Νίκος Δήμου, Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας - Της Ελπίδας Πασαμιχάλη

Και η ….ευτυχία του να είσαι Ευρωπαίος

ΚΕΡΔΙΣΤΕ ΔΩΡΕΑΝ ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

«Όποιος λαός κι αν πίστευε ότι κατάγεται από τους αρχαίους Έλληνες, θα ήταν αυτόματα δυστυχισμένος. Εκτός αν μπορούσε να τους ξεχάσει, ή να τους ξεπεράσει.» Το απόφθεγμα αυτό, που γράφτηκε από τον Νίκο Δήμου εν έτει 1973 αποτελεί μια από τις πιο λιτές, πυκνές και λακωνικές περιγραφές για τη σχέση του νέο – Έλληνα με το ένδοξο παρελθόν του. Μια φράση πράγματι πικρής αυτογνωσίας, που για κάποιους σύγχρονους Έλληνες είναι συνειδητή, αλλά για έναν μεγάλο αριθμό άλλων, παραμένει ένα βαρύ απωθημένο. Ένα απωθημένο που ακριβώς επειδή αρνούμαστε να το κάνουμε συνειδητό, εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τις αμέτρητες αντιφάσεις που συνθέτουν το εθνικό μας προφίλ, και σε ακραίες καταστάσεις  της σύγχρονης ιστορίας μας, έχει οδηγήσει σε …εθνική σχιζοφρένεια ή τραγωδία.

Της Ελπίδας Πασαμιχάλη

Η σχέση του νέο- Έλληνα με τους ένδοξους προγόνους του, έχει πολλά κοινά στοιχεία με τη σχέση που έχει ένα παιδί με έναν ένδοξο και διάσημο γονιό. Η δόξα του γονιού είναι πηγή περηφάνιας αλλά και βάρος για το παιδί, ένας πήχης που έχει τοποθετηθεί  πολύ ψηλά και ξέρει πως είναι πάρα πολύ δύσκολο να μπορέσει ποτέ να τον ξεπεράσει. Αυτός είναι ένας απολύτως επαρκής λόγος για την …ευτυχία του να είσαι Έλληνας, αλλά και για την δυστυχία ταυτοχρόνως. Το διάσημο βιβλίο του Νίκου Δήμου, με τον επίσης διάσημο τίτλο Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας είναι ένα πόνημα που εκτός από διαχρονικό best-seller τείνει να γίνει …θρυλικό. Ένα βιβλίο που από τη μεταπολίτευση που εκδόθηκε – αμέσως μετά τη δικτατορία – μέχρι σήμερα, έχει εξαντλήσει τις 32 εκδόσεις και έχει μεταφραστεί μέχρι στιγμής σε έξι ευρωπαϊκές γλώσσες (αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, βουλγαρικά) και στα κινέζικα.

Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας και η …ευτυχία του να είσαι Ευρωπαίος….

Το ενδιαφέρον τον δυτικοευρωπαίων για την ψυχοσύνθεση του νέο- Έλληνα, αναζωπυρωμένο από την πρόσφατη κρίση που βρεθήκαμε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος αλλά και του διασυρμού, είναι σαφές.

•«Όποτε ένας Έλληνας μιλάει για την «Ευρώπη», αποκλείει αυτόματα την Ελλάδα. Όταν ένας ξένος μιλάει για την Ευρώπη, δεν διανοούμαστε ότι μπορεί να μην περιλάβει την Ελλάδα»  σημειώνει ο Νίκος Δήμου σε ένα από τα εύστοχα αποφθέγματα του βιβλίου.

Όμως  αν η σχέση των σύγχρονων Ελλήνων με την Ευρώπη είναι συμπλεγματική και αν η σχέση με το παρελθόν τους είναι αντιφατική, άλλο τόσο αντιφατική και συμπλεγματική είναι και η σχέση των δυτικοευρωπαίων με τη σύγχρονη Ελλάδα. Αφού πάντα θεωρούσαν εαυτούς, ως  επίσημους διεκδικητές της «αρχαιοελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς».

«Οι σύγχρονοι Έλληνες, δεν είναι παρά μία ενόχληση στην ερωτική σχέση των Δυτικών με την κλασσική Ελλάδα» γράφει ο Νάνος Βαλαωρίτης στο εξαιρετικής σημασίας άρθρο του με τίτλο  «Η Ελλάδα στην εποχή της κρίσης» που είχε αναρτηθεί στο Book Bar τον Μάρτιο του 2012. Στο άρθρο αυτό ξεδιπλώνεται η «ερωτική σχέση» που ανέπτυξαν για τον ελληνικό πολιτισμό οι δυτικοί κληρονόμοι από τα χρόνια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, μέχρι την εποχή μας.

Το μείζον ερώτημα που, για μια ακόμη φορά ορθώνεται στην ιστορία των σχέσεων της Δύσης με την Ελλάδα,  είναι το εξής: Ποιοι είναι οι «πραγματικοί» κληρονόμοι και κατά συνέπεια συνεχιστές των αρχαίων Ελλήνων; Είμαστε εμείς οι ορθολογιστές δυτικο- Ευρωπαίοι που διδάσκουμε την ιστορία τους και την αρχαία ελληνική λογοτεχνία στα σχολεία μας, εμείς που δημιουργήσαμε τη μεγάλη Αναγέννηση της Τέχνης διδασκόμενοι από «Εκείνους», εμείς που συνεχίζουμε την Επιστήμη σα βήματα που «Εκείνοι» ξεκίνησαν, εμείς που δικαιούμαστε να έχουμε τους πολιτιστικούς τους θησαυρούς στα μουσεία μας ή αυτοί εκεί κάτω οι …τεμπέληδες, οι κλέφτες, οι απατεώνες, οι κομπιναδόροι, οι άχρηστοι, αυτοί που  …αυτοαποκαλούνται Έλληνες, μόνο και μόνο επειδή  συμβαίνει να μιλούν τη γλώσσα τους και έχουν το θράσος να ζουν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο που έζησαν «Εκείνοι», στο ίδιο σπίτι δηλαδή, που εκτός των άλλων, είναι από τους πιο ευνοημένους τόπους του πλανήτη; Μια τυπική …δικαστική διαμάχη περί κληρονομιάς δηλαδή, μεταξύ πολλών επίδοξων κληρονόμων που εμφανίζονται ως οι πραγματικοί …συγγενείς του μακαρίτη…..

Στο  δεύτερο σκέλος της διαχρονικής αυτής διαμάχης μεταξύ Δύσης και Ελλάδας, το βιβλίο του Νίκου Δήμου δεν αναφέρεται φυσικά, ούτε άλλωστε είναι αυτό το θέμα του. Για το θέμα αυτό θα μπορούσε να αναφερθεί ένα άλλο βιβλίο με  προτεινόμενο τίτλο «Η ευτυχία του να είναι Ευρωπαίος», ο συγγραφέας του οποίου δεν έχει εμφανιστεί ακόμη…

189 λόγοι …δυστυχίας και 4 λόγοι ….ευτυχίας του να είσαι Έλληνας

Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας, που κυκλοφόρησε  σε νέα έκδοση από τις εκδόσεις Πατάκη, συμπληρωμένη με Επίμετρο του συγγραφέα , είναι ένα πολυδιαβασμένο και πολυσυζητημένο βιβλίο, για το οποίο ο συγγραφέας έχει τιμηθεί με πλήθος από επαινετικές κριτικές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. «Ένα βιβλίο μυθικό» το χαρακτηρίζει η Periodistas en Espan~ol στην Ισπανία, «Ένας Φειδίας του ύφους» γράφει η Le Point, στη Γαλλία, «Μια αποκάλυψη!» αναφωνεί Die Presse στη Γερμανία, για να αναφέρουμε κάποιες ελάχιστες από τις διεθνείς κριτικές του βιβλίου. Ανάλογες και οι κριτικές στην Ελλάδα. Φυσικά έχει δεχτεί και κάποιες επιθέσεις, από ορισμένους «θερμοκέφαλους», ως ανθελληνικό, ενώ υπήρξαν και κάποιο που το επαίνεσαν ακριβώς για τον …ανθελληνισμό του! Πρόκειται για ακόμη ένα …σύμπτωμα του νεοελληνικού παραλογισμού. Διότι ενώ πάρα πολλά από τα «αποφθέγματα» που ο Νίκος Δήμου αναφέρει στο βιβλίο του, όλα αυτά τα μεγάλα ελαττώματα της «φυλής» δεν μας είναι καθόλου άγνωστα, αντιθέτως πολλά εξ αυτών αποτελούν κοινό «μυστικό» στις παρέες και στων «Ελλήνων τις κοινότητες», εν τούτοις  ενοχλούμαστε ανυπέρβλητα όταν μας τα καταμαρτυρούν δημοσίως.

Αποφθέγματα, αφορισμοί, επιγράμματα, γνωμικά, όπως και να χαρακτηρίσει κανείς τους 189 λόγους για τους οποίους ο Έλληνας και προφανώς και ο ίδιος ο Νίκος Δήμου νοιώθει …δυστυχής, αποτελούν πραγματικά κομψοτεχνήματα λιτού λόγου ως προς την μορφή και εύστοχες, αιχμηρές αν και δυσάρεστες διαπιστώσεις, ως προς το περιεχόμενο. Στις γραμμές τους αναγνωρίζουμε τον εαυτό και τις αντιφάσεις μας, με τρόπο τόσο άμεσο, νηφάλιο και προφανή, που δεν μπορούμε παρά να …χαμογελάσουμε.  Και να διαπιστώσουμε ότι εν τέλει πολύ συχνά είμαστε …ευτυχείς στη δυστυχία μας! Ας μην ξεχνάμε πως είμαστε ο λαός που δημιούργησε την Τραγωδία…

Ιδού κάποια μικρά δείγματα:

•«Η ευτυχία της δυστυχίας του νέο – Έλληνα εκφράζεται τέλεια στην «ελληνική γκρίνια»

•«Απομεινάρι της σκλαβιάς; Γνώρισμα των ταλαιπωρημένων λαών; Πάντως το καλύτερο που θ’ ακούσετε είναι ένας βαθύς αναστεναγμός (με νόημα) και η φράση «ε, ας τα λέμε καλά…..»

•«Σε κανέναν άλλο λαό η κλασσική φράση «τι κάνεις;» δεν οδηγεί σε πλήρη ανάλυση του ιατρικού ιστορικού, της οικογενειακής κατάστασης, των οικονομικών δυσχερειών και των σεξουαλικών προβλημάτων του (τυπικά) ερωτηθέντος.»

•«Ένας περίεργος δεσμός συνδέει τον Έλληνα με τη δυστυχία του. Γι αυτό και βρίσκεται πάντα στις καλύτερες στιγμές του όταν δυστυχεί, ή όταν απειλείται. Η κρίση και η σύγκρουση τον δυναμώνουν. Η άρνηση γίνεται θέση.»

Υπάρχουν βέβαια στιγμές που το χαμόγελο γίνεται πικρό

•«Αντίθετα ο Έλληνας πάντα βρίσκει τρόπο να κάνει τη θέση άρνηση. Αυτό μπορεί να γίνει σε μια συζήτηση (όπου οι συνομιλητές ξαφνικά αλλάζουν θέσεις, μόνο και μόνο για να διαφωνήσουν), αλλά και σε μια οποιαδήποτε προσπάθεια (όπου αμέσως μόλις τα πράγματα πάνε καλά, αρχίζει η διχόνοια).»

Και επίσης

•«Θύματα όχι μόνο της κληρονομιάς, αλλά και του πιο καθυστερημένου εκπαιδευτικού συστήματος στον κόσμο, που αντιμετωπίζει τους αρχαίους με τόσο σχολαστικό δέος, που τους κρατάει όσο γίνεται ένδοξους και απρόσιτους.»

Στο «Υστερόγραφο» του βιβλίου ο Νίκος Δήμου, σαν ένα είδος …απολογίας, αλλά και με ..σαρδόνιο χιούμορ, αναφέρει και τέσσερεις σοβαρούς λόγους για τους οποίους ο Έλληνας μπορεί να νοιώθει ευτυχής.

•Φυσικά θα μπορούσε να γράψει κανείς και ένα βιβλίο με τίτλο «η ευτυχία του να είσαι Έλληνας».

•Γιατί υπάρχει αυτή η ευτυχία (ποιος θα τολμούσε να το αρνηθεί;)

•Να όμως που γράφοντας για τη δυστυχία, έγραφα και για την ευτυχία.

•Για την ευτυχία της δυστυχίας να είσαι Έλληνας.

Ίσως όμως από τα πιο προφητικά σημεία του βιβλίου να βρίσκεται στον επίλογο. Γραμμένο στην πρώιμη εποχή της μεταπολίτευσης, που σήμερα ενοχοποιείται για τα δεινά της χώρας, επισημαίνει με έναν τρόπο που ηχεί σαν προειδοποίηση:

•Ας είναι ότι θέλει η ψυχή του Έλληνα – ένα να μη γίνει- φτηνή κι ανώνυμη.

•Αυτός είναι ο μεγάλος κίνδυνος. Γι αυτό «αντισταθείτε!» που είπε και ο ποιητής. Αντισταθείτε όμως ελληνικά.

•Και η ελληνική υπερβολή και τα πλέγματα και η αβεβαιότητα οδηγούν στη δημιουργία. Τον ύπνο και τον λήθαργο και τον χορτάτο ωχαδερφισμό να φοβάστε.

•[….]

•Τρελοί πρέπει να είμαστε οι Έλληνες. Όπως τρελός είναι, για τους αστούς, ο τραγικός ήρωας. «Ιερή μεγάλη τρέλα» ήταν ό,τι σωστό κατορθώσαμε ως τώρα- είτε πέτυχε είτε δεν πέτυχε»

Διαβάζοντας κανείς αυτές τις γραμμές, είναι σαν να κοιτάζει τον εαυτό του στον καθρέπτη. Κρίμα που δεν τις συνειδητοποιήσαμε νωρίτερα. Ας ελπίσουμε πως δεν είναι αργά ακόμη….

info@bookbar.gr

INFO

Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας

Νίκος Δήμου

Εκδόσεις Πατάκη 2013

Σελ. 104, Τιμή € 7,50

ΔΕΙΤΕ ΠΩΣ ΘΑ ΚΕΡΔΙΣΕΤΕ ΔΩΡΕΑΝ ΕΝΑ ΑΝΤΙΤΥΠΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας, Νίκος Δήμου, Εκδόσεις Πατάκη

στο Book Bar