Τα θεμέλια της αποτυχημένης οικονομίας της Ελλάδας

Πάρα πολλοί πολιτικοί και οικονομολόγοι κατηγορούν τη λιτότητα – επιβεβλημένη από τους πιστωτές της Ελλάδας – για την κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας.

Όμως τα δεδομένα δε δείχνουν ούτε ιστορικά επίπεδα λιτότητας ούτε και κρατικές περικοπές τόσο μεγάλες ώστε να εξηγούν τη μεγάλη απώλεια θέσεων εργασίας. Αυτό που δείχνουν τα στοιχεία είναι οικονομικά προβλήματα ριζωμένα στις αξίες και τις πεποιθήσεις της ελληνικής κοινωνίας.

Ο δημόσιος τομέας της Ελλάδας μαστίζεται από το πελατειακό σύστημα (για συγκομιδή ψήφων) και την ευνοιοκρατία – πολύ περισσότερο απ’ ότι σε άλλα μέρη της Ευρώπης. Η ανώτερη σύνταξη για τους δημόσιους υπαλλήλους σε σχέση με τους μισθούς είναι σχεδόν η διπλάσια από της Ισπανίας. Η κυβέρνηση ευνοεί τις επιχειρηματικές ελίτ εξαιρώντας τες από τη φορολογία. Και κάποιοι κρατικοί υπάλληλοι λαμβάνουν τους μισθούς τους χωρίς στην πραγματικότητα να πηγαίνουν στη δουλειά τους.

Υπάρχουν μεγάλα προβλήματα και στον ιδιωτικό τομέα – κυρίως, η παρεμβατική επιρροή των παγιωμένων συμφερόντων και των επιχειρηματικών και πολιτικών ελίτ. Τα κέρδη ως ποσοστό του επιχειρηματικού εισοδήματος στην Ελλάδα είναι το εντυπωσιακό 46%, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία. Η Ιταλία ακολουθεί δεύτερη με 42%, η Γαλλία τρίτη, με 41%. (Το ποσοστό στη Γερμανία είναι 39%, στις Ηνωμένες Πολιτείες 35% και στο Ηνωμένο Βασίλειο 32%.) Οι εντός του συστήματος λαμβάνουν επιδόματα και συμβόλαια, οι έξω από αυτό δυσκολεύονται να μπουν. Είναι εντυπωσιακό πως οι νέοι έλληνες επιχειρηματίες φέρονται να φοβούνται να ανοίξουν τις επιχειρήσεις τους στην Ελλάδα, μήπως και κάποιος χρησιμοποιήσει ψεύτικα έγγραφα για να πάρει τις εταιρείες τους. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η Ελλάδα είναι ένα από τα πιο δύσκολα μέρη στην Ευρώπη για να ξεκινήσει κανείς επιχείρηση. Το αποτέλεσμα είναι πως ο ανταγωνισμός για μερίδιο της αγοράς είναι αδύναμος και υπάρχουν ελάχιστες εταιρείες με νέες ιδέες.

Αυτό το υπανάπτυκτο σύστημα πηγάζει από τις συντεχνιακές αξίες της Ελλάδας, οι οποίες δίνουν έμφαση στην κοινωνική προστασία, την αλληλεγγύη αντί του ανταγωνισμού, και τη δυσφορία με την ανεξέλεγκτη αλλαγή. Αυτές οι αξίες μπορεί να είναι χρήσιμες για την οικογενειακή ζωή, όμως, ακόμη και με τις καλύτερες προθέσεις, αποτελούν συνταγή για μια στάσιμη οικονομία και κακές καριέρες.

Πράγματι, η παραγωγικότητα της εργασίας (ΑΕΠ ανά εργαζόμενο) στην Ελλάδα είναι μόλις 72% του επιπέδου του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιταλίας, και μόλις 57,7% αυτού της Γερμανίας. Και οι έρευνες υποδεικνύουν πως η ικανοποίηση ζωής στην Ελλάδα είναι πολύ χαμηλότερη από αυτήν που βλέπει κανείς στις πλουσιότερες χώρες της ΕΕ (τις EU15). Παρά τους ισχυρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης, ο κορπορατισμός φτωχοποιεί τους λιγότερο ευνοημένους. Τα στοιχεία της ΕΕ για τη φτώχια το 2010 είχαν την Ελλάδα στο 21,4% - πολύ υψηλότερα από το 16,7% των EU15.

Αναμφισβήτητα, η Ελλάδα είδε βελτίωση στην παραγωγικότητα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – όμως κυρίως από τη βελτίωση της παιδείας και του κεφαλαίου ανά εργαζόμενο, που μπορεί να αυξηθεί μόνο ως ένα σημείο. Δύο σημαντικές πηγές ευρείας ευημερίας εμποδίζονται από το σύστημα της Ελλάδας. Η μία είναι ένας μεγάλος αριθμός επιχειρηματιών που ασχολούνται με το να εντοπίζουν και να εκμεταλλεύονται νέες οικονομικές ευκαιρίες. Χωρίς αυτούς, η Ελλάδα δεν κάνει πολύ καλή δουλειά στο να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες (μια ανάγκη που τονίστηκε από τον Friedrich Hayek). Οι πολυπαινεμένοι εφοπλιστές της Ελλάδας, για παράδειγμα, άργησαν να προσαρμοστούν στη μεταφορά με κοντέινερ, και κατά συνέπεια έχασαν μερίδιο της αγοράς.

Η άλλη πηγή ευρείας ευημερίας είναι ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων στις επιχειρήσεις που να ασχολούνται με το να εφευρίσκουν και να δημιουργούν νέα προϊόντα και διαδικασίες – κάτι που συχνά ονομάζεται «εγχώρια καινοτομία». Εδώ η Ελλάδα στερείται του απαραίτητου δυναμισμού: οι ροές επενδυτικού επιχειρηματικού κεφαλαίου είναι μικρότερες, σε σχέση με το ΑΕΠ, στην Ελλάδα απ’ ότι σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ. Συνεπώς, η οικονομία της Ελλάδας έχει ελάχιστη δυνατότητα να δημιουργήσει βιώσιμη ανάπτυξη παραγωγικότητας και υψηλή ικανοποίηση.

Κάποιοι οικονομολόγοι πιστεύουν πως αυτά τα δομικά χαρακτηριστικά δεν έχουν καμία σχέση με την παρούσα κρίση της Ελλάδας. Στην πραγματικότητα, η δομική οπτική ρίχνει στο φως στο τι πήγε λάθος και γιατί.

Επί χρόνια, η Ελλάδα εκμεταλλευόταν τους λεγόμενους «διαρθρωτικούς πόρους» της ΕΕ και τα δάνεια από τις γερμανικές και τις γαλλικές τράπεζες για να χρηματοδοτήσει μια μεγάλη σειρά έργων υψηλής έντασης εργατικού δυναμικού. Η απασχόληση και τα εισοδήματα εκτοξεύτηκαν και οι αποταμιεύσεις συσσωρεύτηκαν. Όταν οι εισροές κεφαλαίων σταμάτησαν, οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων στην Ελλάδα έπεσαν, το ίδιο και η ζήτηση για εργασία στο τομέα των κεφαλαιουχικών αγαθών. Επιπλέον, με τον πλούτο των νοικοκυριών να έχει ξεπεράσει κατά πολύ τα ποσοστά των μισθών, η προσφορά εργασίας μειώθηκε. Έτσι, η Ελλάδα, από εκεί που ανθούσε, βρέθηκε να βουλιάζει.

Η δομική οπτική εξηγεί επίσης γιατί αργεί τόσο η ανάκαμψη. Με τον ανταγωνισμό αδύναμο, οι επιχειρηματίες δε βιάστηκαν να προσλάβουν τους ανέργους. Όταν ξεκίνησε η ανάκαμψη, η πολιτική αναστάτωση του περασμένου φθινοπώρου σκότωσε την εμπιστοσύνη εν τη γενέσει.

Η αλήθεια είναι πως η Ελλάδα χρειάζεται περισσότερα από αναδιάρθρωση χρέους ή ακόμη και ελάφρυνση χρέους. Εάν οι νέοι έλληνες είναι να έχουν μέλλον στη χώρα τους, εκείνοι και οι μεγαλύτεροί τους θα πρέπει να αναπτύξουν τις συμπεριφορές και τους θεσμούς που συνιστούν μιαν περιεκτική σύγχρονη οικονομία – κάτι που σημαίνει πως θα ξεχάσουν τις κορπορατιστικές αξίες τους.

Η Ευρώπη, από την πλευρά της, θα πρέπει να δει πέρα από τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό σύστημα της Ελλάδας, το φορολογικό καθεστώς και τις συλλογικές συμβάσεις. Ενώ η Ελλάδα έχει φτάσει στο απόγειο του κορπορατισμού, η Ιταλία και η Γαλλία δεν είναι πολύ μακριά – και όχι πολύ πίσω από αυτές είναι η Γερμανία. Ολόκληρη η Ευρώπη, και όχι μόνο η Ελλάδα, θα πρέπει να ξανασκεφτεί την οικονομική της φιλοσοφία.

Σοφοκλέους 10