Αλέξανδρος Πούσκιν - Μιχαήλ Λέρμοντοφ: Οι τελευταίες ημέρες δύο μεγάλων Ρώσων

Δύο λαμπερά ταλέντα, δύο εκρηκτικές ιδιοσυγκρασίες. Έζησαν μια σύντομη και πολυτάραχη ζωή. Σκοτώθηκαν και οι δυο σε μονομαχία. Ακόμη και ο θάνατός τους, καταγράφηκε ως το τελευταίο κεφάλαιο στα μεγάλα έργα τους.

Φωτο: Πίνακας του Α. Ναούμοφ. Μονομαχία του Αλεξάντερ Πούσκιν και Ζορζ Νταντές. 1884

Για λόγους τιμής

Ένα χειμωνιάτικο απόγευμα, στα περίχωρα της Αγίας Πετρούπολης, κοντά στον ποταμό Τσερνάγια, δύο άνδρες στέκονται αντίκρυ δέκα βήματα απόσταση ο ένας από τον άλλο και σημαδεύονται με τα πιστόλια τους. Ο Ζ. Νταντές (George D' Anthes), Γάλλος εμιγκρές που υπηρετεί ως αξιωματικός στο ρωσικό στρατό, πυροβολεί πρώτος. Η σφαίρα τρυπάει το στομάχι του Αλέξανδρου Πούσκιν και ο ποιητής πέφτει αιμόφυρτος στο χιόνι. Οι μάρτυρες της μονομαχίας τον μεταφέρουν με έλκηθρο στο σπίτι του. Ένας από τους γιατρούς αποφαίνεται ότι ο Πούσκιν δεν θα ζήσει. «Τετέλεσται. Φεύγω. Δεν μπορώ να αναπνεύσω. Πνίγομαι», λέει στους φίλους του ο ποιητής και μετά από 48 ώρες αγωνίας, και φοβερών πόνων, στις 29 Ιανουαρίου 1837, ο Αλέξανδρος Πούσκιν κλείνει τα μάτια του για τελευταία φορά.

Ο μικρόσωμος άνδρας με τα σγουρά μαλλιά και το μπρούτζινο δέρμα (απόγονος σκλάβου από την Αβησσυνία, που βρέθηκε στην υπηρεσία του Μεγάλου Πέτρου) ο μεγάλος ποιητής της Ρωσίας, ο αποκληθείς «δόξα του έθνους» ήταν πάνω από όλα ελευθερόφρων: «Ποιόν θα υπηρετούμε- το λαό ή το κράτος; Ο ποιητής δεν νοιάζεται –οπότε ας τους να περιμένουν». Η περιφρόνηση που δείχνει προς την αριστοκρατία της εποχής και το ανυπότακτο πνεύμα τού στοίχισαν κάμποσες περιόδους εξορίας, πολλούς εχθρούς και μια κακή σχέση με τσάρο Νικόλαο Α', οποίος εκτός των άλλων ασκούσε και αυστηρή λογοκρισία στα έργα των συγγραφέων.

Ακούραστος Δον Ζουάν

Πέρα από ανήσυχη, περήφανη και εκρηκτική ιδιοσυγκρασία ο Πούσκιν ξεχωρίζει και ως ένας ακούραστος Δον Ζουάν. Ο γάμος του με την ρωσίδα καλλονή Νατάλια Γκοντσάροβα ανακουφίζει το περιβάλλον του. Επιτέλους, βλέπουν «το τρομερό παιδί» να κατασταλάζει! Αλλά η γυναίκα του είναι ένας ακαταμάχητος πειρασμός, ακόμα και για τον ίδιο τον Τσάρο. Κι αν ο Νικόλαος ο Α’ είναι ένας Ρομανόφ, ο Πούσκιν είναι ο κραταιός βασιλιάς της ...ζήλιας! Πασχίζει να κερδίσει χρήματα, ως συγγραφέας, για να μπορεί να αναλάβει τα έξοδα της οικογένειάς του και πάνω από όλα να πάρει τη Ναταλία μακριά από τα αρπακτικά βλέμματα των ευγενών. Για αυτόν ακριβώς το λόγο, εκδίδει το λογοτεχνικό περιοδικό «Ο σύγχρονος». Σύντομα όμως, απογοητεύεται καθώς τα έσοδα είναι λιγοστά.

Πνιγμένος στα χρέη μέχρι το λαιμό, είναι αναγκασμένος να αποδεχθεί απόφαση δικαστηρίου που τον υποχρεώνει να παραβρίσκεται στις χοροεσπερίδες του παλατιού μαζί με την πανέμορφη γυναίκα του. Εκείνη ακριβώς τη χρονική περίοδο, ο Πούσκιν παίρνει με το ταχυδρομείο ανώνυμο λίβελο, προσβλητικό για την τιμή της συζύγου του και του ίδιου του ποιητή. Ένοχος για την προσβολή θεωρείται ο Ζ. Νταντές, ένας λιμοκοντόρος που πολιορκεί τη σύζυγο του Πούσκιν, Νατάλια. Έτσι, η μοναδική επιλογή που απομένει στον ποιητή για να ξεπλύνει την προσβολή της τιμής του είναι να προσκαλέσει τον δράστη σε μονομαχία.

Η είδηση του θανάτου του Πούσκιν συγκλονίζει τη Ρωσία ενώ μέγα πλήθος κόσμου καταφθάνει στο σπίτι του, στην προκυμαία του ποταμού Μόικα. Φοβούμενος τον «θόρυβο» ο Νικόλαος Α’ διατάζει αστυνομική προστασία στην κατοικία του ποιητή, κι επιβάλει αυστηρό έλεγχο στον τύπο. Η κηδεία γίνεται σε διαφορετικό τόπο από τον αρχικά καθορισμένο και η σορός μεταφέρεται κρυφά μέσα στη νύχτα και ενταφιάζεται εσπευσμένα στο μοναστήρι Σβιατογκόρσκι, (σημερινό χωριό Πούσκινσκιε Γκόρι της περιοχής του Πσκοφ).

Ένας απρόβλεπτος θάνατος

Συγκλονισμένος από τον άδικο χαμό του Πούσκιν, ο νέος ποιητής και αξιωματικός του ιππικού Μιχαήλ Λέρμοντοφ μοιράζει το προφητικό ποίημά του «Ο θάνατος του ποιητή». Ένα μαχητικότατο «κατηγορώ» για τους υπεύθυνους, που κατονομάζονται με παρρησία μέσα στους κόλπους της τσαρικής δυναστείας, ενώ απαιτεί και την παραδειγματική τιμωρία του Ζ. Αντές. Το ποίημα κυκλοφορεί χειρόγραφο και υπογεγραμμένο σε χιλιάδες αντίτυπα από χέρι σε χέρι στην Πετρούπολη, αλλά και σε άλλες ρωσικές πόλεις. Ο τσάρος Νικόλαος Α’ τιμωρεί τον Λέρμοντοφ στέλνοντάς τον στον εμπόλεμη- εκείνη την εποχή -ζώνη του Καυκάσου, θεωρώντας ότι έτσι θα ξεχαστεί το σκάνδαλο, και πως η εξορία θα «θεράπευε» τον «παράφρονα» νεαρό αξιωματικό. Ο Λέρμοντοφ επιστρέφει από τον Καύκασο, διάσημος - όχι μόνο εξαιτίας της «παραφροσύνης» του του αλλά και για το πολυσχιδές συγγραφικό έργο του.

Το 1841 επιστρέφοντας στον Καύκασο ο ποιητής σταθμεύει για λίγο στα Ιαματικά Λουτρά του Πιατιγκόρσκ όπου συναντά έναν παλιό συμμαθητή του, τον απλοϊκό Νικολάι Μαρτίνοφ, ο οποίος προσπαθεί απεγνωσμένα να εισέλθει στον κύκλο των ευγενών κορασίδων της περιοχής, κυκλοφορώντας με στρατιωτική στολή του Καυκάσου. Σκληρός και απορριπτικός ακόμη και με τους φίλους του, ο Λέρμοντοφ στολίζει με σκληρά αστεία και προσβολές τον παλιό συμμαθητή. Ο Μαρτίνοφ δείχνει υπομονή μέχρι τη στιγμή που ο ποιητής αρχίζει να τον κοροϊδεύει ανοικτά μπροστά σε γυναίκες. Έτσι, οι παλιοί φίλοι αποφασίζουν να μονομαχήσουν.

Το μοιραίο χτύπημα

Στις 15 Ιουλίου, στους πρόποδες του βουνού Μασούκ, ο Λέρμοντοφ αστοχεί σκόπιμα ενώ ο Μαρτίνοφ χτυπά κατάκαρδα τον στόχο του. Ο 27χρονος ποιητής σκοτώνεται επί τόπου. Λέγεται ότι αμέσως ξέσπασε καταιγίδα. Και καθώς μόνον ένας μάρτυρας –φίλος του ποιητή είναι παρών στη μονομαχία, η σωρός του Λέρμοντοφ παραμένει για πολλές ώρες στο έλεος της καταρρακτώδους βροχής και των στοιχείων της φύσης. Μόλις η είδηση φθάνει στο παλάτι ο τσάρος Νικόλαος Α’ αναφωνεί: «Θάνατος σκύλου για ένα σκύλο». Λίγο αργότερα όμως λέει: «Ο μόνος που θα μπορούσε να πάρει τη θέση του Πούσκιν, είναι νεκρός».

Δύο ημέρες αργότερα, γίνεται η κηδεία του Λέρμοντοφ χωρίς θρησκευτική τελετή, λόγω θανάτου σε μονομαχία. Στο νεκροταφείο του Πιατιγκόρσκ καταφθάνει μέγα πλήθος για να αποτίσει ύστατο φόρο τιμής στον μεγάλο ποιητή και πολέμιο της απολυταρχίας, ενώ αργότερα η σορός μεταφέρεται στον οικογενειακό τάφο των Λέρμοντοφ στο κτήμα Ταρχάνι της επαρχίας Πένζα.

Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι, στο πιο φημισμένο μυθιστόρημα του Λέρμοντοφ «Ένας ήρωας της εποχής μας» - το ολοκλήρωσε ένα χρόνο πριν από το θάνατό του-περιγράφεται μια μονομαχία μεταξύ του πρωταγωνιστή, Πετσόριν και του απρόσεκτου και φλύαρου Γκρουσνίτσκι, ενός χαρακτήρα που μοιάζει πολύ με τον Μαρτίνοφ. Στο μυθιστόρημα ο Πετσόριν σκοτώνει τον Γκρουσνίτσκι, αλλά στην πραγματική ζωή προκύπτει το αντίστροφο!

Ιολάνδα Ντελγκάντλο

Η σύγχρονη Ρωσία