Ακρότητες - Του Βασίλη Κουφού

Οι ιδεολόγοι των άκρων ξεχωρίζουν μόνον σε ένα πράγμα : Στην επιλογή της έννοιας εκείνης που κατά την ιδεολογική του αντίληψη έχει τον κεντροβαρικό ρόλο στην θεωρητική απεικόνιση του φρονήματός τους.  Οι άκρα δεξιά πλευρά του φάσματος, εκφράζεται από την έννοια της «Ελευθερίας» ή της «Ανεξαρτησίας» . Τα περισσότερα ξενοφοβικά ευρωπαϊκά κόμματα, έχουν επιλέξει τίτλους  όπως «Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας» (FPO),  «Κόμμα για την Ελευθερία» (PVV – Ολλανδία), ή «Ανεξάρτητο Κόμμα του Ηνωμένου Βασιλείου» (The UK Independence Party).  Ακόμη πιο παραστατικά, αξίζει να μνημονευθεί η φράση που δέσποζε πάνω από την κεντρική πύλη του Auschwitz : «Arbeit Macht Frei» δηλαδή «η εργασία (σε) απελευθερώνει». Η χρήση αυτών των όρων από την άκρα δεξιά είναι προφανής : Επιδιώκει «ελευθερία» για να αναγκάσει στην επιλογή του ενός και μοναδικού ενδεχομένου, του απολυταρχισμού, του σκοταδισμού, της απαγόρευσης, του απομονωτισμού. Της αποδοχής της μιας και μοναδικής αλήθειας.  Τον ίδιο ρόλο παίζει και η «ανεξαρτησία».

Η άλλη πλευρά του τόξου, στριφογυρνά γύρω από την έννοια «Δημοκρατία».  Σκεφτείτε ότι στο επίσημο όνομα χωρών όπως η Βόρεια Κορέα ή η πρώην Ανατολική Γερμανία, η λέξη «Δημοκρατία» εμφανίζεται εμφατικά, μάλιστα δε ως «λαϊκή» δηλαδή κατεχόμενη και διενεργούμενη από τον ίδιο το λαό. Και εδώ η επιλογή είναι εμφανούς αιτίας : Μέσα από τη λεκτική χρήση του όρου, δημιουργείται η ψευδαίσθηση της ύπαρξης του. Αφού αυτοπροσδιορίζονται ως «Δημοκρατίες»  ίσως και να είναι…

Εάν κάποιος έμπαινε στη - μάλλον απλοποιημένη, αλλά ένοχα γοητευτική - διαδικασία να επιλέξει μια χρονιά – ορόσημο, προερχόμενη από τους τελευταίους δύο ή δυόμιση αιώνες, τότε το 1848 θα κατακτούσε ένα σημαντικό αριθμό προτιμήσεων . Και οι λόγοι κατά την άποψή μου θα ήταν δύο : αρχικά η  γενικευμένη κοινωνική εξέγερση που δόνησε καίρια ολόκληρη την κεντρική Ευρώπη καθώς και την Ιταλία. Δεύτερον  εκείνο το μοιραίο έτος κυκλοφόρησε το περίφημο όσο και αμφιλεγόμενο ως προς την ποιότητα της ιστορικής και επιστημονικής του συνεισφοράς, «Κομμουνιστικό Μανιφέστο».

Δεδομένου του ότι οι συγγραφείς του Karl Marx και Friedrich Engels είχαν ήδη δημοσιοποιήσει μια σειρά πονημάτων με κορυφαίο την «Γερμανική Ιδεολογία», θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι το αρχικό σκαρίφημα της περιώνυμης και ιστορικά καθοριστικής θεωρίας τους είχε ήδη ιχνογραφηθεί. Το τεράστιο ερώτημα που αναφύεται μέσα από αυτή την χρονική σύμπτωση της έκδοσης του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» σε παραλληλία με την «Χρονιά των Επαναστάσεων» μπορεί να διατυπωθεί ως εξής : Πόση συνάφεια είχε το κείμενο των Marx και Engels, με τα γεγονότα «της άνοιξης  των λαών»; Αποτύπωναν δηλαδή οι γραμμές του Μανιφέστου, τα πραγματικά αιτήματα της λαϊκής εξέγερσης ;

Η «επιτυχημένη αποτυχία» της Παρισινής Κομμούνας μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως, «ναι» υπήρξε ταύτιση θεωρίας και πράξης. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε  ότι η έκδοση του Μανιφέστου πραγματοποιήθηκε κατόπιν παραγγελίας της Κομμουνιστικής Λίγκας, με σκοπό να αποτυπώσει τον προγραμματικό της κώδικα. Υπάρχει όμως και μια άλλη πτυχή που διεκδικεί το δικό της μερίδιο στην ιστορική έρευνα : Απέβλεπαν όλοι οι εξεγερμένοι στους ίδιους σκοπούς ;

Στο πρώτο κεφάλαιο του καταπληκτικού του βιβλίου «Hitler’s Empire:  How the Nazis Ruled Europe», o Mark Mazower ξεκινάει με την περιγραφή του αντίκτυπου των επαναστάσεων του 1848 στην τότε κατατετμημένη σε αυτόνομα κρατίδια Γερμανική επικράτεια. Το συμπέρασμα του αναγνώστη είναι σαφέστατο : Αυτό που οι Γερμανοί ήθελαν το 1848, δεν είχε καμία σχέση με το γενικευμένο λαϊκό αίτημα της υπόλοιπης Κεντρικής Ευρώπης. Μέσα από την αναταραχή, οι Γερμανοί αναζήτησαν την εθνοτική τους Αναγέννηση. Την ιστορική τους Επανασύσταση. Το όραμά τους ήταν Εθνικό και όχι Κοινωνικό. Φυσικά ο Μαρξισμός δεν θα μπορούσε, καθαρά θεωρητικά, να σταθεί αρωγός σε αυτό το αίτημα. Οι αρχές του, η αποτιμήσεις του είχαν ως βάση την οικονομική λειτουργία και τις σχετιζόμενες με αυτή παραμέτρους. Τεχνικά όμως προσέφερε στους πιστούς της Germania δύο πολύτιμα εργαλεία :

Το πρώτο ήταν η φιλοσοφική ανάγνωση της Ιστορίας μέσω του Διαλεκτικού Υλισμού. Η μελέτη της ιστορικής πραγματικότητας μπορούσε πλέον να θεμελιώσει την ύπαρξη μεσσιανικών οραμάτων. Υπό το πρίσμα αυτό η πολιτική εξουσία είχε τη δυνατότητα να σχεδιάσει τις τακτικές εκείνες, με βάση τις οποίες θα χειραγωγούσε μαζικά την κοινωνία. Το δεύτερο εργαλείο, αφορούσε την αποσαφήνιση αυτής ακριβώς της χειραγώγησης : Μόνον με τη μαζική ποδηγέτηση του συνόλου, η άσκηση εξουσίας θα είχε σοβαρά και απτά αποτελέσματα. Η θεωρητική υπόσταση της έννοιας της μάζας (ενάντια σε αυτή του μεμονωμένου ατόμου) είχε ξεκαθαρίσει τη μέθοδο.

Και φθάσαμε στον "Αιώνα Των Άκρων" (όπως τιτλοφορεί το βιβλίο του η πλέον εμβληματική - μαρξιστική - φιγούρα της σύγχρονης ιστοριογραφίας : Ο Έρικ Χόμπσμπομ.) Ο εικοστός αιώνας έζησε δύο φρικιαστικές εκδοχές ολοκληρωτισμού : Το Σοσιαλιστικό (με βασικούς εκφραστές το Στάλιν, το Μάο, τον Πολ Ποτ και μερικούς Ανατολικοευρωπαίους δικτάτορες)  και τον Εθνικιστικό (με απόλυτο πρωταγωνιστή το Χίτλερ).  Όσο και αν κάποιος επιθυμεί να αποτιμήσει τα γεγονότα κατόπιν δίκης προθέσεων, το αποτέλεσμα είναι πως εκ της μήτρας του μαρξισμού προήλθαν οι παραπάνω εκφυλιστικές ερμηνείες της μιας και βασικής θεωρίας.  Και υπό αυτή την έννοια το «άκρο» είναι ένα (και στον αντίποδα του βρίσκεται η Φιλελεύθερη Δημοκρατία). Εάν πάλι η βάσανος την αμφισβήτησης απορρίπτει όλα τα παραπάνω, τότε τα άκρα είναι δύο (Κομμουνισμός έναντι Εθνοσοσιαλισμού).

Το άκρα εν τέλει είναι σαφή : Η συντήρηση από τη μια πλευρά, εκφρασμένη είτε με τη μορφή του αριστερίστικου εξτρεμισμού που τείνει στο μηδενισμό, είτε με τα μαύρα και απειλητικά εθνικιστικά μορφώματα, είτε με τη ξενοφοβία και το ρατσισμό, είτε με το φόβο για την τεχνολογική πρόοδο και την εξέλιξη, είτε με την άρνηση της αποδοχής του ότι ο κόσμος αλλάζει και πρέπει να αλλάζει, είτε με τη άγονη νοσταλγία του παρελθόντος, είτε με τους μουλάδες και τους οποιασδήποτε πολιτικής και εθνικής καταγωγής κουκουλοφόρους, είτε τελικά με τους αμετανόητους κρατιστές και τους απονενοημένους πατερναλιστές που νιώθουν την "απειλή" της ευθύνης που απορρέει από την ίδια την ιστορική μεταβολή, που σε κάθε περίπτωση θα επέλθει . Και από την άλλη η προσδοκία της αλλαγής. Η αλληλεγγύη της κοινότητας. Η ελευθερία της επιλογής. Η ατομική ευθύνη. Το μεγαλείο της ατομικότητας. Η δημιουργία της διαφωνίας. Η σύνθεση. Η ανεκτικότητα. Η πολυχρωμία. Η διαρκής αναζήτηση του λάθους. Η αυτογνωσία.

Κάθε επιχειρηματολογία περί μη-ομοιότητας (και διασύνδεσης) των άκρων, θα κατέληγε να έχει παρόμοια βαρύτητα με τις αντιλήψεις των Λουδητών, οι οποίοι στις αρχές του 19ου αιώνα έσπαγαν τα ρολόγια, πιστεύοντας ακράδαντα πως έτσι θα σταματούσε ο χρόνος. Έχοντας μια ανάλογη φιλοσοφία, οι Μεγάλοι Ηττημένοι του 20ου αιώνα, αυτοί του 1945 και εκείνοι του 1989, πρωταίτιοι ενός απύθμενου αιματοκυλίσματος, σκιαμαχούν ασταμάτητα, προσφέροντας διαρκώς νέες σπονδές στις αιματοβαμμένες ιδεολογίες τους.

Δεν ξέρω εάν η "θεωρία των δύο άκρων" είναι ανιστόρητη. Είναι όμως δεδομένο, πως μπροστά μας ανοίγονται πλέον δύο δρόμοι. Και είναι αντιδιαμετρικά αντίθετοι. Σε "ακραίο" βαθμό.