Εργασιακός μεσαίωνας - Του Θάνου Τζήμερου

Αγαπητέ αναγνώστη, αυτό το άρθρο θα το πάμε βήμα-βήμα. Δεν έχει νόημα ούτε να γράφουμε, ούτε να διαβάζουμε κείμενα, αν δεν καταλήγουμε στο «δια ταύτα». Ούτε έχει νόημα να αναπαράγουμε τις βεβαιότητές μας, όταν η ζωή τις έχει απαξιώσει. Εγώ, τουλάχιστον, είμαι πάντα έτοιμος να αναθεωρήσω, αν νέα δεδομένα ανατρέψουν τα παλιά. Εσύ;

Πάμε, λοιπόν. Συμφωνούμε ότι δεν φταίει το θερμόμετρο για την αρρώστια; Ότι όταν αποτυπώνεις αυτό που συμβαίνει στην αγορά, δεν σημαίνει ότι σου αρέσει; Ότι είναι άλλο το εφικτό και άλλο το ιδανικό; Ότι για να λύσεις ένα πρόβλημα πρέπει πρώτα να το κατανοήσεις; Ότι σε κάποια προβλήματα δεν υπάρχει ευχάριστη λύση, αλλά λιγότερο δυσάρεστη; Αν μέχρι εδώ είμαστε ΟΚ, συνεχίζουμε.

Υπάρχει στην οικονομία μια «δεξαμενή» 1.500.000 ανέργων. Κάποιοι από αυτούς ζουν από τα έτοιμα (όσοι έχουν), από τις αποζημιώσεις απόλυσης (όσοι πήραν), από τα επιδόματα, από συγγενείς, από ξεπούλημα της περιουσίας τους, κινητής και ακίνητης. Και κάποιοι δεν έχουν κανένα από τα παραπάνω «μαξιλαράκια» και αντιμετωπίζουν, κυριολεκτικά, πρόβλημα επιβίωσης. Άρα καίγονται για δουλειά. Όσο - όσο. Ένας μεγάλος αριθμός ανέργων ψάχνουν απελπισμένα αποδεχόμενοι αμοιβή πιο κάτω από τη νόμιμη. Αυτό σημαίνει ότι στο μαραγκούδικο του μαστρο–Μηνά θα εμφανιστεί κάποιος που θα του πει: «είμαι πρόθυμος να έρχομαι να σε βοηθάω. Δεν θέλω ασφάλιση, για να μη σου κοστίζω παραπάνω, αλλά κι ούτε μπορώ να βγάλω μπλοκάκι και να δίνω 400 ευρώ τον μήνα στον ΟΑΕΕ, ούτε να μου παίρνει η εφορία τα μισά. Είσαι να μου δίνεις 350 ευρώ τον μήνα μαύρα;» Ο μαστρο-Μηνάς θα σταθμίσει ρίσκο και όφελος. Και θα πει «ναι» ή «όχι». Διαφωνούμε στο ότι υπάρχουν χιλιάδες επαγγελματίες (βιοτέχνες, μαγαζάτορες, κ.λπ.) που έχουν ήδη πει «ναι»;

Γιατί είπαν «ναι»; Μπορεί να είχαν επαρκή κέρδη και να ήθελαν περισσότερα. Και η απληστία ανθρώπινο χαρακτηριστικό είναι. Μπορεί να κρατούσαν με νύχια και με δόντια μια επιχείρηση και η πρόταση του ανέργου να τους έδωσε μια ανάσα. Δεν ξέρουμε. Υπάρχουν κάποιες δουλειές (π.χ. μπαρ) όπου τα μαύρα είναι ο κανόνας, γιατί η νομοθεσία είναι τόσο παράλογη που και να θες να είσαι νόμιμος δεν γίνεται. Κι άλλες (π.χ. κέντρα διασκέδασης, βιομηχανία του σεξ) που έχουν μπόλικα μαύρα έσοδα, τόσα που τους περισσεύουν αρκετά για το χουβαρντάδικο λάδωμα των ελεγκτικών αρχών, γλιτώνοντας το ΙΚΑ. Όποιος και να είναι ο λόγος, αυτό που έχει σημασία είναι ότι εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες σήμερα εργάζονται με μαύρα.

Έτσι παγιώνεται ένα «πλαίσιο» εργασιακών σχέσεων εκτός νόμου, που δεν εξασφαλίζει νομικά κανέναν, δεν πληρώνει εισφορές και φόρους, δεν καταγράφεται πουθενά και, το χειρότερο, πιέζει την αγορά για περαιτέρω μαύρη λειτουργία: για να βρει τα λεφτά να πληρώνει τον βοηθό του με μαύρα ο μαστρο-Μηνάς, θα πουλήσει και με μαύρα.

Ως επακόλουθο, το πλαίσιο του υγιούς ανταγωνισμού καταργείται. Όταν ο ανταγωνιστής του, ο μαστρο-Κώστας έχει για τον βοηθό του εισφορές ΙΚΑ, δώρα, επιθεωρήσεις εργασίας, επίδομα αδείας, αποζημίωση απόλυσης, και το κόστος της γραφειοκρατίας όλων αυτών, ενώ ο Μαστρο-Μηνάς τίποτε, τα ντουλάπια που θα φτιάξει ο μαστρο-Κώστας κοστίζουν περισσότερο. Εσύ θα πάρεις προσφορά κι από τους δύο και θα προτιμήσεις τον μαστρο-Μηνά που είναι φτηνότερος λέγοντας, πιθανόν, για τον «ακριβό» μαστρο-Κώστα: μα πόσα βγάζουν οι κλέφτες...

Αυτό σημαίνει ότι σε λίγο καιρό, ο μαστρο-Κώστας θα αντιμετωπίσει το δίλημμα: να κλείσει ή να απολύσει τον βοηθό του και να προσλάβει άλλον (ή και τον ίδιον) με μαύρα. Ίσως να προχωρήσει κι ένα βήμα παραπέρα: να δουλεύει κι ο ίδιος ολοκληρωτικά με μαύρα. Να κλείσει εικονικά την επιχείρηση, να βρίσκει πρώτες ύλες στη «ζούλα», να έχει ένα παράνομο εργαστήριο σε μια παλιά αποθήκη, να κλείνει δουλειές «μιλημένα». Πολύ φτηνότερα πια από τους νόμιμους που εξακολουθούν να πληρώνουν τα πάντα by the book. Σε διαβεβαιώ ότι πολλοί το έχουν κάνει ήδη.

Έτσι, η μαύρη οικονομία επεκτείνεται συνεχώς εις βάρος της νόμιμης, οι εισφορές και τα φορολογικά έσοδα μειώνονται, τροφοδοτώντας έναν φαύλο κύκλο χωρίς τέλος. Η υποκριτική κοινωνία μας δεν χολοσκάει. Μη μου πεις ότι όταν παίρνεις μια προσφορά, ψάχνεις να δεις τι εργασιακές σχέσεις επικρατούν στην επιχείρηση του προμηθευτή σου! Πού και πού, θα μαθαίνουμε για τις συνθήκες εργασίας των μεταναστών π.χ. στη Μανωλάδα, για καμιά βδομάδα θα κάνουμε στα social media επιδείξεις επιλεκτικής ευαισθησίας (όλα τα made in China καλούδια που καταναλώνουμε παράγονται με συνθήκες ίδιες και χειρότερες, αλλά δεν βλέπω να ιδρώνει το αυτί μας γι’ αυτό – παραείναι μακριά για να μας στεναχωρήσουν, ε;) και την άλλη εβδομάδα θα ασχοληθούμε με το διαζύγιο του Πέτρου και της Τζένης.

Αλλά έτσι και κάποιος θίξει το πρόβλημα και κάνει το λάθος να προτείνει λύση, πέφτουμε να τον φάμε, ε; Λοιπόν, φαντάσου ότι είσαι εσύ Υπουργός Εργασίας και πρέπει να αποφασίσεις πώς θα ρυθμισθούν οι εργασιακές σχέσεις. Τι θα έκανες; Θα έστελνες τους επιθεωρητές εργασίας να ελέγξουν; Ποιους; Πόσους; Πόσο συχνά; Θα μπορούσαν να ανακαλύψουν όλους τους εργαζόμενους με μαύρα; «Είμαι φιλαράκι του μαστρο-Μηνά» θα λέει ο βοηθός «και ήρθα να πιούμε καφέ. Με την ευκαιρία τον βοήθησα να ανεβάσει το μαδέρι στην πλάνη». Μπορεί να μη φοράει φόρμα εργασίας, και να τον δεις γεμάτον ροκανίδια αλλά με κοστούμι και γραβάτα, για να παραπλανήσει τους επιθεωρητές. Μπορεί να κρυφτεί στην τουαλέτα ή να πηδήσει από το παράθυρο. Κι ας πούμε ότι τον ανακάλυψες. Τι θα κάνεις; Θα τον στείλεις στον εισαγγελέα; Θα βάλεις λουκέτο; Και ποιο θα είναι το αποτέλεσμα; Εκεί που υπήρχαν δύο, κουτσά-στραβά, εργαζόμενοι, θα υπάρχουν δύο άνεργοι, που θα έχουν, επιπλέον, μπλεξίματα με πρόστιμα και δικαστήρια. Είναι καλύτερα;

Αν πάλι είσαι από αυτούς που πιστεύουν ότι αρκεί ένας νόμος με ένα άρθρο και, τσουπ, θα φυτρώσουν λεφτά, θα ανέβαζες τον κατώτατο μισθό στα 751 ευρώ; Να σου πω τι θα συνέβαινε. Όσες επιχειρήσεις έχουν ακόμα ένα περιθώριο κέρδους θα τα έδιναν αυτά τα χρήματα, μειώνοντας το κέρδος τους, αλλά περιορίζοντας τη ρευστότητά τους και υπονομεύοντας τη μελλοντική τους πορεία. Για όσες έχουν μεγάλα κέρδη, ναι, αυτό δεν θα αποτελούσε πρόβλημα. Όμως, πόσες τέτοιες πιστεύεις ότι υπάρχουν στην Ελλάδα της ύφεσης, όταν κάθε χρόνο κλείνουν 40.000 περίπου επιχειρήσεις; Όσες βρίσκονται στο ίσα βάρκα-ίσα νερά θα βουλιάξουν. Και όσες έχουν αρχίσει να βουλιάζουν θα πάνε στον πάτο μια ώρα αρχύτερα, δηλαδή όλοι εργαζόμενοι θα γίνουν άνεργοι. Εκτός, αν βρουν το σωσίβιο που είπαμε στην αρχή - να περάσουν δηλαδή στην παρανομία.

Άρα, στους ήδη εργαζόμενους δεν πρόκειται να κάνει καλό αυτή η αύξηση. Μήπως θα κάνει καλό στους άνεργους; Τι πιστεύεις; Αν προσπαθώ να βρω δουλειά με 586 ευρώ και δεν μου δίνει κανένας, έχω περισσότερες πιθανότητες να βρω όταν ζητήσω 751; Που, πρόσεξε, για τον εργοδότη, είναι πάνω από χιλιάρικο! Και γιατί μόνο 751; Το ρώτησα σε έναν βουλευτή του Σύριζα, σε κάποιο από αυτά τα θλιβερά πάνελς στα οποία υποχρεώνεται να συμμετέχει όποιος εκτίθεται στα κοινά. «Γιατί δεν ζει κάποιος με 586 ευρώ», είχε έτοιμη την κασέτα, χωρίς να προσέξει το «μόνο»! Και ζει με 751; Αν έχεις οικογένεια με δύο παιδιά που σπουδάζουν, πόσα χρειάζεσαι; Γιατί όχι 1.500, 2.000 ή 4.000 ευρώ ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός; «Γιατί δεν αντέχει η οικονομία τέτοιους μισθούς», μου απάντησε… νεοφιλελεύθερα! Α, γεια σου! Δηλαδή το κριτήριο δεν είναι τι ανάγκες έχει ο καθένας, αλλά τι αντέχει η οικονομία. Αυτό το κριτήριο ισχύει από τα 751 ευρώ και πάνω; Μέχρι εκεί εφαρμόζουμε άλλο κριτήριο; Δεν απάντησε.

Όπως διαπιστώνεις, αγαπητέ αναγνώστη, όποιο ποσό και να γράψει ο νόμος ή η συλλογική σύμβαση, αν ο Μαστρο-Μηνάς μπορεί να δώσει μόνο 350 ευρώ, κι αυτά μαύρα, αυτά θα δώσει. Και, σίγουρα, θα βρεθούν πολλοί σε απόγνωση που θα δεχθούν να εργασθούν για αυτά τα λεφτά. Σε κάποιες περιπτώσεις, ναι, θα είναι θύματα εκμεταλλευτών. Σε κάποιες άλλες, αυτή η παράνομη συμφωνία εργοδότη-εργαζόμενου είναι η αναγκαία και ικανή συνθήκη για να συνεχίσουν να επιβιώνουν επαγγελματικά και οι δύο, με όλες τις στρεβλώσεις που είπαμε πιο πάνω ότι προκαλεί στην αγορά.

Θα πρόσεξες ότι μέχρι τώρα, απλώς καταδεικνύω το πρόβλημα. Δεν έχω προτείνει καμία λύση. Άρα, να μην σπεύσουν οι καθ’ έξιν «Τζημεροφάγοι» να γράψουν με πηχυαίους τίτλους «Εργασιακό μεσαίωνα προτείνει ο Τζήμερος». Διότι δεν τον προτείνω. ΤΟΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΩ. Ο εργασιακός μεσαίωνας ΥΠΑΡΧΕΙ ΗΔΗ και είναι εφιαλτικός για όλους. Όταν οι εργασιακές σχέσεις έχουν διαλυθεί από την ύφεση, την ανεργία και την υπερβολική ρύθμιση, τη θέση τους θα πάρουν οι προσωπικές συμφωνίες, νόμιμες, νομιμοφανείς (π.χ. απασχόληση μειωμένου ωραρίου που στην πραγματικότητα είναι πλήρους) ή εντελώς παράνομες. Θα θυμάστε την υπόθεση με τον εργαζόμενο που δεχόταν να εργαστεί σε ξενοδοχείο τον χειμώνα αντί τροφής και στέγης. Με τον ίδιο τρόπο, τότε, προσπάθησα να φωτίσω την πραγματικότητα και δέχθηκα τα πυρά των επαγγελματιών της ευαισθησίας, με τον αχνιστό καφέ δίπλα στο πληκτρολόγιο. Αλήθεια, αναρωτιέται κανείς, σήμερα, πόσοι εργαζόμενοι δουλεύουν με ανάλογες συνθήκες; Μήπως βιαστήκαμε να το ξεχάσουμε; Αναρωτιέται πόσοι σήμερα παρακαλούν να βρουν για τον χειμώνα τροφή και στέγη με αντάλλαγμα να προσέχουν παιδιά ή ηλικιωμένους; Ή αυτή η σκέψη μάς χαλάει τα σχέδια των διακοπών; Ένα σοβαρό, όμως, κράτος, στον καύσωνα του Ιουλίου θα ετοίμαζε τα καταλύματα για να μην ξεπαγιάσουν οι συνάνθρωποί μας τον χειμώνα. Γιατί τα ανθρώπινα δικαιώματα, φίλε, δεν είναι στα χαρτιά, είναι στη ζωή. Δεν είναι εφετζίδικα λόγια, είναι αθόρυβες πράξεις. Και η μεγαλύτερη βαρβαρότητα είναι να κλείνεις τα μάτια στην πραγματικότητα και να ρεμβάζεις στον Δεκαπενταύγουστο των φαντασιώσεων και των ιδεοληψιών σου.

Δεν προτείνω λοιπόν, όχι γιατί δεν έχω άποψη, αλλά για δύο λόγους.

Ο πρώτος είναι ότι αν νοιαζόμαστε για την ανάπτυξη, ο κατώτατος μισθός έχει από μικρή έως καθόλου σημασία. Και δωρεάν να ήταν η εργασία, κανένας δεν θα επένδυε σ’ αυτή τη μαύρη τρύπα της διαφθοράς και της γραφειοκρατίας. Τους λόγους τούς έχω αναπτύξει στο άρθρο μου «Η ανώτατη απάτη του κατώτατου μισθού»

Ο δεύτερος είναι για να σκεφτείς. Και να προτείνεις. Για να σου στερήσω τη δυνατότητα να κατακρίνεις, χωρίς αντιπρόταση, σπορ στο οποίο έχουμε εθισθεί απαξάπαντες.

Αν, λοιπόν, ήσουν Υπουργός Εργασίας και έπαιρνες τα στοιχεία για ολοένα και μεγαλύτερη εξάπλωση της μαύρης εργασίας, τι θα έκανες; Θα ενίσχυες την αστυνόμευση; Ή θα άλλαζες το ρυθμιστικό πλαίσιο; Και πώς; Η απελευθέρωση των εργασιακών σχέσεων θα ενσωμάτωνε στην νόμιμη οικονομία δισεκατομμύρια ευρώ, που τώρα κινούνται μαύρα. Από την άλλη, θα δημιουργούσε ένα μόνιμο σύνδρομο ανασφάλειας σε όλους ανεξαιρέτως τους εργαζόμενους, αλλά και στους εργοδότες. Πού είναι η χρυσή τομή; Έχεις κάποια άλλη ιδέα; Τι ισχύει σε άλλες οικονομίες; Πώς ρυθμίζονται αυτές οι σχέσεις στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία, στον Καναδά, στην Αυστρία, στην Ολλανδία, στη Γερμανία, στη Δανία; Μπορείς να γράψεις τις προτάσεις σου σχολιάζοντας αυτό το άρθρο ή να τις στείλεις στο t.tzimeros@dimiourgiaxana.gr. To επόμενο πόνημά μου θα είναι η ανάδειξη και σύνθεση αυτών των προτάσεων, γιατί, μην ξεχνάς, υπεύθυνη πολιτική γίνεται μόνο με υπεύθυνους πολίτες. Κι αν από τις ιαχές, τα συνθήματα και τη διαδικτυακή εκτόνωση της οργής μας, περάσουμε στις τεκμηριωμένες προτάσεις, ήδη θα έχει αρχίσει να αχνοφέγγει η Αναγέννηση. Εργασιακή, και όχι μόνο.

*Ο Θάνος Τζήμερος είναι Πρόεδρος στη “Δημιουργία, ξανά” και Περιφερειακός Σύμβουλος Αττικής

Protagon.gr