Βιβλιοκριτική: "Το άρωμα", του Πάτρικ Ζίσκιντ - Της Βούλης Ζώγου

Πάτρικ Ζίσκιντ, "Το άρωμα"

Εκδόσεις Ψυχογιός

Α' Έκδοση 1986

45η Ανατύπωση

Ο Ιδεαλισμός και άλλες φιλοσοφικές θεωρίες θέτουν «τις αισθήσεις», το συναίσθημα και το υπερλογικό σε κατώτερο επίπεδο, θεωρώντας ότι μόνο « η νόηση μας οδηγεί στη γνώση και την αλήθεια».Αντιθέτως η λογοτεχνία πιστεύει πως ο «πραγματικός κόσμος» μας φανερώνεται και μέσω « της αισθητήριας αντίληψης».

Πράγματι, αγγίζοντάς μας αμεσότερα οι αισθήσεις , μπορούμε να βλέπουμε π.χ. βαθύτερα στον ψυχικό κόσμο μυθιστορηματικών μορφών ,όπως στο σπάνιο αριστούργημα της σύγχρονης γερμανικής πρόζας «Το άρωμα.Η ιστορία ενός δολοφόνου»(1985), όπου ο Πάτρικ Ζίσκιντ μας οδηγεί στον κόσμο των χαρακτήρων του καθώς και στον ευωδιαστό και ρυπαρό κόσμο του 18 αιώνα στη Γαλλία μέσω της σημασίας της όσφρησης. Ο ορφανός, τραγικός Γκρενούιγ διαθέτει τούτη την απόλυτη αίσθηση ...ένα abstractum που θα ‘ναι για τον ίδιο του αλλά και τον περίγυρό του δρόμος μοιραίος προς την καταστροφή... Γεννημένος ή όπως θα ‘λεγε κι ο Μάρτιν Χάϊντεγκερ «ριγμένος» στο βρωμερότερο σημείο του τότε Παρισιού , στη ψαραγορά – κοντά στο Cimetiere des Innocents ,αντιδρά στη συναισθηματική ψυχρότητα διαφόρων παραμανάδων του ,- οφειλόμενη στο ότι o ίδιος του δεν διαθέτει δική του μυρωδιά σάρκας- με την απομόνωση από τους ανθρώπους, βγάζοντας το ψωμί του κοντά σ ένα βυρσοδέψη και μαθαίνοντας την τέχνη του αρωματοποιού.Μια μέρα , με την ιδιοφυία του να κατανοεί τον κόσμο μέσω των οσμών , μυρίζει μια υπερφυσική μυρωδιά .Την ακολουθεί και βρίσκει μια νεαρή ,όμορφη παρθένα .Την σκοτώνει. Έτσι είναι σα να κρατά το κλειδί της τάξης όλων των μυρωδιών. Άνθρωποι δεν του σημαίνουν τίποτε.Μονάχα η μυρωδιά των πραγμάτων ,της φύσης και των ζωντανών οργανισμών μπορούν να τον συναρπάσουν.Αναζητώντας λοιπόν την τελειοποίηση στην τέχνη του καταλήγει σε ένα ερημικό βουνό( βήμα σημαντικό για την εξέλιξη της προσωπικότητάς του χωρίς βέβαια να επιδιώκει ο συγγραφέας κάποια κάθαρση ηθική όπως λ.χ. ο Τόμας Μαν στο έργο του « Tο μαγικό βουνό»). Στην μοναξιά του βουνού ο διαβολικός Γκρενούιγ θέλγεται να πλάθει και να καταστρέφει κόσμους, ωστόσο ένας εφιάλτης τον κάνει να συνειδητοποιήσει ότι ο ίδιος του είναι άοσμος και έτσι αποφασίζει να επιστρέψει στους ανθρώπους βρίσκοντας ένα καινούργιο τρόπο, προκειμένου να τους κατακτήσει και να τους κάνει ως «Δημιουργός ενός αρώματος» να γίνουν άβουλοι θαυμαστές του- παραγόμενο από το άρωμα και άλλων νεαρών κοριτσιών.Έτσι γίνεται δολοφόνος ...Ένας από τους «συναρπαστικότερους της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας»...

Στη σκιά του ανθρωποκεντρισμού

Ο Ζαν-Μπατίστ Γκρενούιγ είναι μεν κατά συρροήν δολοφόνος , τον συγγραφέα όμως τον ενδιαφέρει η ψυχοπαθής ναρκισσιστική προσωπικότητά του, με σκοπό της ζωής του την «ολοκλήρωση»( μια ιδανική εικόνα του Διαφωτισμού) και την «αυτονομία» . Ο Ζίσκιντ μας τον παρουσιάζει με τέτοια μοναδική αφηγηματική τέχνη,που καθιστά το μυθιστόρημα ένα έργο του μεταμοντέρνου σκεπτικισμού.
Ο Zαν – Φρανσουά Λιοτάρ μας λέει ότι υπάρχουν τρεις μετα-αφηγήσεις : ο Διαφωτισμός,ο Ιδεαλισμός και ο Ιστορισμός, τρεις «μεγάλες αφηγήσεις» λοιπόν ,οι οποίες δεν εμπεριέχουν πια «καμιά γενικά ισχύουσα Αλήθεια».Ακριβώς μια τέτοια «μετα-αφήγηση» διάλεξε κι ο Ζίσκιντ τοποθετώντας την πλοκή στην εποχή του Διαφωτισμού,διότι όπως ο ίδιος του μας λέει , τον ενδιέφερε « η σκοτεινή (...) , υβριστική πλευρά του, που διακηρύσσει τον Ορθό Λόγο και τον άνθρωπο ως Δημιουργό του κόσμου(...)». Ο συγγραφέας δείχνει ανελέητα την πραγματικότητα εκείνης της εποχής μέσω της αποτυχίας των ιδεών του Διαφωτισμού κριτικάροντας εξίσου δριμύτατα και τον μεταμοντέρνο άνθρωπο, ο οποίος θέλοντας να είναι κι αυτός Θεός, κατασκευάζει ένα ψεύτικο εγώ ( όλοι οι μεγάλοι δικτάτορες λ.χ. ).

Σχετικά με τη λογοτεχνική μεταφορά του βιβλίου στη μεγάλη οθόνη o συγγραφέας σιώπησε.Ορισμένοι πάλι εξαίρετοι κριτικοί του σινεμά περίμεναν μια «πιο πρωτοφανή» ανάπλαση και όχι «μια κακή απομίμηση του αριστοτεχνήματος».

Έχουμε μάθει ότι τα πράγματα πολλές φορές είναι κάτι περισσότερο από ό,τι μπορεί να κατανοήσει η γλώσσα.Γι `αυτό θα΄πρεπε ο κινηματογράφος ( η εικόνα ) να μπορεί να δίνει στη λογοτεχνία( ο λόγος ) ό,τι της είναι αδύνατο ή ό,τι αρνείται αυτή να κατανοήσει με το χαρτί της, το μελάνι της και τις λέξεις της .Σε αυτό το σημείο αισθάνηκα πως υστέρησε η κινηματογραφική μεταφορά αυτού του βιβλίου . Ίσως καλύτερα όμως , γιατί έτσι διατηρεί κάθε τέχνη την αυθεντικότητά της και την ομορφιά της...

Βούλη Ζώγου(Μόναχο)