Νέοι και παλαιοί: Ένα θέμα παλαιό και πάντοτε νέο - Του Σαράντου Καργάκου

Πηγή:  Εκ-Θέσεις Ιδεών (Δοκίμια) Α΄ τόμος, Εκδ. Πατάκη

“Οἱ μέν νέοι συγγνώμης ἀξιοῦνται τυγχάνειν παρά τοῖς πρεσβυτέροις, τοῖς δέ πρεσβυτέροις ἐξαμαρτάνουσι ὁμοίως ἐπιτιμῶσι ἀμφότεροι”

(Λυσίας: “Υπέρ Αδυνάτου”)

"Στις πιο διεφθαρμένες κοινωνίες μεγαλώνουν τους νέους διδάσκοντας τους την τιμιότητα. Κάτω από τις πιο τυραννικές κυβερνήσεις τούς μεγαλώνουν διδά­σκοντας τους ελευθερία".

Οι αρχές της αχρειότητας είναι τόσο αποτρόπαιες και οι αρχές της δουλείας τόσο άθλιες, ώστε οι γονείς που τις εφαρμόζουν στην πράξη δεν τολμάνε να τις διδάξουν στα παιδιά τους. Η αλήθεια είναι πως και στη μια και στην άλλη περίπτωση το παράδειγμα των μεγάλων φροντίζει να τα “διορθώ­σει” όλα».

Είναι πάντα επίκαιρος ο λόγος του Ντενίς Ντιντερό (1713-1784). Οι μεγαλύ­τεροι δικαιούνται να απαιτούν σεβασμό από τους νέους. Αλλ' είναι θλιβερό όταν δεν έχουν να επιδείξουν τίποτε άλλο εκτός από τα άσπρα τους μαλλιά! Η ηλικιακή υπεροχή δεν μπορεί να είναι δεδομένη. Πρέπει να έχει τα διαπιστευτήρια της έτοιμα, ακόμα κι αν δεν τα ζητήσει κανείς. Πριν από λίγα χρόνια ο σεβασμός αξιωνόταν με το "έτσι θέλω", στη βάση ενός πατριαρχικού συστήματος που έδινε την προτεραιότητα σ' αυτόν που είχε το χρονικό προβάδισμα.

Όμως η ηλικία είναι ευθύνη. Οι αρχαίοι έλεγαν: “Ὅπου ἀναισχυντοῦσιν οἱ γέροντες, οὐδεμία αἰδώς τοῖς νέοις οὐδέ εὐλάβεια ἐγγίγνεται”. Και δικαίως. Οι μεγάλοι εισπράττουν ό,τι έχουν δώσει. Κι αυτό που έχουν δώσει στη νέα γενιά είναι αποτρόπαια παραδείγματα αδιαντροπιάς. Τα “ώριμα χρόνια” δεν υπήρξαν περισσότερο από όσο έπρεπε ώριμα· υπήρξαν σάπια. Τα “άγουρα χρόνια” πάντα είναι όλο φλόγα. Όμως η φλόγα αυτή δε φλογίζει πάντα· συχνά πυρπολεί και τα κάνει όλα στάχτη.

Οι νέοι δεν αρνούνται το ωραίο- αρνούνται το ωραιοποιημένο. Ένας Βέλγος συγγραφέας, ο Ζοζέ-Αντρέ Λακούρ στο έργο του “Τα νέα παιδιά”, βρίσκει ως αιτία των νεανικών εκτροπών και εκτρόπων τον ψεύτικο κόσμο ηθικής των μεγάλων. Η έλλειψη σεβασμού προς τον ηθικό νόμο είναι απότοκος της ανάλογης συμπεριφοράς των γονιών τους και, κατ' επέκταση, των μεγάλων. Ο Ευάγγελος Παπανούτσος, με το βαθύ αίσθημα ευθύνης που τον διέκρινε, στις καλές συγγραφικές του στιγμές γράφει: “Τον εαυτό του τον φτιάχνει ο νέος είτε συμφωνά με μας είτε εναντίον μας, πάντως με τη σύμπραξη ή την αντίπραξή του προς τους ηλικιωμένους”. Ο ηλικιωμένος είναι σκοπόσημο. Ο νέος είναι ένας ηλικιωμένος εν εξελίξει, εν τω γίγνεσθαι. Θα πορευθεί προς το σκοπόσημο είτε για να το ρίξει είτε για να το αντικαταστήσει.

Η “αναισχυντία” των πρεσβυτέρων έγκειται στην απώλεια της βασικής αποτρε­πτικής αρετής της “αισχύνης”, δηλαδή στην απεμπόληση από μέρους των του αυτοσεβασμού, ο οποίος αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, το ανοσοποιητικό σύστη­μα του ηθικού οργανισμού. Η αναισχυντία αυτή εκδηλώνεται σε πολλαπλά επίπε­δα. Στο χώρο της ηθικής πρωτίστως, οι φορείς του θανατηφόρου ιού της αναισχυντίας περιφρονούν πάγιες αξίες, διασύρουν τον “αφελή ρομαντισμό” του έντιμου βίου, ανατρέπουν τον καθιερωμένο κώδικα ηθικής και εγκαθιδρύουν ένα νέο τύπο ηθικής: την ηθική της ανηθικότητας. Γίνονται “μοραλιστές του αμοραλισμού”. Ίσως γιατί πιστεύουν ότι η λέξη αμοραλισμός έχει σχέση με το amor(= αγάπη), ενώ το moralis(= ηθικός) με τη μωρία! (Σ' αυτό έχουν δίκιο! Στην τρέχουσα γλώσσα αγαθός σημαίνει κουτός!)

Αυτός ο ευτελισμός της ηθικής ποιότητας συμβαδίζει μ' ένα βίο ανερμάτιστο πνευματικά και ιδεολογικά. Ιδανικά που ζωοδοτούν την ανθρώπινη ύπαρξη αμαυ­ρώνονται και η αφοσίωση σ' αυτά εξοβελίζεται από το κείμενο της καθημερινής ιλαροτραγωδίας. Ο δημόσιος βίος δημοπρατεί τις αξίες που τον στήριξαν και αφυδατώνεται από ιδέες διασφαλιστικές της υγείας του και προωθητικές της ποιο­τικής αναβάθμισής του. Παράλληλα, εκδηλώνεται μια τάση κομφορμισμού προς κάθε εξουσιαστική επιταγή, που εν ονόματι μιας κακώς εννοούμενης φρόνησης υποσκελίζει το υγιές και ελεύθερο φρόνημα.

Ερχόμαστε στο χώρο της πολιτικής: όταν ο πολιτικός αμοραλισμός αποτελεί το μεγαλύτερο κεφάλαιο στη ”Βίβλο των αμαρτιών” των πολιτικών ηγεσιών, δεν είναι δυνατόν οι νεότεροι να δείξουν ευλάβεια και αιδώ στην άσκηση των πολιτι­κών τους λειτουργιών. Στη συνείδησή τους ο πολιτικός ηγέτης λειτουργεί στο επίπεδο των γνωστών λεκτικών λυμάτων: “Μεγάλε!” ή “Δικέ μου!”. Έτσι όμως οι νέοι αποδεσμεύουν εθελοντικά τους εντεταλμένους -αλλ' αποδεδειγμένα ακατάλ­ληλους- καθοδηγητές τους από κάθε ευθύνη. Παράλληλα, και οι ίδιοι οι νέοι απαλλάσσονται υστερόβουλα από κάθε αίσθημα ευθύνης. Η ευθύνη λειτουργεί κατά το σύστημα των συγκοινωνούντων δοχείων. Αλλ' όταν τα δοχεία είναι κενά, αυτό που μεταδίδεται και αναμεταδίδεται είναι η κενότητα και η φαυλότητα.

Οι κατολισθήσεις αυτές συμπαρασύρουν και κάθε ίχνος σεβασμού προς τους πολιτικούς θεσμούς. Η κοστολόγηση και η εκποίηση αξιών και ιδεολογιών δεν αναπληρώνεται από καμιά προσπάθεια ανεύρεσης νέων ιδανικών. Έτσι, ο νεανι­κός βίος απομένει στερημένος από κάθε ηθικό και ιδεολογικό έρεισμα. Από εκεί και πέρα ανοίγονται δύο δρόμοι: ο ένας είναι ο δρόμος της εκτροπής (και εντρο­πής). Μεγάλος αριθμός νέων εντάσσεται στους “Ιερούς Λόχους” της τοξικομανίας, της βίας και του εγκλήματος. Οι νέοι αυτοί γίνονται “παιδιά της καταιγίδας”, όπως λέει ο ποιητής Ν. Γκάτσος. Ο άλλος δρόμος είναι αυτός της αναισχυντίας, κατά το παράδειγμα των πρεσβυτέρων. Ο πρωτόπλαστος Αδάμ απέκτησε το αίσθημα της αιδούς μετά την πρώτη αμαρτία του. Αυτοί χάνουν το αίσθημα αυτό προτού... αμαρτήσουν! Η αμαρτία προβάλλει ως... καθήκον!

Άραγε στη δική μας κοινωνία πρέπει να διαγνώσουμε μια προϊούσα νόσο καθολικής αναισχυντίας, που δεν επιδέχεται θεραπεία; Ας κρατήσουμε κάποια ψήγματα αισιοδοξίας. Δεν είναι λίγοι οι πρεσβύτεροι που μέσα στους χαλεπούς καιρούς μας επιμένουν να ζουν ηθικά. Από την άλλη, είναι πολλοί ακόμη οι νέοι που παραμένουν ευγενείς, ευλαβείς και αιδήμονες, με στέρεα ιδεολογικά ερείσματα και καθαρή πολιτική σκέψη. Δεν ξέρουμε αν οι άνθρωποι αυτοί είναι το “άλας” ενός τόσου πικρού κόσμου. Είναι όμως σίγουρα το “φως”του.

(Περιοδ. "Κοινωνικές Τομές", τ. 14, Ιούνιος 1990, σσ. 241-243)

Πηγή: Σαράντος Ι. Καργάκος