"Κατα λάθος τρελοί " - Εις μνήμην του αγαπημένου μας Τούμπα-Τάσου - Του Φώτη Θαλασσινού

ΚΑΤΑ ΛΑΘΟΣ ΤΡΕΛΟΙ

Εις μνήμην Τούμπα-Τάσου

Φωτο: Η Καμίλ Κλοντέλ. Έζησε τριάντα χρόνια της ζωής της έγκλειστη σε μεγάλα άσυλα της Γαλλίας κι ενώ δεν είχε τίποτα. Η οικογένεια της έπαιξε σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της τραγικής ζωής της.

Τον 14ο , 15ο και 16ο αιώνα συναντάμε στην θεματολογία πάρα πολλών εικαστικών το ευφάνταστο «καράβι των τρελών». Η πιο γνωστή του απεικόνιση είναι σ' ένα έργο του Ιερώνυμου Μπος. Κι ενώ όλοι νόμιζαν σε παλιότερες δεκαετίες απ' της σύγχρονης εποχής ότι επρόκειτο για επινόηση του εκάστοτε δημιουργού, οι μελετητές της ιστορίας της τρέλας έχουν ήδη γνωμοδοτήσει με τα πιο αδιάψευστα ευρήματα ότι η ύπαρξη του εν λόγω φαινομένου ήταν πέρα για πέρα αληθινή. Στις ευρωπαϊκές πόλεις των παραπάνω αιώνων οι κοινωνίες είχαν αποφασίσει να συντηρούν μόνο τους γηγενείς τρελούς. Τους ξένους που σαν νομάδες περιπλανιόνταν από τόπο σε τόπο και δεν ήταν παρά ξένοι τρελοί, τους έβαζαν σ' ένα καράβι και τους οδηγούσαν σε κάποια άγνωστη γη, κατά προτίμηση ερημιά. Σ' αυτές τις εσχατιές οι τρελοί ξανάρχιζαν την περιπλάνηση μέχρι να έβρισκαν νέα πόλη σαν υπήνεμο καταφύγιο για την αποκλίνουσα λογική τους.

Οι πόλεις δεν άντεχαν τους τρελούς τους και οι πολίτες προτιμούσαν να τους αγνοούν (δεν μπορούσαν να έρθουν σε διάλογο μαζί τους, μαζί με την αθωότητα τους είχαν απωλέσει και το κλάσμα της τρέλας που τους αναλογούσε) ή να τους περιπαίζουν. Δύο παρατηρήσεις. Στην νεκρή εσχατιά ο τρελός δεν έχει καμμιά ανθρώπινη παρουσία για αναφορά εκκίνησης του παραληρήματος του. Δεν έχει άλλη λύση απ' το να φύγει απ' αυτήν. Η τρέλα είναι αυτή που δείχνει ποιά είναι η λογική. Η σύγκριση των δύο άκρων αποσκορακίζει την δυσεξήγητη ιδιοτυπία του τρελού να εμβολίζει την λογική και να κατορθώνει να γίνεται κομμάτι της. Ο εχέφρων άνθρωπος ίσως πρέπει να γνωρίσει την τρέλα για να εγαταβιώσει στην πολλές φορές δεσμευτική λογική.

Ο λοξός είναι εν αγνοία του ένας μεγάλος μύστης που η γνώση του για τον κόσμο δεν είναι μεθεκτή στους άλλους. Την ζούνε αλλά δεν είναι προσπελάσιμη γι' αυτούς. Το βλέμμα του τρελού βλέπει άλλο «φάσμα» χρωμάτων απ' αυτό των λογικών. Το αυτί του ακούει άλλες συχνότητες ήχων. Συλλαμβάνει τα άρρητα και τα ρηματοποιεί στην δική του ακατάληπτη ιδιόλεκτο. Πολλές φορές στο λόγο του εμφιλοχωρούν αρχέγονες άμορφες κραυγές. Χαρίζονται στον τρελό απ' τα σπλάχνα της Γης. Ο τρελός είναι καταραμένος ή ευλογημένος. Αν είναι το πρώτο θα ρίξει άπλετο φως στον υπαρξιακό σπαραγμό, αν είναι το δεύτερο θα στιγματιστεί σαν ένας γραφικός ενώ θα είναι ένας πρώιμος πρωτοπόρος με ρηξικέλευθες ιδέες. Όπου ο τρελός αφομοιώθηκε σαν συστατικό της κοινωνίας κατ' ανάλογο τρόπο η τρέλα του έγινε κομμάτι της λογικής.

Ο άνθρωπος με την κίβδηλη παντοδυναμία του έχει την τάση να ονοματίζει τα πράγματα. Να τα βάζει σε τάξη για να μπορεί να φτιάξει μια επιδημιουργία πάνω στο αρχικό θεϊκό σχέδιο. Σ' αυτή την τάξη δεν θα μπορούσε να χωρέσει ένα άτακτό λογικό Ή πιο σωστά δεν θα μπορούσε να μην αποδυναμωθεί. Ο έλλογος άνθρωπος πιστεύει ότι έχει την αντιληπτική ικανότητα για μια κυρίαρχη νοησιαρχία που αλαζονικά νομοθετεί την ευταξία της φύσης. Η αδυναμία και το δέος απέναντι στο ανθρώπινο περιβάλλον δεν καλύπτεται παρά με την σύναψη μιας αποκαλυπτικής σχέσης μ' αυτό. Όλα τα πέπλα όσων πάντοτε διαφεύγουν απ' τις ανθρώπινες αισθήσεις (εδώ πρόκειται για εμπειρισμό) αίρονται υπακούοντας στην άρνηση του ανθρώπου για την αδυναμία του στην καθυπόταξη της φύσης. Η τρέλα απρόσκοπτα ενοφθαλμίστηκε σε πολλές των περιπτώσεων στην λογική. Δεν είναι αποδεκτό στην ανθρώπινη τοπογραφία , στην τοπογραφία του φροϋδικού Εγώ να υπάρχει ισχυρό το ρήγμα της τρέλας. Λεκτικές σχεδίες απλώνονται απ' τη μια πλευρά του χάσματος στην άλλη. «Μέσα απ' την τρέλα η λογική, μέσα απ' το θάνατο η ζωή», λέει σωστά ο στιχουργός Γιάννης Χατζόπουλος.

Ο τρελός σε παλιότερους αιώνες αντιμετωπιζόταν σαν δυνάμει εγκληματίας. Τα ιατρικά ιδρύματα του παρελθόντος σύμφωνα και με σχετικές μελέτες του Φουκώ ήταν ημιδικαστικά όργανα εξουσίας και αποφάσιζαν για την επικινδυνότητα του τρελού με πολύ επιπόλαιες μεθόδους. Τίποτα δεν μπορεί να τεκμηριώσει την άποψη ότι ο τρελός ή ο ψυχικά ασθενής ρέπει στην παραβατικότητα περισσότερο από έναν «λογικό». Όταν όμως αδιακρίτως κάποιος εμφυσά στο μύχιο κομμάτι ενός λοξού την πίστη πως αυτός είναι και επικίνδυνος, τον στιγματίζει σαν τέτοιο, τον πιέζει με τρόπο χειριστικό προς αυτή την κατεύθυνση και τελικά το θύμα ενδοβάλλει το πρότυπο ζωής που του δίνεται. Ζει συμφώνως προς αυτό.

Ο τρελός δεν είναι ανάγκη να είναι τρελός για να εισπράξει τη χλεύη και τους ονειδισμούς μιας κοινωνίας. Μπορεί να είναι ένας πολύ τρυφερός άνθρωπος που πιστεύει στα δέντρα και την ενσυνείδητη ψυχή τους. Μπορεί κανείς να δει τέτοιους χαρακτήρες , ακάματους στρατοκόπους των δασών, να αγκαλιάζουν του κορμούς , να χαϊδεύουν το φύλλωμα και να ψαύουν με τα χέρια τους τις εσοχές των ανάγλυφων αιωνόβιων ξύλων. Μπορεί να είναι ένας σπαραξικάρδια ευαίσθητος και αμετανόητα ουρανοβάμων τύπος. Ουρανοβάμων γιατί ανάμεσα στους ανθρώπους δεν βρίσκει αναπαμό. Μεταβιβάζει τη τύχη της ύπαρξης του στο Θεό. Θέλει να μοιραστεί με κάποιον το άκουσμα του ρόχθου των κυμάτων καθώς σπάνε στα βράχια και δεν βρίσκει. Θέλει να τραγουδήσει δυνατά και τον αποπαίρνουν κάτι σιωπηλές ζήλιες. Η ζωή του είναι μια σιγηλή αμφιταλάντευση απ' την ύπαρξη στην ανυπαρξία. Καμμιά φορά η χοάνη της σύγχρονης κοινωνίας τον καταπίνει και τον ξεβράζει σαν αόρατο. Ο ευαίσθητος άνθρωπος επισύρει την βλοσυρή προσοχή των άλλων μέχρι που η ηθική του χαλάει τα σχέδια τους για την εφαρμογή μίας ανθρωποφαγικής στρατηγικής ανέλιξης στις υψηλότερες από τις κάστες του χαμού. Συκοφαντείται και τελικά οδηγείται σ' ένα θυσιαστικό θάνατο. Κανείς δεν ζει χωρίς κανένα αρωγό. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι αναίτια ταυτίζονται με το έγκλημα, με την τρέλα που ο άλλος εμπαίζει, με την διαστροφή και τις παραφιλίες.

Για τον παρία της σύγχρονης εποχής , τον αόρατο άνθρωπο δίχως δικαιώματα, τον εξορισμένο στις παρυφές μιας πολιτείας, εναπόκειται με δημοκρατικό τρόπο, με την μέθοδο της ήρεμης δύναμης, που εξάλλου είναι κεκτημένο προσόν γι' αυτούς, να μιλήσουν για την εσωτερική κραυγή τους, «φωνή βοώντος εν τη ερήμω». Η οργή διχάζει και ο αδύναμος θα κακοπάθει ακόμη περισσότερο. Ο τρελός πρέπει να μένει στα εγκόσμια κι αναφανδόν να ξεγυμνώσει τους εκμεταλλευτές του. Δεν γίνεται αλλοιώς. Αν κάποιος δεν συγχρωτιστεί μ' εκείνους που του τρώνε την ζωή δεν θα μπορέσει ποτέ να δείξει την καρδιά του, δεν θα μπορέσει να εισακουστεί από άλλες άδολες καρδιές. Το επαχθές στίγμα αίρεται μόνο ξεσκεπάζοντας και αποκαλύπτοντας τις μαύρες σαν πίσσα σκέψεις των άλλων. Ένα μαχαίρι στο κόκαλο ικανό να τρυπήσει χωρίς να γίνει αισθητό. Πρέπει τα χέρια που το κρατούν να κινούνται επιδέξια αποφεύγοντας τα νευραλγικά σημεία. Πρέπει τα χέρια που το κινούν να είναι ήρεμα όπως του ανατόμου. Οι δεξιότητες του τρελού αμφισβητήσιμες δικαίως απ' τα αποδεκτά πρότυπα συμπεριφοράς έχουν να μας διδάξουν την αγάπη για το ανοίκειο (έμψυχο ή άψυχο). Ο εξευτελισμός πρέπει να στρέφεται σ' αυτόν που εξευτελίζει. Βρίθει η ανθρωπότητα από στίφη επηρμένων και αληθινά παρανοϊκών. Η παράνοια ξέρει να κρύβεται πίσω από μειλίχιους ανθρώπους και ευγενικούς τρόπους.

Ο άνθρωπος απ' την αρχή της ιστορίας προσπαθούσε να είναι όσο πιο ακριβής γίνεται με την ερμηνεία της λέξης «τρελός» (σε όλες τις παραλλαγές της). Αυτή η αγωνία να είναι ακριβολόγος, στην ουσία συγκαλύπτει όπως όπως την υπερφίαλη προσδοκία του να γνωμοδοτήσει για μια ακόμη φορά σαν ο αρχών του κόσμου για τα όρια μεταξύ της κανονικότητας και της ομάδας των ορατών και αοράτων όμοιών του. Η λέξη μπορεί, τελικά, να μην άλλαξε πολλές ερμηνείες, εκείνο που άλλαξε είναι το πλήθος των ανθρώπων που καταδικαζόταν σε μια ζωή δυνάμει εγκληματία, σε μάταιους σωφρονισμούς και εγκλεισμούς σε άσυλα που οδηγούσανε στ' αντίστροφα απ' τα ευκταία αποτελέσματα. Το 19ο και τον 20ο αιώνα με τις πραγματογνωμοσύνες των ψυχιάτρων παρατηρούνταν το φαινόμενο του διπλασιασμού της επικινδυνότητας ενός τρελού. Μετά τα μέσα του 20ου αιώνα ξεκίνησε να διαφαίνεται μια πρόοδος. Ότι παλιότερα θεωρούνταν τρελό εισέδυε στο κομμάτι της λογικής. Άνοιξε μια προοδευτική και δημοκρατική συζήτηση γύρω απ' το θέμα της τρέλας. Έκλεισε με την παλιγγενεσία της παλιάς σκοταδιστικής τάξης πραγμάτων. Αυτή την εποχή που οι αγορές έχουν πάρει την θέση της πιο υψηλής έκφρασης της δημοκρατίας, ο ατομισμός καλλιεργείται σαν μέγιστο ιδανικό. Ο άνθρωπος-καταναλωτής είναι το πρότυπο που θα κυριαρχήσει ανάμεσα στα μέλη των επερχόμενων γενιών. Αυτός ο άνθρωπος πρέπει να είναι μόνος του. Ο φόβος για τον έτερο θα καταστρέψει και τον τελευταίο θύλακα αλληλεγγύης. Πλησιάζει ο καιρός που η πιο πολυπληθής κατηγορία υπόπτων πολιτών θα έχει γεννηθεί.

Κείμενο: ΦΩΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ

KOS VOICE