Η Σκύλλα και η Χάρυβδη στη... Νότια Ιταλία

της Χριστιάννας Λούπα

Αν νομίζετε ότι, περπατώντας στους δρόμους της Μπόβα, της Παρμίνα ή του Ρέτζιο της Κάτω Ιταλίας, ακούσατε να μιλούν οι ντόπιοι μεταξύ τους ελληνικά, μην τρομάξετε! Δεν έχετε παραισθήσεις! Όντως ελληνικά ακούσατε. Λίγο παρεφθαρμένα βέβαια και προσαρμοσμένα στην τοπική διάλεκτο. Είναι τα λεγόμενα «γκρεκάνικα».

Πώς είναι δυνατόν, συνεχίζετε να αναρωτιέστε, ολόκληρη η Νότια Ιταλία να θυμίζει τόσο έντονα Ελλάδα; Από τις ονομασίες των δρόμων, τη διάλεκτο των ανθρώπων, τα ήθη και τα έθιμα, μέχρι και τις αρχαιότητες. Το ελληνικό πνεύμα είναι διάχυτο παντού. Τι συμβαίνει λοιπόν εδώ; Μήπως άλλαξαν τα σύνορα της Ελλάδας και δεν το πήραμε είδηση;
Πράγματι, τα σύνορα της Ελλάδας στην αρχαιότητα δεν είχαν καμιά σχέση με τα σημερινά. Πριν 3.500 χρόνια περίπου οι Μυκηναίοι έφτασαν στα παράλια του κόλπου του Τάραντα, όπου και εγκαταστάθηκαν. Λίγα χρόνια αργότερα άρχισαν να καταφθάνουν στην περιοχή Ευβοείς, Μεγαρείς, Μεσσήνιοι, Σπαρτιάτες, Ίωνες που σιγά σιγά δημιούργησαν την περίφημη Magna Grecia. Ο όρος περιλάμβανε όλες τις περιοχές της Κάτω Ιταλίας, οι οποίες είχαν κατοικηθεί από Έλληνες αποίκους.

Οι καλοί μας οι μακρινοί παππούληδες λοιπόν, οι Μεσσήνιοι, μετά το τέλος του Β΄ Πελοποννησιακού Πολέμου, πήγαν στην Κυλλήνη κι από εκεί στην Κάτω Ιταλία, όπου εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Καλαβρίας - τη σημερινή Απουλία - και ίδρυσαν την νέα πόλη της Μεσσήνης, περίπου 3.000 χρόνια πριν. Έτσι, η Messina, είναι χτισμένη στην άκρη του ομώνυμου κόλπου, ακριβώς εκεί που γίνεται το πέρασμα από τη χερσόνησο στη Σικελία.

Στο σημείο εκείνο, κατά τη μυθολογία, βρίσκονταν δύο θεόρατοι βράχοι που έφταναν μέχρι τον ουρανό. Στον έναν υπήρχε μια κρυφή σπηλιά όπου κατοικούσε ένα απαίσιο τέρας, που γάβγιζε ολημερίς, η Σκύλλα, με δώδεκα πόδια και έξι λαιμούς, που ο καθένας κατέληγε σε τρομερό κεφάλι με τρεις σειρές τεράστια, κοφτερά και πυκνά δόντια. Κάθε τόσο ξεπρόβαλλαν από τη σπηλιά το κεφάλια και άρπαζαν τους δύστυχους ναυτικούς από τα καράβια.

Στον άλλο βράχο κατοικούσε η Χάρυβδη, που τρεις φορές τη μέρα ρουφούσε τη θάλασσα και μετά την ξερνούσε με δύναμη, τσακίζοντας όποιο πλεούμενο περνούσε τη στιγμή εκείνη. Παρ’ όλα αυτά ο Οδυσσέας κατάφερε να περάσει τον πορθμό, μολονότι έχασε έξι από τους συντρόφους του.

Σήμερα βέβαια γνωρίζουμε ότι, λόγω της στενότητας του πορθμού, η θάλασσα που μπαίνει σ’ αυτόν από τα δύο μεγάλα πελάγη, το Τυρρηνικό και το Σικελικό είναι γεμάτη από πολύ επικίνδυνα ρεύματα, που στη φαντασία των τότε ανθρώπων που προσπαθούσαν να εξηγήσουν τα ναυάγια, πήραν τη μορφή τεράτων.

Ένας όμορφος μύθος σχετικά με την πόλη Μπόβα, αναφέρει πως εκεί ήρθε μια γιγάντια βασίλισσα Σπαρτιάτισσα με τα βόδια της κι εγκαταστάθηκε στο μέρος αυτό με το λαό της. Η ίδια μάλιστα άφησε το τεράστιο αποτύπωμά της στο βράχο. Ο λαός έβοσκε τα βόδια του στα πλούσια βοσκοτόπια της περιοχής και το μέρος ονομάστηκε Βούας (= βους). Με τα χρόνια οι Ιταλοί μετέτρεψαν το υ σε v κι έτσι προέκυψε η Bova.
Οι Λακεδαίμονες επίσης ίδρυσαν τον Τάραντα, στις όχθες του ομώνυμου ποταμού. Δωρικής καταγωγής και γόνοι παράνομων δεσμών μεταξύ οπλιτών και γυναικών άλλων φυλών που τους υπηρετούσαν, κατάφεραν να δημιουργήσουν μια πολύ ισχυρή πόλη στο τακούνι της ιταλικής μπότας.

Οι Έλληνες άποικοι, ωστόσο, κουβάλησαν μαζί τους και όλες τις συνήθειες του τόπου τους, τους ήρωες, τους μύθους, τους θεούς, τα ήθη και τα έθιμα, τη φιλαρχία και τις έριδες – που θα οδηγήσουν τις ελληνικές πόλεις σε μεγάλες διαμάχες - και φυσικά τη γλώσσα, η οποία άντεξε μέχρι το τέλος της βυζαντινής περιόδου.

Τώρα στα ελληνόφωνα χωριά, τα “γκρεκοχώρια”, χρησιμοποιούν τη “γκρεκάνικη” διάλεκτο, που δυστυχώς, όμως, τείνει να εξαφανιστεί, καθώς οι κάτοικοι ζουν απομονωμένοι στη φτώχεια του ιταλικού νότου και ο μόνος τρόπος να διατηρηθεί είναι να διδάσκεται στα σχολεία.

“Ίου βάντουνε αλάϊ στη λάμπα της γλώσσας μα να μη σβηστεί”, (Πρέπει να βάλουνε λάδι στη λάμπα της γλώσσας μας για να μη σβηστεί), λένε οι συμπαθέστατοι και πολύ φιλόξενοι κάτοικοι, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου, κυρίως στο ελληνικό κράτος, το οποίο θεωρούμε ότι έχει πολύ μεγάλη ευθύνη.

Ευτυχώς, ήδη από το 1999, ψηφίστηκε, έστω και όψιμα, νόμος στην Ιταλία για την προστασία των δώδεκα γλωσσικών μειονοτήτων, μεταξύ των οποίων το αρχαίο ελληνικό ιδίωμα των “γκρεκάνικων”, που είναι και το πιο ευρέως διαδεδομένο στην περιοχή. Έτσι, λοιπόν, δειλά δειλά η διάλεκτος αυτή αρχίζει να διδάσκεται στα σχολεία έχοντας μεγαλύτερες πιθανότητες να επιβιώσει.