Η ταραγμένη Τουρκία και ο κίνδυνος μετάδοσης - Του Paul Krugman

Εντάξει, ποιος θα ζητούσε κάτι τέτοιο; Με όλα τα άλλα που συμβαίνουν, το τελευταίο πράγμα που χρειαζόμασταν ήταν μια νέα οικονομική κρίση σε μια χώρα που ήδη σαρώνεται από πολιτικές αναταραχές. Η αλήθεια είναι ότι οι άμεσες επιπτώσεις παγκοσμίως από την κατάσταση στην Τουρκία -με την οικονομία της στο μέγεθος του Λος Άντζελες- δεν θα είναι μεγάλες. Όμως, ακούμε αυτή την επίφοβη λέξη: «μετάδοση».

Το είδος της μετάδοσης που κάποτε προκάλεσε την εξάπλωση της κρίσης από την Ταϊλάνδη σε όλη την Ασία και πιο πρόσφατα, αυτή που οδήγησε στην εξάπλωση της κρίσης από την Ελλάδα σε όλη την Ευρώπη. Και τώρα όλοι ανησυχούν μήπως τα προβλήματα της Τουρκίας μεταδοθούν στις αναδυόμενες αγορές του κόσμου.

Είναι από πολλές πλευρές μια γνωστή ιστορία. Όμως αυτό είναι που την κάνει και τόσο ενοχλητική: Γιατί συνεχίζουμε να έχουμε αυτές τις κρίσεις; Υπάρχει και το εξής: Τα διαστήματα μεταξύ των κρίσεων μοιάζουν να μικραίνουν ενώ οι επιπτώσεις από κάθε κρίση μοιάζουν να είναι χειρότερες από τις προηγούμενες. Τι συμβαίνει;

Πριν φτάσω στην Τουρκία, μια σύντομη ιστορική αναδρομή των παγκόσμιων οικονομικών κρίσεων.

Για μία γενιά μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα, για τα σύγχρονα πρότυπα, δεν αντιμετώπιζε κρίσεις, πιθανόν επειδή οι περισσότερες χώρες επέβαλαν περιορισμούς στις διασυνοριακές ροές κεφαλαίων και επομένως ο διεθνής δανεισμός ήταν περιορισμένος. Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, η αποκανονικοποίηση των αγορών και η αυξανόμενη «επιθετικότητα» των τραπεζιτών, οδήγησε σε αύξηση των κεφαλαίων προς την Λατινική Αμερική, η οποία ακολουθήθηκε από μια ξαφνική διακοπή το 1982 και μια κρίση που οδήγησε σε μια δεκαετία οικονομικής στασιμότητας.

Η Λατινική Αμερική τελικά επέστρεψε στην ανάπτυξη (αν και το Μεξικό είχε μια έντονη υποτροπή το 1994), όμως τη δεκαετία του 1990, μια μεγαλύτερη εκδοχή της ίδιας ιστορίας εκτυλίχθηκε στην Ασία: Τεράστιες εκροές χρημάτων τις οποίες ακολούθησε μια ξαφνική διακοπή και οικονομική κατάρρευση. Κάποιες από τις ασιατικές οικονομίες ανέκαμψαν γρήγορα, όμως οι επενδύσεις δεν ανακτήθηκαν πλήρως ποτέ, ούτε και η ανάπτυξη.

Πιο πρόσφατα, άλλη μία εκδοχή αυτής της ιστορίας εκτυλίχθηκε στην Ευρώπη, με βιαστικές εισροές χρημάτων στην Ελλάδα ,την Ισπανία και την Πορτογαλία. Στη συνέχεια ήρθε η ξαφνική διακοπή τους και τεράστιος οικονομικός πόνος.

Όπως ανέφερα, αν και το περίγραμμα της ιστορίας αυτής παραμένει το ίδιο, τα αποτελέσματά της γίνονται χειρότερα. Το πραγματικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 4%  στη διάρκεια της κρίσης του 1981-1983 στο Μεξικό, κατά 14% στην Ινδονησία από το 1997 ως το 1998, ενώ στην Ελλάδα σημειώθηκε μείωση μεγαλύτερη από 23%.

Επομένως, επίκειται μια ακόμα χειρότερη κρίση; Τα βασικά στοιχεία είναι ελαφρώς καθησυχαστικά. Η Τουρκία, ειδικότερα, έχει χαμηλό δημόσιο χρέος και καθώς οι επιχειρήσεις έχουν δανειστεί πολλά από το εξωτερικό, η συνολική οικονομική κατάσταση δεν φαίνεται τόσο κακή. Όμως, κάθε προηγούμενη κρίση αψήφησε τις αισιόδοξες προσδοκίες. Και οι ίδιες δυνάμεις που έστειλαν κατά κύματα χρήματα στην Τουρκία, έκαναν επίσης την παγκόσμια οικονομία στο σύνολό της ιδιαίτερα ευάλωτη.

Μπορεί να έχετε ακούσει -ή όχι- ότι διεξάγεται μια μεγάλη συζήτηση μεταξύ οικονομολόγων για το αν πρέπει να αντιμετωπίσουμε την «κοσμική στασιμότητα». Τι είναι αυτό; Λοιπόν, ένας τρόπος να το περιγράψει κανείς είναι ως μία κατάσταση στην οποία ο αριθμός των ανθρώπων που θέλουν να αποταμιεύσουν υπερβαίνει τον όγκο των επενδύσεων που αξίζει να γίνουν.

Όταν αυτό ισχύει, έχουμε το ένα ή το άλλο αποτέλεσμα:

Εάν οι επενδυτές είναι προσεκτικοί και συνετοί, στην πραγματικότητα προσπαθούμε συλλογικά να ξοδέψουμε λιγότερα από το εισόδημά μας. Και αφού το εισόδημά μου είναι τα δικά σου έξοδα και τα έξοδά σου είναι τα έσοδά μου, το αποτέλεσμα είναι μια επίμονη ύφεση.

Εναλλακτικά, επενδυτές που «παραδέρνουν», απογοητευμένοι από τις χαμηλές αποδόσεις και απελπισμένοι για αυτές, μπορούν να αυταπατώνται, ρίχνοντας χρήματα σε κακοσχεδιασμένα projects, είτε πρόκειται για δευτερεύοντα δάνεια ή ροές κεφαλαίων προς τις αναδυόμενες αγορές. Αυτό μπορεί να δώσει ώθηση στην οικονομία για λίγο, αλλά εν τέλει οι επενδυτές θα αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα, τα χρήματα «στεγνώνουν» και ακολουθεί η πτώση.

Αν αυτή είναι μια καλή περιγραφή της κατάστασής μας, και πιστεύω ότι είναι, τώρα έχουμε μια παγκόσμια οικονομία που προορίζεται να ταλαντεύεται μεταξύ της φούσκας και της ύφεσης. Και αυτό δεν είναι μια ενθαρρυντική σκέψη, καθώς βλέπουμε πως μοιάζει το «σκάσιμο» της φούσκας μια αναδυόμενης αγοράς.

Το μεγαλύτερο ζήτημα είναι ότι η Τουρκία δεν είναι στ’ αλήθεια το πρόβλημα, ούτε η Νότια Αφρική, η Ρωσία, η Ουγγαρία, η Ινδία και οποιαδήποτε άλλη (αγορά) «χτυπιέται» αυτή τη στιγμή. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι οι πλούσιες οικονομίες παγκοσμίως –οι ΗΠΑ, η Ευρωζώνη και μικρότεροι παίκτες- έχουν επίσης αποτύχει να αντιμετωπίσουν τις δικές τους αδυναμίες.

Είναι προφανές ότι, αντιμέτωποι με έναν ιδιωτικό τομέα που θέλει να αποταμιεύει σε μεγάλο βαθμό και να επενδύει λιγότερο, επιδιώξαμε πολιτικές λιτότητας που ενέτειναν την ύφεση. Ακόμη χειρότερα, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, επιτρέποντας στην ανεργία να φουντώνει οδηγούμε τις μακροπρόθεσμες και βραχυπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξή μας προς την ύφεση, κάτι που θα πλήξει ακόμη περισσότερο τις ιδιωτικές επενδύσεις.

Το μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης είναι ήδη σε κίνδυνο μιας ιαπωνικού τύπου αποπληθωριστικής παγίδας. Μια κρίση στις αναδυόμενες αγορές θα μπορούσε να μετατρέψει αυτό τον κίνδυνο σε πραγματικότητα.

Έτσι, η Τουρκία φαίνεται να έχει σοβαρά προβλήματα και η Κίνα –ένας πολύ ισχυρότερος παίκτης- μοιάζει κάπως επισφαλής επίσης. Αλλά αυτό που κάνει αυτά τα προβλήματα τόσο τρομακτικά είναι η βασική αδυναμία των δυτικών οικονομικών, μια αδυναμία που έγινε πολύ χειρότερη εξαιτίας των κακών, πάρα πολύ κακών, πολιτικών.

Πηγή: New York Times via TVXS.gr