Ελευθερία Π. Τσίτσα, "Στο μείον δύο", Ιωλκός, 2013 - Κριτική Ευτυχίας Παναγιώτου

Ο θύτης, το θύμα και ο κύκλος του αίματος

Η λευκή σελίδα· όπου η ποιήτρια θα αναμετρηθεί μ’ εσένα που έπαψες να υπάρχεις στη ζωή της, αλλά είσαι διαρκώς παρών. Η λευκή σελίδα· όπου η ποιητική της μνήμη θα αναπαραστήσει εκ νέου τη σχέση σας. Η λευκή σελίδα· όπου η σχέση σας θα μετατραπεί σε τελετουργία θυσίας και πένθους αλλά μόνο αν πάψει η σελίδα να είναι λευκή. Η σελίδα που έχει πάψει να είναι λευκή είναι ο χώρος όπου τα πάθη ξεσπαθώνουν κι επιτέλους επιτρέπεται όλοι να κλάψουμε.

Να κλάψεις· πρέπει να συμβεί κι αυτό. Αν οι λέξεις πάνω στη σελίδα αποκαλύπτουν κάτι που είναι αδύνατο να ανακαλύψει ο στοχασμός από μόνος του. Αν η ποιητική τάξη των λέξεων φέρνει στο προσκήνιο ό,τι είναι αδύνατο να ειπωθεί με άλλο τρόπο. Αν οι λέξεις είναι και ηθοποιοί, λες και διαβάζοντας βλέπουμε μια παράσταση που θα προβάλλει και θα ξαναπροβάλλει το τραύμα μας μέχρι να εκτελέσει το ρόλο του «σωστά».

Στο πρώτο βιβλίο της Ελευθερίας Τσίτσα, το οποίο τιτλοφορείται Στο μείον δύο και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ιωλκός, πρωταγωνιστής είναι το τραύμα· διαπραγματεύεται τη θέση του στο χαρτί ανάμεσα σε εσένα που μας ακούς τώρα και την ποιητική της συνείδηση. Εσύ είσαι ο θύτης. Εκείνη είναι το θύμα. Και γράφει:

Δεν βλέπω πράσινους χειμώνες νωθρά καλοκαίρια

Πουλιά που ποδοπατούν τα σφάγια του Δεκέμβρη

Βλέπω τον πόθο σου να απομυζάς το καθετί

Λες και το σήμερα δεν παραδίδεται στο αύριο

[...]

Οι ρόλοι δεν αλλάζουν, ακόμη κι αν τους αντιστρέψεις. Ακόμη κι αν έχεις διαφορετική γνώμη για την αλήθεια. Ακόμη κι αν έχεις διαφορετική άποψη για το τι είναι ποίηση, μην πεις πως δεν σε έχει προειδοποιήσει. Είναι και κάτι άλλο που σε προβληματίζει· σε τοποθετεί σ’ ένα σκηνικό με σφάγια, διαμελισμούς, ανθρωποφαγίες και μαύρη μαγεία. Και δεν θέλει ποτέ να φύγεις. Γράφει:

Η απόσταση μεταξύ μας είναι το κομμένο σου πόδι

Το παίρνεις στα χέρια σου το παρατηρείς

[...]

Αυτός ο ακρωτηριασμός με βολεύει απίστευτα

Με ένα πόδι δεν προλαβαίνεις τη ζωή

Δεν προλαβαίνεις την ελευθερία

[...]

Μπορεί να σου αρέσει λίγο αυτό το δίπολο. Παραδέξου το. Ίσως γιατί, όπως γράφει η Ε. Τσίτσα, «Το θύμα αγαπά το θύτη του / Ο θύτης αγαπάει το θύμα του / Ο ένας δίνει στον άλλο βάσιμο λόγο ύπαρξης». Μην ανησυχείς όμως. Μια ποιητική παράσταση είναι. Δεν υποφέρεις στ’ αλήθεια, ούτε κινδυνεύεις. Το δύσκολο κομμάτι το έχει αναλάβει η ποιήτρια· υποτάσσεται στο τραύμα που της προκαλείς πληγώνοντας εξίσου τη λευκή σελίδα. Κάποιος τη σπρώχνει, βλέπεις· ένα αιμοβόρο ερωτικό ένστικτο την καλεί στο χαρτί.

Με το ίδιο μέσο, δηλαδή τη γραφή, επιχειρεί να σπάσει αυτό τον φαύλο κύκλο του έρωτα και της θυσίας. Επιχειρεί το θάνατό σου. Επιχειρεί να σε αφανίσει και έπειτα να σε πενθήσει για ένα νέο ξεκίνημα. Γράφει:

[...]

Εφευρίσκω δικά μου βασίλεια

Παλάτια κι υπηκόους

Που μόνη μου ορίζω

Οδηγώ τους άπιστους στην κρεμάλα

Οδός Καρμανιόλων

Οδός Ευτυχίας

[...]

Χορός επανάστασης και ευτυχίας η λαιμητόμος. Αποτέλεσμα καρατόμησης του πόνου. Στην πραγματικότητα, η ποιήτρια επιθυμεί να αποδράσει από τον εαυτό της, από το σώμα της, όπου ζεις αυταρχικά και μόνιμα εσύ. Μα έτσι αυτοτραυματίζεται· είστε άρρηκτα δεμένοι. Και τα ποιήματά της μοιάζουν με μηχανισμό επανενεργοποίησης ενός φονικού, μέσο κάθαρσης του σκηνικού και διαρκής προσπάθεια διαφυγής από τον κύκλο του αίματος:

[...]

Για να ξεφεύγω επινοώ κάθε φορά

Καινούργιες ακροβατικές κινήσεις

Κι έξω από τα παράθυρα

Κρεμώ ονειροπαγίδες

Πόσα να κατορθωθούν όμως με λέξεις που εσωκλείουν την παγίδευση; Όσο γεμίζει η σελίδα, τόσα ίχνη αφήνει η δράστρια. Και «σαν τα δακτυλικά αποτυπώματα / η ποίηση του καθενός», έγραψε η Αμαλία Τσακνιά. Δεν ξεχνά, γιατί δεν σβήνονται τα ίχνη με τα ποιήματα, πολλαπλασιάζονται. Είναι απαιτητικά παιδιά που την εμποδίζουν να κόψει τον ομφάλιο λώρο, να αφήσει το παρελθόν πίσω και να προχωρήσει. Τα ποιήματα ανακατασκευάζουν την ενοχή της.

[...]

Μια απειροελάχιστη στιγμή στο πάτημα του χρόνου είμαι

Και μέσα μου μυρμήγκια αγωνίας

Μια κιβωτός ανθρώπου δίχως πρόσωπο ή μέλη

Ή ίσως ένα θλιβερό DNA

Το παραβατικό προφίλ της ποιήτριας μας υπενθυμίζει πως, όσο υπάρχει τραύμα, υπάρχει και έγκλημα και πως, όσο υπάρχει θύμα, υπάρχει και θύτης. Ενόσω ακούμε τις σειρήνες της αστυνομίας, η ποιήτρια, χτυπημένη, συνεχίζει να πληγώνει τα ποιήματα-παιδιά της:

[...]

Παίρνω την πιο ακονισμένη σκέψη μου

Την ξαναράβω πάνω τους

Το ένα μετά το άλλο ματώνουν

[...]

Σε αυτή την ασφυκτική συνθήκη της ποίησης, όπου τα πάντα είναι οριακά και επικίνδυνα για τη δημιουργό τους, ανακαλύπτουμε τους ψυχολογικούς νόμους που διαφεντεύουν τις ανθρώπινες σχέσεις, που με τη σειρά τους ελέγχουν τη ζωή μας. Αν ξετυλίξεις το κουβάρι των σχέσεων, θα βρεις μέσα την πληγή. Οι λέξεις θα υποδύονται το τραύμα σε επανάληψη δήθεν για να επινοήσουν τη διαφυγή τους αλλά στο βιβλίο αυτό κανείς δεν διαφεύγει. Χρειάζεται να γνωρίζεις, αναγνώστη, πως η απόδραση δεν είναι ο στόχος: η σχέση είναι κόμπος και δεσμά, πολλές φορές αόρατα, και εκείνο που αφορά τα ποιήματα είναι να ερμηνεύσουν με ακρίβεια, στο χρόνο και το χώρο που τους χαρίζεται, την έλξη και την απώθηση ανάμεσα σε δυο σώματα ―δεν έχει σημασία πώς θα τα ονομάσουμε― που μισιούνται επειδή αγαπιούνται. Στόχος είναι η ίδια η πληγή. Οι λέξεις θα επιτελέσουν κανονικά τις ακροβατικές τους κινήσεις και θα πέσει στο τέλος η αυλαία. Αλλά φαντάσου για αυλαία ένα κόκκινο αιμάτινο ύφασμα όπου τα πάθη ξεσπαθώνουν ες αεί και επιτρέπεται ακόμα να κλαίμε.

Τα ποιήματα της Ελευθερίας Τσίτσα κλείνουν πολύ παλιούς λογαριασμούς, επώδυνους. Το υλικό όμως της ποίησής της, όσο εκρηκτικό κι αν είναι, δεν θα εκπυρσοκροτήσει. Μην ανησυχείς, αναγνώστη. Όπως είπαμε πριν, μια ποιητική παράσταση είναι. Δεν πρόκειται να σκάσουν στα χέρια σου οι στίχοι, εκτός αν γίνεις στ’ αλήθεια θύτης σπάζοντας κάτι άλλο, που βρίσκεται μέσα σου: τον εφησυχασμό ίσως. Τότε η σχέση με τον εαυτό σου θα ταλαντεύεται πάνω σε εκκρεμές.

Κρίνοντας ωστόσο από το εναρκτήριο ποίημα του βιβλίου «Ερωτικό» η σχέση που η ποιήτρια φαντάζεται με τον αναγνώστη της δεν είναι καταστροφική, είναι ρομαντική. Είναι η ίδια αναγνωστική σχέση που μοιράζεται με τους ποιητές που αγαπά και διαβάζει. Είναι η ιδανική και σπάνια σχέση ανάμεσα σε αγνώστους, εσένα και εκείνη:

Βουτάω στις ακτίνες των ματιών σου

Σαν να μην έχω κολυμπήσει ξανά στο ιριδένιο χορτάρι τους

Κολλάω επάνω στα γράμματα

Που ξεδιπλώνουνε τ’ όνομά σου

Αφήνομαι στα χέρια σου

Που σώζουν τον κόσμο γύρω μου

Για να σταθώ στα πόδια μου

Λατρεύω τα λόγια που προφέρεις

Και μεταγγίζουν έρωτα

Χωρίς να αγγίζουν τα χείλη μου

[...]

Δεν είμαστε ιδανικό ζευγάρι

Όμως εσύ κι εγώ συνυπάρχουμε

Χωρίς να ακυρώνουμε το ζωτικό μας χώρο