Δύση και Ανατολή: η πιο ενδιαφέρουσα σχέση της εποχής μας - Της Ρίτσας Μασούρα

Οι παραδόσεις, οι δοξασίες, οι προκαταλήψεις και η αυστηρή προσήλωση στo θείο, που συνήθως συνοδεύουν τους λαούς στην πορεία τους μέσα στον χρόνο, έπαιξαν ρόλο σημαντικό στη διαμόρφωση της κουλτούρας. Η διαρκής προβολή του λαϊκού ή του θρησκευτικού στοιχείου συνέβαλε στο να γίνουν αναπόσπαστο κομμάτι της συλλογικής συνείδησης, πολλές φορές δε εργαλείο εκφοβισμού και καταπίεσης εκ μέρους των εκάστοτε αρχόντων.

Ο κόσμος της Δύσης ξεπέρασε πολλές από τις αρνητικές πτυχές των δοξασιών ή των προκαταλήψεων, ακόμη και των εμμονών σε παρελθοντολογικά στοιχεία φοβιστικά. Ωστόσο, η ανάδειξη του καταναλωτισμού και οι άκρατες υλιστικές απαιτήσεις που αυτός δημιούργησε, η άνθηση των ατομικιστικών κοινωνιών, η αποστασιοποίηση από το ιερατικό προσωπικό των Εκκλησιών και η εξάλειψη του φόβου για άνωθεν τιμωρία έχουν αλλάξει τα μεγέθη. Ακριβώς σ” αυτήν τη χρονική στιγμή, η Δύση παρακολουθεί μάλλον αμήχανη την έντονη εξάρτηση του μουσουλμανικού κόσμου από σύμβολα και παραδόσεις που διαμορφώθηκαν μέσα στους αιώνες, ένα συνονθύλευμα επιταγών του Κορανίου, παγανιστικών αρχαϊκών εθίμων και προσωπικών επιδιώξεων των εκάστοτε ηγετών. Και η αμηχανία αυτή δεν έχει να κάνει με ηθικές παλινδρομήσεις και τα τοιαύτα, αλλά με τη συνειδητοποίηση ότι σήμερα πληρώνει ακριβό το τίμημα της επικυριαρχίας, της αποικιοκρατίας και της λογικής: «Εσείς οι Αραβες αυτό που έχετε να κάνετε, είναι να διατηρείτε ανοικτή τη στρόφιγγα, αυτή είναι η δουλειά σας».

Και οι μουσουλμάνοι, μην έχοντας παρά ελάχιστες επιλογές, επέλεξαν να συσπειρωθούν γύρω από τις δικές τους αυστηρές παραδόσεις, τις θρησκευτικές αξίες που τους εξασφάλιζαν ταυτότητα και κοινωνική συνοχή. Ορδές ανυποψίαστων πολιτών προσηλώθηκαν στις επιταγές του Ισλάμ, απαντώντας εμμέσως και στα εσωτερικά προβλήματα, την ανεργία, τη φτώχεια ή την άδικη κατανομή πλούτου. Σε όλη αυτήν τη διαδρομή, οι γυναίκες κλήθηκαν να σηκώσουν ένα μεγάλο φορτίο ευθυνών ως προς την εφαρμογή των κανόνων του Ισλάμ. Κι έμειναν καλυμμένες, σύρθηκαν σε γάμους ανεπιθύμητους, συνεθλίβησαν σωματικά και πνευματικά μέσα από τον λιθοβολισμό και ένιωσαν στο πετσί τους τη γνωστή εκτομή, για την οποία η E.E. δίνει καθημερινά μάχες. Ποιες όμως από αυτές τις διαμορφωμένες πλέον συμπεριφορές ενυπάρχουν στο Κοράνι και πόσο είναι κατασκευές των διαδόχων του;

Ξεφυλλίζοντας ένα από τα τελευταία τεύχη του γαλλικού περιοδικού Nouvel Observateur βρήκα άρθρο με τον τίτλο «Ο Μωάμεθ και οι γυναίκες» με τις θέσεις του Προφήτη για τον γάμο, τη μαντήλα, τον λιθοβολισμό και την ανάμιξη των ανδρών και των γυναικών. Ο δημοσιογράφος μίλησε με δύο διανοουμένους Αραβες, τον Αντέλ Ριφάτ και τον Μπαγκάτ Ελνάντι, των οποίων το βιβλίο «Al-Sira» κυκλοφόρησε πρόσφατα στη Γαλλία από τις εκδόσεις Grasset και υπογράφεται από τους δύο με το ψευδώνυμο Μαχμούντ Χουσεΐν.

Στο βιβλίο τους οι συγγραφείς προβαίνουν, μεταξύ άλλων, σε μακροσκελείς περιγραφές της ζωής του Μωάμεθ, το πώς αναδείχτηκε σε προφήτη ή το πώς τον βοήθησε σε αυτό η πρώτη του γυναίκα, η Χαντίγια, μια πλούσια δυναμική γυναίκα με δύο γάμους και δύο διαζύγια στο ενεργητικό της, η οποία ήταν αυτή που πρότεινε στον Μωάμεθ να τον παντρευτεί, όντας εκείνος 25 και εκείνη 40. Αναφέρονται επίσης στον πολυγαμικό προφήτη, που μετά τον θάνατο της Χαντίγια μπήκαν στη ζωή του η Αϊσά, η Αρμπά, που όμως τον αρνήθηκε, η Ζαϊνάμπ, μια από τις ωραιότερες γυναίκες της εποχής, παντρεμένη με τον Ζαΐντ, και η Μαρία με την οποία ο προφήτης απομονώθηκε στη Μεδίνα επί 29 νύχτες, εγκαταλείποντας τις άλλες γυναίκες – συζύγους του… Αυτός ήταν ο προφήτης, σημειώνουν οι συγγραφείς. Αγαπούσε τις γυναίκες, τον έρωτα και τα αρώματα.

Η κλειτοριδεκτομή στα κορίτσια δεν έχει να κάνει με το Κοράνι. Είναι ένα πολύ παλιό έθιμο που το βρίσκουμε στη φαραωνική κουλτούρα. Ακόμη και ο εξαναγκασμός σε γάμο είναι απαγορευμένος στο Κοράνι. «Μη νυμφεύεσαι μια γυναίκα χωρίς την έγκρισή της». Ο διά της βίας γάμος έχει τις ρίζες του στις παλιές πατριαρχικές κοινωνίες περισσότερο και όχι στις επιταγές του Ισλάμ, λέει ο Μαχμούντ Χουσεΐν.

Για τον λιθοβολισμό των γυναικών, τα πράγματα -έτσι διατείνονται οι δύο Άραβες διανοούμενοι- δεν είναι όπως φαίνονται. Πριν από την εξάπλωση του Ισλάμ, οι Άραβες δεν χρησιμοποιούσαν τον λιθοβολισμό για την τιμωρία της μοιχείας, για τον απλούστατο λόγο ότι η μοιχεία, πολύ συχνά διαδεδομένη, ήταν κομμάτι της ηθικής των καιρών. Αλλά μια μέρα στη Μεδίνα, ισχυροί Εβραίοι έθεσαν στον Μωάμεθ το θέμα της μοιχείας ενός ζευγαριού Εβραίων. «Τι είδους τιμωρία προβλέπει η Βίβλος σ” αυτήν την περίπτωση;», ρώτησε ο προφήτης τους ραβίνους. «Τον λιθοβολισμό των δύο συντρόφων», απάντησε ο ένας από τους δύο Εβραίους.

Ηταν αργότερα, μετά τον θάνατο του προφήτη, υπό την εξουσία του δεύτερου χαλίφη Ομάρ, που το πρόβλημα της μοιχείας και της τιμωρίας της τέθηκε για τους μουσουλμάνους. Ο Ομάρ επέβαλε τον λιθοβολισμό και όταν οι παλιοί σύντροφοι του Προφήτη τού υπενθύμισαν ότι στο Κοράνι δεν υπήρχαν αναφορές γι” αυτήν την ποινή, ο Ομάρ απάντησε ότι θυμόταν έναν στίχο που διέταζε τη συγκεκριμένη τιμωρία, αλλά ο στίχος χάθηκε!

«Και με τη μαντήλα ή μάλλον την κάλυψη συνολικά της γυναίκας;», ρωτάει ο δημοσιογράφος. Υπάρχουν τρεις στίχοι του Κορανίου, απαντούν οι δύο Άραβες. O πρώτος συντάχθηκε στη Μεδίνα. Οι σύντροφοι του προφήτη κατοικούσαν σε σπίτια μικρά και συχνά άβολα. Όταν η νύχτα έπεφτε, οι γυναίκες έπρεπε να βγουν έξω για τις φυσικές τους ανάγκες και οι νέοι άνδρες επωφελούνταν για να τις παρενοχλήσουν χωρίς συστολή. Εκείνες παραπονούνταν στον Μωάμεθ, με αποτέλεσμα εκείνος να συντάξει τον εξής στίχο: «Πείτε στις συζύγους και τις κόρες σας, στις πιστές γυναίκες να φορέσουν τις κάπες τους. (Μια μακριά μάλλινη κάπα είναι η ερμηνεία της αραβικής λέξης  jilbab) Και ας καταλάβουν ότι είναι για το δικό τους καλό να μην τις αναγνωρίζει κανείς και να μη δέχονται άλλου είδους επιθέσεις».

Η δεύτερη αναφορά γίνεται αργότερα σ” έναν άλλο στίχο: «Πείτε στους πιστούς να μη δείχνουν τα θέλγητρά τους που φαίνονται, να κατεβάζουν τη μαντήλα ως τη λαιμόκοψη του φορέματος και να μην περπατούν βαριά στο χώμα για να μη φαίνονται τα κρυφά τους θέλγητρα». H τρίτη αναφορά εμφανίζεται σε στίχο αρκετά αινιγματικό, όπως διατείνονται οι δύο συγγραφείς: «Όταν ζητάτε κάτι από τις συζύγους του προφήτη, πείτε τους να σας το δώσουν διαμέσου ενός πέπλου.Αυτό θα ήταν καλό για τις καρδιές σας και για τις δικές τους καρδιές». Ίσως βρισκόμαστε μπροστά στον πιο διφορούμενο στίχο του Κορανίου, δεδομένου ότι κανείς δεν γνωρίζει τι ακριβώς εννοούσε ο προφήτης με τη φράση του «διαμέσου ενός πέπλου».

Είναι προφανές ότι ο μουσουλμανικός κόσμος, όπως άλλωστε και ο χριστιανικός φρόντισαν να ενσωματώσουν και προσαρμόσουν στις δικές τους ανάγκες και προσδοκίες, ανάλογα πάντα με τις ιστορικές και κοινωνικές συγκυρίες των εποχών, τα όσα οι εμπνευστές τους διακήρυξαν, με αποτέλεσμα να συσταθούν πολιτισμοί ανθρωποκεντρικοί ή θεοκρατικοί, μοναδικοί σε μεγαλείο, αλλά και σε πάθος, αγάπη, μίσος, σεβασμό ή υποτέλεια. Η Δύση έκανε εγκαίρως την επανάστασή της, αντέχοντας και τις απώλειες. Ο κόσμος της Ανατολής παλεύει απεγνωσμένα ανάμεσα στην εξέλιξη και στην παράδοση που τον σαγηνεύει κατά περίπτωση ή τον κρατάει δέσμιο ιδεοληψιών ξεπερασμένων ακόμη και από τον χρόνο της ανθρωπότητας. Ίσως η πιο ενδιαφέρουσα και η πλέον επικίνδυνη διαπάλη των καιρών μας.

global view