Οι πραγματικοί ήρωες της παγκόσμιας οικονομίας

Οι φορείς χάραξης οικονομικής πολιτικής που αναζητούν επιτυχημένα μοντέλα να μιμηθούν, προφανώς διαθέτουν πληθώρα επιλογών στις μέρες μας. Με επικεφαλής την Κίνα, πολλές αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες έχουν καταγράψει ρεκόρ υψηλών ρυθμών ανάπτυξης τις τελευταίες δεκαετίες, θέτοντας προηγούμενο το οποίο μπορούν να ακολουθήσουν και άλλοι.

Ενώ οι προηγμένες οικονομίες τα έχουν πάει πολύ χειρότερα κατά μέσο όρο, υπάρχουν και αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, όπως οι περιπτώσεις της Γερμανίας και της Σουηδίας. «Κάντε ό,τι κάνουμε εμείς», λένε συχνά οι ηγέτες αυτών των χωρών, «και θα ευημερήσετε και εσείς».

Ωστόσο, αν τις εξετάσουμε πιο προσεκτικά, θα δούμε ότι τα περιβόητα μοντέλα ανάπτυξης των χωρών αυτών είναι αδύνατο να αναπαραχθούν οπουδήποτε αλλού, διότι βασίζονται σε μεγάλα εξωτερικά πλεονάσματα για την τόνωση του τομέα των εμπορεύσιμων αγαθών και της υπόλοιπης οικονομίας. Το πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της Σουηδίας έχει καταγράψει κατά μέσο όρο ένα συντριπτικό 7% του ΑΕΠ κατά την τελευταία δεκαετία- το αντίστοιχο της Γερμανίας ήταν κοντά στο 6% κατά την ίδια περίοδο.

Το μεγάλο εξωτερικό πλεόνασμα της Κίνας –πάνω από 10% του ΑΕΠ για το 2007- έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, με το εμπορικό έλλειμμα να έχει μειωθεί σε περίπου 2,5% του ΑΕΠ. Με τη μείωση του πλεονάσματος ήρθε και η μείωση του ρυθμού ανάπτυξης της οικονομίας. Σίγουρα, η ετήσια ανάπτυξη της Κίνας παραμένει σχετικά υψηλή, σε πάνω από 7%. Η ανάπτυξη όμως σε αυτό το επίπεδο αντανακλά μία άνευ προηγουμένου –και μη βιώσιμη- αύξηση των εγχώριων επενδύσεων σε σχεδόν 50% του ΑΕΠ. Όταν οι επενδύσεις επιστρέψουν στα φυσιολογικά επίπεδα, η οικονομική ανάπτυξη θα επιβραδυνθεί περαιτέρω.

Προφανώς, δεν είναι εφικτό να καταγράφουν όλες οι χώρες εμπορικά πλεονάσματα ταυτόχρονα. Στην πραγματικότητα, η εξαιρετική απόδοση ανάπτυξης των επιτυχημένων χωρών έχει καταστεί εφικτή από την επιλογή των υπόλοιπων χωρών να μην τις μιμηθούν.

Κανείς δεν θα το φανταζόταν αυτό ωστόσο, αν άκουγε για παράδειγμα τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, τον υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας, να εκθειάζει τις αρετές της χώρας του. «Στο τέλος της δεκαετίας του 1990, [η Γερμανία] ήταν ο αδιαφιλονίκητος ‘ασθενής’ της Ευρώπης», έγραψε ο Σόιμπλε πρόσφατα. Αυτό που άλλαξε τα πράγματα στη χώρα, υποστηρίζει, ήταν η απελευθέρωση των αγορών εργασίας και η περικοπή των δημοσίων δαπανών.

Στην πραγματικότητα, ενώ η Γερμανία ανέλαβε κάποιες μεταρρυθμίσεις, το ίδιο έκαναν και άλλες χώρες, και η αγορά εργασίας της δεν φαίνεται πιο ευέλικτη από ό,τι βρίσκει κανείς σε άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες. Μία μεγάλη διαφορά, όμως, ήταν η μεταστροφή στο εξωτερικό ισοζύγιο της Γερμανίας, με τα ετήσια ελλείμματα της δεκαετίας του 1990 να μετατρέπονται σε σημαντικά πλεονάσματα τα τελευταία χρόνια, χάρη στους εμπορικούς εταίρους της στην ευρωζώνη και, πιο πρόσφατα, στον υπόλοιπο κόσμο. Όπως έχει επισημάνει μεταξύ άλλων και ο Μάρτιν Γουλφ των Financial Times, η γερμανική οικονομία έχει επωφεληθεί από την παγκόσμια ζήτηση.

Άλλες χώρες έχουν αναπτυχθεί ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες χωρίς να στηρίζονται σε εξωτερικά πλεονάσματα. Αλλά, οι περισσότερες έχουν υποφέρει από το αντίθετο σύνδρομο: από την υπερβολική εξάρτηση στις εισροές κεφαλαίων οι οποίες οδηγούν σε προσωρινή ανάπτυξη, προωθώντας την εγχώρια πίστωση και την κατανάλωση. Αλλά, οι οικονομίες-αποδέκτες είναι ευάλωτες στα τερτίπια των χρηματοπιστωτικών αγορών και στις ξαφνικές φυγές κεφαλαίων –όπως συνέβη πρόσφατα όταν οι επενδυτές ανάμεναν τη σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ας εξετάσουμε την περίπτωση της Ινδίας, η οποία ήταν μέχρι πρόσφατα μία ακόμη ιστορία επιτυχίας. Η ανάπτυξη της Ινδίας την τελευταία δεκαετία είχε σε μεγάλο βαθμό να κάνει με τις χαλαρές μακροοικονομικές πολιτικές και την επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών –το οποίο παρουσίασε έλλειμμα άνω του 5% του ΑΕΠ το 2012, έχοντας καταγράψει πλεόνασμα στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Η Τουρκία, μία ακόμη χώρα της οποίας το αστέρι φαίνεται να ξεθωριάζει, επίσης στηρίχθηκε σε μεγάλα ετήσια ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών, που έφτασαν το 10% του ΑΕΠ το 2011.

Άλλες μικρότερες, πρώην σοσιαλιστικές οικονομίες –η Αρμενία, η Λευκορωσία, η Μολδαβία, η Γεωργία, η Λιθουανία και το Κοσσυφοπέδιο- έχουν αναπτυχθεί πολύ ραγδαία από τις αρχές του 2000. Αλλά, αν κοιτάξουμε τα μέσα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών τους από το 2000 μέχρι το 2013 –τα οποία κυμαίνονται από το χαμηλό του 5,5% του ΑΕΠ στη Λιθουανία μέχρι το υψηλότερο 13,4% στο Κοσσυφοπέδιο- είναι φανερό ότι δεν πρόκειται για χώρες προς μίμηση.

Η ιστορία είναι παρόμοια στην Αφρική. Οι γρηγορότερα αναπτυσσόμενες οικονομίες της ηπείρου είναι αυτές που επέδειξαν τη βούληση και την ικανότητα να επιτρέψουν τα τεράστια εξωτερικά κενά από το 2000 μέχρι το 2013: 26% του ΑΕΠ, κατά μέσο όρο, στη Λιβερία, 17% στη Μοζαμβίκη, 14% στο Τσαντ, 11% στην Σιέρρα Λεόνε, και 7% στη Γκάνα. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ρουάντα έχει επιδεινωθεί σταθερά, με το έλλειμμα να υπερβαίνει πλέον το 10% του ΑΕΠ.

Τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών του πλανήτη πρέπει τελικά να βγάζουν μηδέν όταν συμψηφίζονται. Σε έναν ιδανικό κόσμο, τα πλεονάσματα των χωρών που επιδιώκουν ανάπτυξη με βάση τις εξαγωγές θα αντισταθμίζονταν ηθελημένα από τα ελλείμματα των χωρών που επιδιώκουν ανάπτυξη με βάση το χρέος. Στον πραγματικό κόσμο, δεν υπάρχει μηχανισμός που να εξασφαλίζει μία τέτοια ισορροπία σε συνεχή βάση. Οι εθνικές οικονομικές πολιτικές μπορούν να είναι (και συχνά είναι) ασύμβατες μεταξύ τους.

Όταν ορισμένες χώρες επιθυμούν να τρέξουν μικρότερα ελλείμματα χωρίς την αντίστοιχη επιθυμία άλλων χωρών να μειώσουν τα πλεονάσματά τους, το αποτέλεσμα είναι η εξαγωγή της ανεργίας και η πόλωση του αποπληθωρισμού (όπως συμβαίνει σήμερα). Όταν κάποιες χώρες θέλουν να μειώσουν τα πλεονάσματά τους χωρίς αντίστοιχη επιθυμία άλλων χωρών να μειώσουν τα ελλείμματά τους, το αποτέλεσμα είναι μία «ξαφνική διακοπή» στις ροές κεφαλαίων και η εμφάνιση οικονομικών κρίσεων. Καθώς οι εξωτερικές ανισορροπίες μεγαλώνουν, κάθε φάση αυτού του κύκλου γίνεται και πιο επώδυνη.

Οι πραγματικοί ήρωες της παγκόσμιας οικονομίας –τα μοντέλα που θα πρέπει οι άλλοι να μιμηθούν- είναι οι χώρες που τα έχουν πάει σχετικά καλά ενώ παράλληλα τρέχουν μόνο μικρά εξωτερικά ελλείμματα. Χώρες όπως η Αυστρία, ο Καναδάς, οι Φιλιππίνες, το Λεσότο και η Ουρουγουάη δε μπορούν να φτάσουν τους παγκόσμιους πρωταθλητές της ανάπτυξης, διότι δεν δανείζονται υπερβολικά ή δεν διατηρούν ένα μερκαντιλιστικό οικονομικό μοντέλο. Οι οικονομίες τους δεν έχουν κάτι το ιδιαίτερο και δεν συγκεντρώνουν πολλά πρωτοσέλιδα. Αλλά χωρίς αυτές, η παγκόσμια οικονομία θα ήταν ακόμη λιγότερο διαχειρίσιμη από ό,τι είναι ήδη.

Πηγή: Σοφοκλέους 10