Τζον Μπιρσχάιμερ: «Η επέκταση του ΝΑΤΟ προκάλεσε την κρίση» - Συνέντευξη

ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Τζον Μπιρσχάιμερ: Από τα μέσα της δεκαετίας του '90, όταν η Δύση άρχισε να μιλάει για επέκταση του ΝΑΤΟ, η Ρωσία είχε κατακτήσει σαφές ότι αυτό ήταν απαράδεκτο.

Καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου -το ίδρυμα όπου δίδαξε και ο Μπαράκ Ομπάμα από το 1992 μέχρι το 2004-, ο Τζον Μιρσχάιμερ είναι μια από τις πιο ισχυρές φωνές της αμερικανικής ακαδημαϊκής κοινότητας για θέματα διεθνούς πολιτικής. Απεχθάνεται κάθε απόχρωσης δογματισμό, από τον μεσσιανισμό των νεοσυντηρητικών μέχρι τον ιδεαλισμό περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η δική του σχολή σκέψης, ο «επιθετικός νεορεαλισμός», εμπνέεται περισσότερο από τη «ρεάλ πολιτίκ», στην παράδοση των Κίσινγκερ και Μπρεζίνσκι. Το 2007 δημιούργησε αίσθηση με ένα πολύκροτο βιβλίο που έγραψε σε συνεργασία με τον Στίβεν Γουόλτ, αμφισβητώντας την άνευ όρων συμπόρευση των ΗΠΑ με το Ισραήλ. Αυτόν τον μήνα προκάλεσε και πάλι σοκ στο αμερικανικό κατεστημένο με άρθρο του στο περιοδικό Foreign Affairs με τίτλο «Γιατί ευθύνεται η Δύση για την κρίση στην Ουκρανία». Στην τηλεφωνική συνέντευξη που μας παραχώρησε, ο καθηγητής Μιρσχάιμερ εξηγεί:

«Η πρωταρχική αιτία της κρίσης είναι η επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς και ιδιαίτερα η προσπάθεια να αποσπασθεί η Ουκρανία από την τροχιά της Ρωσίας. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, όταν η Δύση άρχισε να μιλάει για επέκταση του ΝΑΤΟ, η Ρωσία είχε καταστήσει σαφές ότι αυτό ήταν απαράδεκτο. Το ΝΑΤΟ κατάφερε να προωθήσει χωρίς συνέπειες την ενσωμάτωση Πολωνίας, Ουγγαρίας και Βαλτικών Δημοκρατιών. Από τη στιγμή όμως που το ΝΑΤΟ έβαλε πλώρη για Ουκρανία και Γεωργία, η Μόσχα έθεσε κόκκινες γραμμές, όπως έδειξε ο πόλεμος του 2008 (με τη Γεωργία). Αν η Δύση είχε αναγνωρίσει τα νόμιμα, στρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας, αν είχε αναγνωρίσει ότι η Ουκρανία έχει ζωτική σημασία για τη Μόσχα, τότε η κρίση θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί».

Πώς απαντάει όμως στο επιχείρημα της Ουάσιγκτον ότι η Μόσχα δεν δικαιούται να θέτει βέτο στις διεθνείς σχέσεις ενός ανεξάρτητου κράτους; «Πρόκειται για ανοησία σε ακρότατο βαθμό. Κάθε μεγάλη δύναμη ενδιαφέρεται ζωηρά για την εξωτερική πολιτική των γειτόνων της. Δεν υπάρχει περίπτωση η Ρωσία να ανεχθεί την ένταξη της Ουκρανίας σε μια συμμαχία που ήταν εχθρός της επί 45 χρόνια. Οι πολιτικοί μας θα έπρεπε να το αντιλαμβάνονται. Εμείς έχουμε το “δόγμα Μονρόε”, που λέει ότι μας είναι αδιανόητο μια μακρινή, μεγάλη δύναμη, είτε από την Ευρώπη είτε από την Ασία, να τοποθετήσει στρατιωτικές δυνάμεις στο δυτικό ημισφαίριο, ειδικά στα σύνορά μας. Γιατί λοιπόν οι Ρώσοι να δεχθούν αυτό που εμείς θεωρούμε απαράδεκτο, δηλαδή τη συσσώρευση στρατιωτικών δυνάμεων άλλων δυνάμεων κοντά στα σύνορά τους;».

Με αφορμή τις δηλώσεις Πούτιν περί κρατικής υπόστασης της Ανατολικής Ουκρανίας, ρωτήσαμε τον συνομιλητή μας αν εκτιμά ότι στόχος του Κρεμλίνου είναι η διχοτόμηση των γειτόνων του.

«Νομίζω ότι η στρατηγική του Πούτιν είναι να αποδιοργανώσει την Ουκρανία ως λειτουργικό κράτος, να την καταστρέψει οικονομικά και πολιτικά, εκτός αν το Κίεβο σταματήσει την πορεία ένταξης στη Δύση. Το μήνυμα του Πούτιν είναι πολύ καθαρό: Αν η Δύση επιμείνει στην προσπάθεια ενσωμάτωσης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., η Ρωσία θα φτάσει στα άκρα. Αρα οι Ουκρανοί και η Δύση έχουν μια απλή επιλογή: είτε να ανακρούσουν πρύμναν, να επιλέξουν μια ουδέτερη Ουκρανία, η οποία θα μπορέσει να αναπτυχθεί και να ευημερήσει, είτε να συνεχίσουν τη σημερινή πορεία, με αποτέλεσμα την καταστροφή της Ουκρανίας ως λειτουργικής χώρας».

Αν είναι τόσο απλά τα πράγματα, γιατί η κυβέρνηση Ομπάμα δυσκολεύεται να τα κατανοήσει; Μήπως επιδιώκει, μεταξύ άλλων, να ανατινάξει τις ενεργειακές (και όχι μόνο) γέφυρες μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας;

«Δεν νομίζω. Πιστεύω ότι η Ουάσιγκτον δεν είχε ιδέα τού τι επρόκειτο να επακολουθήσει όταν επιδίωκε να κάνει την Ουκρανία προκεχωρημένο φυλάκιο της Δύσης. Η αμερικανική ηγεσία κατελήφθη εξαπίνης από τις δραματικές εξελίξεις του περασμένου χειμώνα. Πίστευε ότι ήταν δυνατό να προχωρήσει η επέκταση του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. και ότι οι Ρώσοι θα το κατάπιναν. Δεν διακρίνω κάποιο στρατηγικό σχέδιο. Μάλλον είμαστε πιο κοντά σε αυτό που έλεγε ο Ταλεϊράνδος: “Εδώ έχουμε κάτι χειρότερο από έγκλημα, ένα λάθος”».

Ρωτήσαμε, τέλος, τον κ. Μιρσχάιμερ αν θεωρεί αναπότρεπτο έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο της Δύσης απέναντι σε μια αναγεννημένη ρωσική υπερδύναμη. «Δεν υπάρχει περίπτωση», θα μας απαντήσει, «να ξαναγίνει η Ρωσία υπερδύναμη στο προβλέψιμο μέλλον. Η ισχύς της θα μειωθεί το επόμενο διάστημα, κυρίως για δημογραφικούς λόγους. Την ίδια στιγμή, η Ρωσία μπορεί να γίνει πολύ χρήσιμος εταίρος της Δύσης και ειδικά των ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα λειτουργεί ως σημαντικός εταίρος της Δύσης επί δύο δεκαετίες. Μας βοήθησε στις κυρώσεις κατά του Ιράν, μας διευκόλυνε στο Αφγανιστάν και προσέφερε πολύ σημαντική βοήθεια στον πρόεδρο Ομπάμα τον Αύγουστο του 2013, αναφορικά με την κρίση γύρω από τα χημικά όπλα της Συρίας. Το κυριότερο, οι ΗΠΑ χρειάζονται τη Ρωσία στο μέλλον για να αντιμετωπίσουν την άνοδο της Κίνας. Επομένως, από στρατηγική άποψη, δεν έχει νόημα να προκαλούμε κρίσεις με τη Ρωσία. Αντίθετα, κάτι τέτοιο θα περιπλέξει τις προσπάθειες της Αμερικής σε άλλες περιοχές, όπως η Μέση Ανατολή και η Ανατολική Ασία».

Έντυπη

Η Καθημερινή

Αποστολή: Δημήτρης Κεφαλίδης, Γερμανία