Αχίλλειος πτέρνα της Γερμανίας η εξάρτησή της από τις εξαγωγές

Μία από τις μεγαλύτερες παρανοήσεις σχετικά με την ευρωζώνη έχει υπάρξει η πίστη στην εσωτερική δύναμη της Γερμανίας –η ιδέα ότι οι ανταγωνιστικές μεταρρυθμίσεις έχουν μετατρέψει τον ασθενή σε ηγέτη.

Πρόκειται για ανοησία. Το γερμανικό μοντέλο στηρίζεται στην ύπαρξη μίας μη βιώσιμης επενδυτικής έξαρσης σε άλλα μέρη του κόσμου (investment boom). Η έξαρση αυτή έχει πλέον παρέλθει για την Κίνα, όπως και για τις περισσότερες αναδυόμενες αγορές, και σίγουρα για τη Ρωσία. Αυτά που είδαμε την τελευταία εβδομάδα είναι αυτά που συμβαίνουν ότι ο πλανήτης επανέρχεται στην παγκόσμια οικονομική ισορροπία: η Γερμανία επιστρέφει σε χαμηλότερο ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για καλά μαντάτα. Αν η Γερμανία είναι αδύναμη, τότε θα ευθυγραμμιστεί περισσότερο με τα υπόλοιπα μέλη της ευρωζώνης και, κατά συνέπεια, θα είναι πιο πιθανό να δεχθεί την ανάγκη για πολιτική δράση, όπως για αγορές τίτλων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ή ακόμη και για επεκτατική δημοσιονομική πολιτική.

Ας προσέχουμε, όμως, τι ζητάμε. Βάσει τα μέχρι στιγμής στοιχεία, ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Η πολιτική αντίθεση στις αγορές τίτλων της ΕΚΤ γίνεται όλο και πιο έντονη. Με τα επιτόκια σχεδόν σε μηδενικό επίπεδο, τα συμβατικά εργαλεία της νομισματικής πολιτικής εξαντλούνται. Οι Γερμανοί αναλυτές έχουν εκφράσει την οργή τους ως προς την προτεινόμενη δημοσιονομική χαλάρωση από τη Γαλλία και την Ιταλία. Η συζητήσεις στη Γερμανία την περασμένη εβδομάδα δεν είχαν να κάνουν με τα δημοσιονομικά αναπτυξιακά κίνητρα, αλλά με τα νέα μέτρα για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της χώρας.

Η δημοσιονομική προσαρμογή είναι πολιτικά δημοφιλής. Ο βασικός πολιτικός στόχος της κυβέρνησης για το 2015 είναι η δημοσιονομική εξισορρόπηση. Ακόμη και τα γερμανικά οικονομικά ινστιτούτα χλεύασαν το σχέδιο λέγοντας ότι έχει ως μόνο στόχο το κύρος, και κατέληξαν ότι η κυβέρνηση έχει περιθώρια να αυξήσει τις δαπάνες στην παιδεία και στα έργα υποδομών για το «γηραιό» οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας. Αντ’ αυτού, οι βουλευτές συζητούν περαιτέρω περικοπές δαπανών προκειμένου να εξασφαλίσουν ότι οι προβλέψεις για τη δημοσιονομική εξισορρόπηση θα αντέξουν και στο σενάριο της πιο αδύναμης οικονομικής πρόβλεψης.

Τι χρειάζεται λοιπόν για να αντιμετωπιστεί αυτή η αδιαλλαξία; Για μία ακόμη φορά, δεν θα πρέπει να ευχόμαστε να συμβεί κάτι τέτοιο. Κι αυτό γιατί χρειάζεται πολύ περισσότερα τρίμηνα αδύναμης ανάπτυξης. Το βασικό μέγεθος που θα πρέπει να παρακολουθούμε είναι ο δείκτης ανεργίας. Στο μόλις 4,9%, η Γερμανία απολαμβάνει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας στην ΕΕ. Εάν δεν αυξηθεί η ανεργία στη Γερμανία, το Βερολίνο δεν πρόκειται να αλλάξει τη θέση του. Όταν πράγματι αυξηθεί αυτός ο αριθμός, εκτιμώ ότι το Βερολίνο θα είναι ακόμη λιγότερο διατεθειμένο να αποδεχθεί τις δημοσιονομικές μεταφορές στην περιφέρεια της ευρωζώνης. Συνεπώς, τα όποια δημοσιονομικά κίνητρα στην ευρωζώνη δεν θα προέλθουν από τη Γερμανία –και αυτό θα είναι αρκετά τοξικό.

Ποιος είναι ο λόγος για την αδυναμία της Γερμανίας; Κατανοούμε τους λόγους αδυναμίας της ευρωζώνης στο σύνολό της –η οικονομική κρίση και οι πολιτικές λιτότητας που την ακολούθησαν. Αλλά αυτό δε συνέβη στη Γερμανία. Δεν υπήρξε χρηματοπιστωτική αστάθεια στην εγχώρια οικονομία, ούτε και πιστωτική φούσκα, μα ούτε και συνεπακόλουθη πιστωτική κρίση. Η δημοσιονομική πολιτική ήταν αρκετά σφικτή, αλλά δεν υπήρξε λιτότητα. Η ανεργία είναι χαμηλότερη σήμερα από ό,τι ήταν το 2007. Με άλλα λόγια, η Γερμανία έχει μάλλον περάσει καλά στην κρίση.

Πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να εξετάσουμε αναλυτικά τα μεγέθη της προηγούμενης εβδομάδας. Ήταν άσχημα, αλλά όχι όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Η βιομηχανική παραγωγή σημείωσε τρομακτική μηνιαία μείωση κατά 4% τον Αύγουστο. Είχε όμως αυξηθεί κατά 1,6% τον Ιούλιο. Οι στατιστικολόγοι δεν κατάφεραν ποτέ να διαχειριστούν το γεγονός ότι τα γερμανικά κρατίδια έχουν σε διαφορετικές περιόδους τις μεγάλες ετήσιες άδειες των εργαζομένων. Εάν συνυπολογίσει κανείς τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, τότε η εικόνα γίνεται πιο ξεκάθαρη: η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 2% κατά αυτούς τους μήνες.

Αλλά, ακόμη και αυτό δεν είναι θετικό. Η ρίζα του προβλήματος είναι η πολυετής υπερβολική εξάρτηση από τις εξαγωγές –ειδικότερα τις εξαγωγές εξοπλισμού και μηχανημάτων. Τα διάφορα παγκόσμια σοκ –οι πόλεμοι στη Μέση Ανατολή και η ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία– ήταν μια επιπρόσθετη επίπτωση. Ως εξαγωγική υπερδύναμη, η Γερμανία είναι ιδιαίτερα ευάλωτη ακόμη και στις πιο μικρές αλλαγές της εξωτερικής ζήτησης. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ισχυρής παγκόσμιας ανάκαμψης, πόσο μάλλον παγκόσμιας επενδυτικής έξαρσης. Είναι συνεπώς λογικό να περιμένουμε ότι η γερμανική οικονομία θα παρουσιάσει μέτρια απόδοση για κάποιο χρονικό διάστημα. Τα γερμανικά οικονομικά ινστιτούτα, στην κοινή τους πρόβλεψη, κάνουν λόγο για ανάπτυξη 1,3% φέτος, με επιβράδυνση στο 1,2% για το επόμενο έτος. Η εκτίμηση μοιάζει σωστή.

Πέραν όλων αυτών, φαίνεται πως πλησιάζει και ένα δημογραφικό σοκ, το οποίο δείχνει μάλιστα να επιταχύνεται. Ο αριθμός των συνταξιούχων θα εκτιναχθεί στα ύψη καθώς θα βγαίνει στη σύνταξη η γενιά των baby boomers, επιδεινώνοντας περαιτέρω το ρυθμό ανάπτυξης. Έχω ακούσει Γερμανούς οικονομολόγους να προειδοποιούν ότι ο δυνητικός ρυθμός ανάπτυξης μπορεί να υποχωρήσει κάτω από το 1% μέσα στην επόμενη δεκαετία.

Μέχρι πρότινος, το κύριο χαρακτηριστικό της ευρωζώνης ήταν η ισχυρή ανάπτυξη στον πυρήνα της, η οποία αντιστάθμιζε εν μέρει την ύφεση στην περιφέρεια. Τώρα, τόσο η περιφέρεια όσο και ο πυρήνας βρίσκονται σε αδύναμη θέση. Και η πολιτική δεν διαθέτει επαρκείς λύσεις. Αν προστεθούν όλα αυτά, τότε είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς ότι η χρόνια στασιμότητα δεν είναι πλέον δυνητικός κίνδυνος, αλλά το πιθανότερο σενάριο.

Σοφοκλέους 10