αγώνα τους εναντίον των αρχόντων. Δεν πίστευε όμως στην ικανότητά τους να αλλάξουν τον κόσμο. Γι αυτόν πίσω από κάθε ελπίδα στεκόταν ένας νέος φόβος, πίσω από κάθε απάντηση, η νέα ερώτηση. Στην πραγματικότητα δεν διέκρινε πουθενά καμιά εξέλιξη, παρά μόνον την επιστροφή σε γνωστά μονοπάτια. Σχεδόν αταβιστικά αναζητούσε το μύθο, αναδεικνύοντάς τον ως την πεμπτουσία του ιστορικού παρελθόντος και κολλούσε αδικαιολόγητα πάνω στις άμορφες αρχέγονες δυνάμεις. Αλλά ήταν ο ίδιος ο Κάφκα αυτός που εφηύρε έναν γοητευτικό τρόπο για να περιγράψει την εξέγερση του ξεχωριστού ατόμου που σαν ξένος μέσα σε ξένο κόσμο αναλαμβάνει να στραφεί ενάντια στους σκοτεινούς μηχανισμούς της εξουσίας και ποθεί μια κάποια κοινότητα, έστω κι αν αυτή είναι η αμφίβολη κοινότητα του Πύργου. Τηρουμένων των αναλογιών, στο πρόσωπο της σημερινής Ελλάδας συνυπάρχουν και οι δύο καφκικές μορφές.

Ο άνθρωπος με την πρώτη μορφή κατακλύζεται από το φόβο και τις εκατοντάδες ερωτήσεις για τη διάλυση των συνηθειών, του αξιακού του πλαισίου και τη συνεχιζόμενη απώλεια των προνομίων. Αισθάνεται καθηλωμένος, απαξιωμένος, σχεδόν αναξιοπρεπής. Ψελλίζει ασυναρτησίες για την κοινωνική δικαιοσύνη, τις κραυγαλέες αδικίες, μιλάει συχνά για τους δαιδαλώδεις διαδρόμους που αδυνατεί να διανύσει, αλλά δεν εξασκείται, δεν παλεύει για κάτι. Τον παιδεύει περισσότερο η συνειδητοποίηση πως οι νεράιδες με το μαγικό ραβδί κήρυξαν απεργία διαρκείας, όπως τον ταράζει το θρυμματισμένο του είδωλο στον καθρέφτη της εισόδου του σπιτιού του.

Ο άλλος άνθρωπος δεν είναι κατ’ ανάγκην σε καλύτερη μοίρα. Πλήττεται από την ανεργία, νοιώθει ατελής, ημιτελής. Τα πάντα πάνω του έχουν μείνει μισά. Αλλά παρ’ όλα αυτά δεν προσκολλάται σε καταγγελτικούς λόγους, δεν ζει με τις φαντασιώσεις του. Αντιθέτως γνωρίζει ότι για την εμφάνιση νέων πραγματοτήτων απαιτούνται νέα εκφραστικά μέσα. Θυμίζει δηλαδή καλλιτέχνη που κάθε φορά υποχρεούται να αναζητά καινούργια τεχνοτροπία για να παρουσιάσει τη δουλειά του. Κι αυτό κάνει, αποφασισμένος να απαλλαγεί οριστικά από τις δεκάδες ρετσινιές που προσάπτονται στον Έλληνα, όπως αγραμματοσύνη, επαρχιωτισμός, αναξιοκρατία, διαφθορά, νταηλίκι, τσαμπουκάς….Το ερώτημα είναι ποια από τις δύο καφκικές μορφές θα κυριαρχήσει στην Ελλάδα, δεδομένου ότι ο χρόνος που απομένει ως το 2014 που θα τελειώσουν τα δανεικά δεν είναι σπουδαίος, άρα και το κονταροκτύπημα δυνατό.

Προς το παρόν, όμως, η χώρα διαθέτει αρκετή φαιά ουσία για την ποιήτρια Δημουλά και κατά πόσον είναι ρατσίστρια ή απλώς μια φοβισμένη μεγάλη γυναίκα, η Νέα Δημοκρατία αρνείται να φέρει στη Βουλή προς ψήφιση το νομοσχέδιο για τον ρατσισμό, το Πασόκ αναζητά το χαμένο θησαυρό, οι συνδικαλιστές καθηγητές θεωρούν ευγενές άθλημα να απεργούν εν μέσω πανελλαδικών και ο Τσίπρας βρήκε τον μπελά του με τον Αλαβάνο. Ωστόσο, από μόνα τους αυτά τα παραδείγματα αναδεικνύουν το ενδεχόμενο ενός τεράστιου κινδύνου : τόσα χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης, η ανωριμότητα και η μικροπολιτική να παραμείνουν στην πρώτη γραμμή ενδιαφέροντος, τη στιγμή που η Ελλάδα χρειάζεται όλο το δυναμικό της (και τις δύο καφκικές μορφές) σε πλήρη εγρήγορση, όπως ακριβώς βρίσκονται σε εγρήγορση οι μέλισσες οδεύοντας προς την παραγωγή.

Στο βιβλίο του «Ο Δρόμος προς τον Πλούτο» ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, από τους εθνοπατέρες των Ηνωμένων Πολιτειών αναρωτιέται σε ένα σημείο: «Τι νόημα έχει να ευχόμαστε και να ελπίζουμε σε καλύτερες μέρες; Μπορούμε οι ίδιοι να κάνουμε καλύτερες τις μέρες μας αν ανασκουμπωθούμε. Η φιλοπονία δεν χρειάζεται ευχές και όποιος ζει τρεφόμενος με ελπίδες πεθαίνει νηστικός. Δεν υπάρχει κέρδος χωρίς προσπάθεια. Χέρια μου βοηθήστε γιατί δεν έχω δική μου γη. Όποιος έχει μια τέχνη έχει και περιουσία κι όποιος έχει ταλέντο έχει και αξίωμα κέρδους και τιμής. Όμως η τέχνη πρέπει να δουλευτεί και το ταλέντο να καλλιεργηθεί, διαφορετικά ούτε η περιουσία ούτε το αξίωμα θα μας βοηθήσουν να πληρώσουμε τους φόρους». Σε άλλο σημείο το βιβλίου του που τα χρόνια της ζωής του εθεωρείτο ένα είδος άλμανακ για τον αμερικανικό λαό, γράφει ο Φραγκλίνος: «Αν πράγματι θέλουμε η φιλοπονία μας να έχει μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας, τότε οφείλουμε να ζούμε με τρόπο λιτό. Η πλούσια κουζίνα φτωχαίνει τη θέληση και πολλές περιουσίες ξοδεύονται στην απόκτηση αγαθών αφού οι γυναίκες για χάρη του τσαγιού σταμάτησαν να γνέθουν και να πλέκουν και οι άνδρες για χάρη της γροθιάς σταμάτησαν να σμιλεύουν και να κόβουν»…. Σε ένα μικρό μόνον απόσπασμα συμπυκνωμένη η πεμπτουσία μιας αξιοπρεπούς ζωής. Οι περισσότεροι Έλληνες την αξίζουμε και αντίθετα με όσα πίστευε ο Κάφκα έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε στον κόσμο. Αρκεί να τολμήσουμε να βγούμε απ’ τις σπηλιές.

*Οι πίνακες είναι από την προσεχή συμμετοχή του Τεχνοχώρου στο Art Athina, στην Αθήνα, με έργα Βαρώτσου, Στάθη Βατανίδη, Αγκέλικας Βαξεβανίδου και πολλών άλλων.

Ρίτσα Μασούρα

Newsplus.gr