Ριζοσπάστης ή ριζοθέτης; - Του Θάνου Τζήμερου

Η ιστορία των λέξεων είναι η ιστορία της νοοτροπίας μας. Από τον Μπαμπινιώτη μαθαίνουμε ότι η λέξη “ριζοσπάστης” μαρτυρείται στην ελληνική γλώσσα από το 1824.  Το παράγωγό της, ριζοσπαστικός, είναι μεταγενέστερο, του 1868, ενώ η ιδεολογία, ο ριζοσπαστισμός, πρωτοεμφανίζεται σε γραπτό κείμενο του 1877.

Είναι η ελληνική απόδοση του αγγλικού όρου radical, που προέρχεται από τη λατινική λέξη radix, που ρημαίνει ρίζα. Η ινδοευρωπαϊκή ρίζα της... ρίζας είναι wrad, από την οποία προέρχεται, μέσω Ιταλίας, και το δικό μας ραδίκι.

Άρα, η κανονική απόδοση της λέξης radical θα έπρεπε να είναι «ριζικός». Το δεύτερο συνθετικό «σπάστης» προστέθηκε αυθαίρετα, από τον ή τους, μεταφυτευτές του όρου στην ελληνική γλωσσική χλωρίδα. Γιατί αυτή η... δημιουργική επέμβαση; Και τι χρειαζόταν ένας νέος όρος όταν υπήρχε ήδη η λέξη επανάσταση και τα παράγωγά της;

Κι όμως... Ποιος, όταν μιλάει σήμερα για επανάσταση σκέφτεται την ετυμολογική της σημασία; Η επανάσταση αναφέρεται σε δύο πράγματα. Πρώτα, στην επανόρθωση του πεσμένου φρονήματος, του στραπατσαρισμένου ηθικού. Επανίστημι σημαίνει ξανασηκώνομαι. Κι ύστερα, στο χτίσιμο που πρέπει να γίνει μετά από μια καταστροφή. Ο επαναστάτης είναι αυτός που κυρίως έχει στο μυαλό του ένα σχέδιο ανοικοδόμησης και μέσω αυτού ξεσηκώνει τους άλλους επαναστάτες. Το να γκρεμίσεις κάτι είναι εύκολο. Αλλά αν δεν ξέρεις τι θα ξαναστήσεις, απλώς θα ζήσεις, αν ζήσεις, μέσα στα ερείπια. Αντί λοιπόν όλος ο επαναστατικός οίστρος να αναφέρεται στο μετά, έρχεται ο πονηρός ριζοσπάστης και σου λέει "θα σπάσω τις ρίζες". Του υπάρχοντος δέντρου προφανώς. Που, προφανώς επίσης, γέρασε, δεν καρπίζει ή είναι άρρωστο. Το τι θα φυτέψω μετά, δεν σε αφορά. Μπορεί να το έχω σκεφτεί, μπορεί και όχι. Αλλά δεν θα σου το πω. Θα σου πω «φωτιά και τσεκούρι». Θα έρθεις μαζί μου να τσακίσουμε και να κάψουμε αυτό που σε θυμώνει. Γι’ αυτό θέλω να συντηρώ την έξαψή σου. Θα δουλεύω το φυσερό, θα ανεβάζω θερμοκρασία και θα σε έχω «πυρ και μανία».

Γιατί είναι εύκολο: για όλα αυτά χρειάζεται το θυμικό και μόνο. Αν αρχίσει να λειτουργεί η λογική, χάνεται η ριζοσπαστική διάθεση. Βλέπεις τα ζόρια της πραγματικότητας. Μετράς τις δυνάμεις και τα υλικά σου. Κι αρχίζεις να υποψιάζεσαι ότι αυτό που θα χτίσεις μπορεί να είναι χειρότερο από αυτό που κατέστρεψες.

Αν λοιπόν οι επαναστατημένοι μεταφραστές του 1824 απέδιδαν το radical ως ριζικός, θα άφηναν ζωντανές και τις δύο έννοιες που καλύπτει η αγγλική λέξη: και της εκρίζωσης και του ξαναφυτέματος. Εμείς, όμως, χρειαζόμασταν μόνο την πρώτη.

Έτσι, από το 1824 μέχρι σήμερα κανένα ριζοσπαστικό κίνημα δεν ενδιαφέρθηκε για το φύτεμα. Ό,τι φυτεύτηκε σ’ αυτόν τον τόπο, προερχόταν από μοναχικούς αναδασωτές. Κι όποιο σχέδιο αναμόρφωσης, ακόμα και αρχιτεκτονικό, ήταν αρκετά μελετημένο για να αποδώσει, δεν κατάφερε να τροφοδοτήσει το πάθος μας. Μόνιμα θυμωμένοι, σπάνια συλλογισμένοι και ουδέποτε οργανωμένοι, πορευόμαστε από καταστροφή σε καταστροφή. Από ξεριζωμό σε ξεριζωμό.

Μήπως είναι καιρός να επιστρέψουμε στις αρχαίες ρίζες μας και να αρχίσουμε να χρησιμοποιούμε τη λέξη επανάσταση, με την ετυμολογική της σημασία; Υπάρχει κανένας σπορέας εδώ γύρω; Ας τον πούμε, αν θέλουμε να φτιάχνουμε καινούργιες λέξεις και ριζοθέτη.

Market News