Θεσπρωτία - Ανακαλύπτοντας την Παραμυθιά

Τον Ιούνιο του 1913 ο περίφημος Ελβετός Φωτογράφος FRED BOISSONAS επισκέφθηκε την Ήπειρο για δεύτερη φορά. Τα βήματά του τον οδήγησαν στην άγνωστή του Θεσπρωτία, και μαζί μ’ αυτήν στην Παραμυθιά. Ήταν τότε ένα άσημο κεφαλοχώρι που, λίγους μήνες πριν – στις 23 Φεβρουαρίου του 1913- είχε απελευθερωθεί από τον οθωμανικό ζυγό.

Η περιδιάβαση του Boissonas στην Παραμυθιά -100χρόνια πριν- απέφερε και μας χάρισε για πάντα ένα εκπληκτικό φωτογραφικό αρχείο με παλιά σπίτια, λιθόστρωτες πλατείες και στενά, πέτρινα πηγάδια και τζαμιά. Μόνιμοι πρωταγωνιστές της ζωής της Παραμυθιάς είναι οι άνθρωποι, άντρες, γυναίκες και παιδιά. Τους συναντάμε παντού: στα καφενεία, στο παζάρι, στις βρύσες, στα πεζούλια και στα πηγάδια, μ’ εκείνες τις χαρακτηριστικές φορεσιές, φυσιογνωμίες και εκφράσεις της εποχής.

70 χρόνια μετά τον Boissonas –στις αρχές της δεκαετίας του ’80-, επισκέφθηκα κι εγώ, για πρώτη φορά την Παραμυθιά. Οι αναμνήσεις μου είναι ελάχιστες από τότε : η κρύα χειμωνιάτικη πόλη, το μικρό ταβερνείο γεμάτο με κόσμο και με καπνό, το πανδοχείο «ΚΥΠΡΟΣ». Ήταν μια μικρή επαρχιακή πόλη, πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας, στις αρχές της δεκαετίας του ’80.

30 χρόνια μετά, τον φετινό Φλεβάρη, αναρωτιόμουνα αν είχα μείνει σ’ αυτήν ή σε κάποια άλλη «Παραμυθιά».

Η τωρινή πόλη ήταν μοντέρνα, ευχάριστη, με κίνηση ζωηρή και μ’ ένα τετραώροφο ξενοδοχείο 4*, που πολλές μεγαλύτερες πόλεις θα ήταν ευτυχισμένες αν είχαν στο ξενοδοχειακό τους δυναμικό. Η μονάδα βρίσκεται στο πιο προσιτό και στρατηγικό σημείο της πόλης, στην κεντρική οδό Κ. Καραμανλή, απέναντι από το Δημαρχείο του Δήμου Σουλίου. Η ονομασία «ΘΕΑΣΙΣ» δικαιολογείται απόλυτα από την εξαίσια θέα που προσφέρει στο μεγαλύτερο τμήμα της πόλης, στην κοιλάδα του αρχαίου Κωκυτού ποταμού και στα γύρω βουνά.

Η περιδιάβαση στην Παραμυθιά δεν επιφυλάσσει, βέβαια, την διάρκεια και την ευρεία εναλλαγή εικόνων και παραστάσεων, που μπορεί να προσφέρει η περιήγηση σε κάποιες από τις μεγάλες, τις διάσημες πόλεις της Ελλάδας. Είναι, ωστόσο, μια βόλτα ευχάριστη, ξεκούραστη, που κρύβει πολλές εκπλήξεις σε αρχαία και νεώτερα μνημεία, αθέατα στα μάτια του βιαστικού, διαβατικού επισκέπτη.

Το πρώτο μνημείο είναι το πάλαι ποτέ Δημοτικό Σχολείο, στο κεντρικότερο σημείο της πόλης. Το κτίριο είναι τριώροφο και πετρόχτιστο, με μια μεγαλειώδη αρχιτεκτονική, επιβλητική και ταυτόχρονα ανάλαφρη, που αναμφίβολα το καθιστά ένα από τα πιο μεγαλόπρεπα παλιά Σχολεία της Ελλάδας. Είναι χτισμένο το 1937 και αποτελεί δωρεά της οικογένειας BULGARI, των φημισμένων κοσμηματοπωλών-χρυσοχόων, που πριν γνωρίσουν την διεθνή καταξίωση είχαν ως έδρα τους την πόλη της Παραμυθιάς.

Το δεύτερο μνημείο, 200 σχεδόν χρόνια προγενέστερο, αλλά ακόμη αειθαλές είναι το Ρολόι, στα ψηλώματα της πόλης. Στεγάζεται σ’ ένα πετρόχτιστο πύργο, που του δίνει την όψη επιβλητικού καμπαναριού. Η ιδιαιτερότητά του είναι, ότι αντί για καντράν ρολογιού διαθέτει έναν μηχανισμό, ρυθμισμένο να χτυπάει κάθε ώρα μια καμπάνα. Ο μηχανισμός αυτός, με τα βαρίδια και τα γρανάζια του ήρθε στην Παραμυθιά από την Βενετία το 1750. Πολύ γλαφυρή είναι η παράδοση που συνοδεύει το Ρολόι. Όταν λοιπόν ο περιβόητος Αλή Πασάς των Ιωαννίνων άκουσε γι αυτό, θέλησε να το αποκτήσει. Κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του, όμως, φρόντισαν οι Παραμυθιώτες να αφαιρέσουν κάποια απαραίτητα, για την λειτουργία του, εξαρτήματα. Έτσι στα Γιάννενα δεν μπόρεσε το Ρολόι να λειτουργήσει.

-Πασά μου, το Ρολόι αυτό είναι ταμένο στον πολιούχο μας τον Άγιο Δονάτο, του εξήγησαν, οι Παραμυθιώτες. Γι αυτό, εδώ στα Γιάννενα, δεν δουλεύει.
-Χαλάλι, σας, λοιπόν, αποκρίθηκε ο Αλής και το εμβληματικό Ρολόι ξαναβρήκε τη θέση του στα ψηλώματα της Παραμυθιάς.

Οι «Νεοέλληνες», ωστόσο, με την πασίγνωστη «καλαισθησία» και αναισθησία τους φρόντισαν να συρρικνώσουν την θέαση του περιηγητή αλλά και του ντόπιου στο μνημειακό Ρολόι της πόλης. Έχτισαν μπροστά του ένα απαράδεκτο οικοδόμημα από τούβλο και τσιμέντο, που χρόνια τώρα παραμένει μίζερο, άσχημο και ημιτελές. Θα είμαστε, πραγματικά, ευτυχείς αν πάψει κάποτε, να υπάρχει.

Ένα άλλο, εξίσου εμβληματικό μνημείο της πόλης είναι ο Πύργος της «Κούλιας», χτισμένος στο Β’ μισό του 18ου αιώνα, στα υψηλότερα, σημεία της Παραμυθιάς. Με 5 ορόφους και με ύψος 26 μέτρων, το οικοδόμημα είναι ένα από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα οχυρωματικής κατοικίας στην ΒΔ Ελλάδα. 79 εσωτερικά σκαλοπάτια μάς οδηγούν ως τον 5ο όροφο. Στη διάρκεια της ανάβασής μας θαυμάζουμε από τα παράθυρα την θέα, την έξοχη αρχιτεκτονική των θολωτών ορόφων, τα πανύψηλα τζάκια, τις πολεμίστρες και καταχύστρες.

Ακόμη ψηλότερα, πάνω από το πευκοδάσος, σώζεται το ερειπωμένο Κάστρο του Αγίου Δονάτου. Είναι χτισμένο σε τρεις περιόδους: στα Ελληνιστικά χρόνια, στα Βυζαντινά (επί Ιουστινιανού) και στα χρόνια της τουρκοκρατίας.

Στα βυζαντινά μνημεία της πόλης ανάγεται το ερειπωμένο αλλά εντυπωσιακό συγκρότημα των «Βυζαντινών Λουτρών», χρονολογημένων μεταξύ 10ου και 12ου αιώνα, καθώς και η περίφημη Μονή της Παναγίας Παραμυθίας (Παρηγορήτριας), χτισμένης στην είσοδο της πόλης στο Β’ μισό του 13ου αιώνα

Πολύ σημαντικός για το βυζαντινό παρελθόν της πόλης είναι ο εκτεταμένος υπαίθριος χώρος της Ρωμαϊκής Παλαιοχριστιανικής Φωτικής. Εδώ, ανάμεσα σε αιωνόβια πουρνάρια και αγριελιές, θαυμάζουμε τις ερειπωμένες Παλαιοχριστιανικές της Παναγίας Λαμποβίθρας, της Αγίας Φωτεινής και της Αγίας Παρασκευής, γνωστότερης ως Παλιοκκλήσι

Ένα τελευταίο Παλαιοχριστιανικό μνημείο είναι η Τρίκογχος Βασιλική της Βέλλιανης, 6ου-7ου αιώνα, μερικά χιλιόμετρα νότια της Παραμυθιάς. Πολύ κοντά βρίσκεται ο οικισμός της Βέλλιανης (σημερινή Χρυσαυγή). Αν ανηφορίσουμε τρία χιλιόμετρα ψηλότερα, στους πρόποδες του όρους Κορύλας, θα συναντήσουμε την Αρχαία Ελέα. Είναι η Θεσπρωτική πόλη, χτισμένη τον 4ο αι. π.χ. σε μέσο υψόμετρο 500 μέτρων, σε οχυρωμένη επικλινή έκταση 105 στρεμμάτων.

Περιδιαβαίνουμε για πολλή ώρα τον χώρο, θαυμάζουμε την μνημειακή πύλη, τα βαριά πολυγωνικά τείχη, την αρχαία Αγορά και την συνολική στρατηγική θέση του αρχαίου οικισμού. Ενός οικισμού, που όπως και οι υπόλοιπες μεγάλες πόλεις της Θεσπρωτίας, καταστράφηκαν από τους Ρωμαίους το 167 π.χ.

Νωρίς το απόγευμα ξεσπάει η χειμωνιάτικη βροχή. Βρίσκουμε καταφύγιο στο ταβερνείο του Κώστα Μιχαήλ, στην Χρυσαυγή, με αναμμένη ξυλόσπομπα, ντόπιο τσιπουράκι και νοστιμώτατα μεζεδάκια. Αργότερα χαλαρώνουμε με καφεδάκι και επιλεγμένη μουσική στο θαυμάσιο Καφέ-μπαρ του ξενοδοχείου ΘΕΑΣΙΣ, και προσδοκούμε τον ερχομό της άνοιξης για να γνωρίσουμε πεζοπορώντας το εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον στα βουνά της Παραμυθιάς.

*Πλήρες άρθρο για την Παραμυθιά, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, φιλοξενείται στο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ, τεύχος 103, Άνοιξη 2015.

Ελληνικό Πανόραμα/Athens Voice