Η αίσθηση του γελοίου - Του Θάνου Τζήμερου

Όσοι έχουν χάσει (ή δεν είχαν ποτέ) την αίσθηση του γελοίου είναι αδύνατον να αντιληφθούν πότε η συμπεριφορά τους αποκτάει χαρακτηριστικά γραφικότητας. Δεν τα αναγνωρίζουν ούτε στη συμπεριφορά των άλλων. Ίσως η σχετική ικανότητα δεν έχει εκλείψει εντελώς, αλλά ένα λάθος (στο DNA; στο ψυχικό υπόστρωμα;) αποκωδικοποιεί την πληροφορία που παίρνει με λάθος τρόπο. Το γελοίο προσλαμβάνεται ως πρωτοπορία, αντικομφορμισμός, ριζοσπαστικότητα, αυθεντικότητα, υπέρβαση των κανόνων, επαναστατικότητα, και πολλά ηχηρά παρόμοια.

Μάλιστα, υποδηλώνοντας μια υποδόρια συγγένεια, οι γραφικοί έχουν την τάση να έλκονται από άλλους γραφικούς. Μάλλον διότι αισθάνονται ασφάλεια σε ένα περιβάλλον όπου η κατάργηση κάθε πλαισίου αναφοράς τούς χαλαρώνει και τους παρακινεί. Βέβαια ο ορισμός της γελοιότητας είναι ανέφικτος. Δεν υπάρχει αντικειμενικό «γελοιόμετρο» κι ούτε οι ανθρώπινες ομάδες έχουν έναν κοινό παρονομαστή στη συμπεριφορά τους. Δεν είναι ούτε καν θέμα IQ. H γελοιότητα δεν εδράζεται πάντα σε υπόστρωμα μειωμένης νοημoσύνης. Μπορεί σε άλλες εκδηλώσεις του ο γελοίος να παρουσιάζει αξιοσημείωτη οξύνοια. Όμως, σε όλες τις περιπτώσεις, λείπει ο εσωτερικός μικροεπεξεργαστής, εκείνος που ανά πάσα στιγμή προσδιορίζει την αλληλεπίδρασή σου με το περιβάλλον, το «μέχρι πού σε παίρνει» και σε βοηθάει να χειρίζεσαι παραγωγικά το παιχνίδι της κοινωνικής αποδοχής και να αποτιμάς τη σχέση κόστους / αποτελέσματος που έχει κάθε ενέργειά σου. Αυτή η έλλειψη άλλοτε οφείλεται σε ατροφικό πολιτισμικό υπόβαθρο κι άλλοτε σε υπερτροφικό. Το «δώσε θάρρος στο χωριάτη» έχει ως κατοπτρικό του ανάλογο το θάρρος που παίρνει ο αλαζόνας κοσμοπολίτης από μόνος του για να σου ανέβει στο κρεβάτι, πιστεύοντας ότι δεν υπάρχει περίπτωση να μην το φχαριστηθείς.

Ενδεχομένως να πρέπει να αντιμετωπίζουμε τη γραφικότητα ως ένα είδος ταλέντου. Σίγουρα χρειάζεται πολλή αυτοπεποίθηση. Αλλά δεν αρκεί. Το πιο σημαντικό είναι μια μόνιμη, λυτρωτική για τον γραφικό, έλλειψη επαφής με τον περίγυρο και μια σχεδόν μεταφυσική πίστη στις ικανότητές σου ή στον προορισμό σου, όπως εκείνος ο τραγουδιστής στα «Παρατράγουδα» της Πάνια με την τσιριχτή και εξαιρετικά φάλτσα φωνή που ήταν ταγμένος στο κοινό του – να με συμπαθάει που δεν θυμάμαι το όνομά του.

Θυμάμαι όμως πόσο ομοιογενές ήταν το υλικό των «ταλέντων» εκείνης της εκπομπής, που κατηύγασαν ως διάττοντες αστέρες τον ουρανό του trash μεταμεσονύκτιου χαβαλέ. Κάθε φορά που εμφανιζόταν καινούργιο μέλος της παρέας, έλεγες «Πού τους βρίσκει όλους αυτούς τους σαλταρισμένους;» Δεν τους εύρισκε. Την εύρισκαν – και με τις δύο έννοιες. Αναγνώριζαν στην εκπομπή το περιβάλλον που τους ταίριαζε και κατέφθαναν, περιχαρείς, για να ξεδιπλώσουν τις κατά φαντασίαν ικανότητές τους. Ο βας-βας ο Παρασκευάς, ο Κάτμαν, η γυναίκα Μαραντόνα, ο εθνικός σταρ, ήταν οι αλλόκοτοι πολίτες μιας χώρας που αποφάσισε να ξεκόψει από τις υπόλοιπες, και να σηκώσει το δικό της μπαϊράκι αξιών.

Κατά μία έννοια ήταν όντως πρωτοπόροι. Γιατί έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια για ένα παρόμοιο trash show. Δυστυχώς όχι σε τηλεοπτικό αλλά σε πολιτικό περιβάλλον. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, η νέα κυβέρνηση συναγωνίζεται σε φάλτσα τα ιστορικά πλέον «Παρατράγουδα». Ο νέος εθνικός σταρ, με το ρηξικέλευθο ντύσιμο και την ανάλογα φιλάρεσκη τηλεοπτική περσόνα, κατάφερε να γίνει σε δύο εβδομάδες ο περίγελως της οικουμένης. Δεν το αντιλαμβάνεται και συνεχίζει αγέρωχος, καθώς δεν υπάρχει κανείς στην παρέα να του το πει. Ποιος άλλωστε; Η μαθηματική διάνοια που προκάλεσε γέλια μετά δακρύων σε εκατομμύρια χρήστες του διαδικτύου προσπαθώντας να υπολογίσει το κόστος της δωρεάν παροχής ηλεκτρικού; Ο συγγραφέας των μεταρρυθμιστικών προτάσεων που αποφάσισε ότι 300.000 Χ 100 Χ 9 κάνει 137.700.000; Ο στρατηλάτης των ψεκασμένων και ιχνηλάτης των υδατανθράκων; Ο αριστεροπλατφορμόλης (ναι, έχει σχέση με τη φορμόλη) που, σαν κάτι γιαπωνέζους στρατιώτες του Β'ΠΠ, δεν έχει αντιληφθεί ότι η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε; Ο Πουτινολάγνος πρώην συγγραφέας ανοησιών (κατά δήλωση του ιδίου); Ή η ομάδα των οικονομολόγων της συμφοράς που έδωσαν πρώτοι το σήμα της επερχόμενης γελοιοποίησης στο city του Λονδίνου;

Όλοι αυτοί αναγνωρίζουν ως αρχηγό τους κάποιον που έβρισκε απολύτως φυσιολογικό να διακηρύσσει ότι αρκεί να βαρέσει το νταούλι και οι αγορές θα χορέψουν στον ρυθμό του, ότι θα ζητάει δανεικά χωρίς να δίνει λογαριασμό και όλοι θα τρέχουν να ακουμπάν δισεκατομμύρια στα πόδια του, ότι θα μειώσει τα φορολογικά έσοδα αυξάνοντας ταυτόχρονα τις κρατικές δαπάνες! Και βρίσκουν όλοι μαζί απολύτως φυσιολογικό να διώχνουν την τρόικα προσκαλώντας το «τεχνικό κλιμάκιο», να σκίζουν το μνημόνιο βαφτίζοντάς το «γέφυρα» και να είναι περήφανοι στον ρόλο του τσαμπουκά-επαίτη, του... αξιοπρεπούς ζήτουλα, που καταγγέλλει τους εταίρους ως τοκογλύφους όταν του τα δίνουν με 1,5% επιτόκιο και ως εκβιαστές όταν δεν του τα δίνουν! Εκστασιάζονται μ’ αυτές τις ασύμβατες με τους φυσικούς νόμους ουρανομήκεις ηλιθιότητες που καταργούν κάθε πλαίσιο λογικής και θα έκαναν οποιονδήποτε σοβαρό άνθρωπο να φύγει τρέχοντας, για να διασώσει την υπόληψή του. Αυτοί όχι μόνο δεν έφυγαν αλλά χτυπάνε γονατιστοί παλαμάκια κάθε φορά που ο μικρός τυμπανιστής αρχηγός τους ανοίγει το στόμα για να «τραγουδήσει» όπως ο φάλτσος της Πάνια με την τσιριχτή φωνή, τα «σουξέ» του.

Τώρα, αυτό το θίασο των trash μεταμεσονύκτιων εκπομπών, ο... σοφός λαός τον έβαλε στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων. Και με δορυφορική μετάδοση σε όλον τον κόσμο, για να μάθουν οι πάντες τι θεωρούμε αντιπροσωπευτικό των αρχών, των αξιών και των οραμάτων μας! Και φυσικά, αφού πρώτα τούς έπεσε το σαγόνι, μάς πήραν στο ψιλό. Τι άλλο θα μπορούσε να συμβεί; Πώς αλλιώς θα μπορούσαν να αντιδράσουν; Πόση ώρα μπορείς να ακούς το ρεσιτάλ γκροτέσκ ναρκισσισμού του εθνικού σταρ με τις αυτάρεσκες μούτες και να μην σε πιάσει νευρικό γέλιο; Στα 40 χρόνια της μεταπολίτευσης έχουμε στείλει πολλούς υπουργούς, που δεν ήταν πρώτης διαλογής, σε ευρωπαϊκά όργανα. Ακούστηκαν γκρίνιες, ακούστηκαν δυσφορίες, ακούστηκε η ιστορία με τις προτάσεις στη χαρτοπετσέτα που έγραψε στην Λαγκάρντ ένας από την παρέα του επανιδρυτή του κράτους, αλλά τέτοιο καθολικό δούλεμα, ποτέ! Κι εμείς αντί να αναρωτηθούμε τι δεν πάει καλά και μας κρεμάν κουδούνια, ανακαλύπτουμε συνωμοσίες και διεθνείς σκευωρίες και καταγγέλλουμε όλους τους άλλους. Η κυβέρνηση με εγγενές «σύνδρομο Κάτμαν», δεν αντιλαμβάνεται τίποτε. Ζαλισμένη από τους προβολείς μιας δημοσιότητας που δεν την φανταζόταν ούτε στα πιο τρελά της όνειρα δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι στο «πακέτο» είναι και ευθύνες που δεν τις είχε δει ούτε στους πιο αγχώδεις της εφιάλτες.

Τα περισσότερα κείμενα που επισημαίνουν την «φυσική ασυμβατότητα» κυβέρνησης και πραγματικού κόσμου καταλήγουν σε παραινέσεις: μακάρι να αντιληφθούν, μακάρι να δουλέψουν. Λυπάμαι που θα σας απογοητεύσω: αυτό δεν είναι δυνατόν να γίνει. Τους λείπει η αίσθηση του γελοίου. Ακόμα κι αν πέσουν επάνω όλοι οι θεσμοί και «μαζέψουν» τη σημερινή ανοησία, αύριο θα κάνουν καινούργια. Είναι σαν να ζητάμε από τον Ταμβάκη (να που θυμήθηκα και το όνομα του τσιριχτού) να τραγουδήσει σαν τον Ντομίνγκο. Δεν μπορεί. Είναι έξω από τη φύση του. Ο θίασός τους, ιδεοληπτικός, εμμονικός, εφοδιασμένος με manual του 19ου αιώνα για να ερμηνεύσει τον κόσμο του 2015, θα συνεχίσει να παράγει άφθονο γέλιο και να δίνει τροφή σε σκιτσογράφους και παρουσιαστές σατιρικών εκπομπών σε όλον τον κόσμο, την ίδια στιγμή που βυθίζει τη χώρα στο πιο πηχτό τέλμα ακινησίας.

Αλλά επειδή στη μουρτζούφλικη εποχή μας είναι δύσκολο να βρίσκεις τόσα «Παρατράγουδα», διεθνούς πλέον εμβέλειας, μαζεμένα, νομίζω ότι και μόνο γι' αυτό θα άξιζε να μας δώσουν καναδυό δόσεις ακόμα. Έχουμε καταχωρηθεί στη συνείδηση του κόσμου ως μια χώρα - γελωτοποιός. Ίσως, σήμερα, αυτό να είναι το πιο σοβαρό μας επιχείρημα.

Athens Voice