Ποίηση και φιλοσοφία: μια ανάγνωση της "Χειρουργικής των έσω ουρανών" του Αχιλλέα Κατσαρού

Γράφει ο Σίμος Νικολιδάκης

Το πρώτο ίσως που θα παρατηρήσει κανείς στη συλλογή «Η χειρουργική των έσω ουρανών» του Αχιλλέα Κατσαρού είναι ο δικός του μοναδικός τρόπος με τον οποίο μεταπλάθει τα στοιχεία που δανείζεται από την ποίηση και τη φιλοσοφία. Αυτό το οποίο κατορθώνει να πραγματώσει ουσιαστικά μέσα σε αυτή τη συλλογή ο ποιητής είναι να συγκεράσει αρμονικά τη φιλοσοφία, ιδωμένη από μια δική του οπτική, μια βαθιά οπτική, με την ποίηση. Βλέπουμε αναφορές από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους έως και τη σύγχρονη φιλοσοφία ενώ παράλληλα παίζει με τα νοήματα, μεταπλάθει συνεχώς τις λέξεις και επί της ουσίας δημιουργεί ένα δικό του πάζλ, όπου από τη μια πλευρά βρίσκεται η φιλοσοφία, από την άλλη η κοινωνία με τα προβλήματά της, τα οποία αγγίζουν βαθιά τον ποιητή.

Πράξεις απτές, πράγματα της καθημερινότητας μπαίνουν στο μικροσκόπιο, μελετώνται από όψεις τόσο κοινωνικές όσο και ηθικές. Η σχέση του με την ποίηση βαθιά. Η τέχνη της ποίησης φαίνεται να τον έχει αγγίξει και οι επιρροές του είναι κυρίως σύγχρονα ρεύματα, συνομιλεί με αρκετούς σύγχρονους ποιητές, Έλληνες και ξένους, έντονο το διακειμενικό στοιχείο, κατορθώνει όμως ο ποιητής να περάσει αυτή τη ζωντάνια στο έργο του, δίνοντας την αίσθηση στον αναγνώστη ότι αφουγκράζεται την κοινωνία, ζει μέσα στην κοινωνία, προβληματίζεται από αυτήν και κατανοεί ο ίδιος πρωτίστως και δευτερευόντως ο αναγνώστης τι πρέπει να γίνει. Ένα βαθύ ερωτηματικό δηλαδή, ένας αναγνώστης ο οποίος προβληματίζεται για τον ίδιο ως σημείο όπως φαίνεται από τη σκοπιά της φιλοσοφίας.

Από άποψη δομική θα ήθελα να επισημάνω ένα σχόλιο στη χρήση των επιθέτων, κάτι που μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση διαβάζοντας τη συλλογή. Αυτό λοιπόν που κέντρισε την προσοχή μου από την άποψη της χρήσης της γλώσσας είναι ότι ο ποιητής αποφεύγει τον εντυπωσιασμό, αποφεύγει τις δύσκολες, ανήκουστες λέξεις, όπως λέγανε και οι Λατίνοι, και επιχειρεί με απλό, καθημερινό λόγο να πλάσει νοήματα. Τα επίθετα πάρα πολύ σωστά τοποθετημένα, όταν υπάρχουν, πολύ λίγα επίθετα, εξίσου όμως θα ήθελα να σχολιάσω και το νόημα της στίξης. Σε μια πρώτη ματιά θα πίστευε κανείς ότι ο ποιητής χρησιμοποιεί την αυτόματη γραφή. Δεν συμβαίνει όμως αυτό. Δεν χρησιμοποιεί την αυτόματη γραφή. Ο στίχος του είναι πολύ βαθιά δουλεμένος. Σκέψεις και απόψεις μετασχηματίζονται και συνθέτουν αυτό το μωσαϊκό, όπως αναφέραμε, τη σύνδεση της φιλοσοφίας με την κοινωνία. Μικρής αναφοράς, όχι λιγότερης σημασίας όμως, ένας άλλος πυλώνας των κλασσικών σπουδών, τον οποίο λόγω των βασικών του σπουδών κατέχει βαθιά ο ποιητής, το κομμάτι της κλασσικής φιλολογίας.

Πάρα πολλά μυθολογικά στοιχεία ξεκινώντας από τους μύθους του Αισώπου, συνεχίζοντας στις Ελικωνιάδες μούσες και ολοκληρώνοντας τον κύκλο αυτόν με ποικίλες αναφορές στη μυθολογία κατορθώνει ο ποιητής και συνενώνει τον Λόγο. «Εν αρχή ην ο Λόγος» για τον συγγραφέα ο οποίος καταφέρνει στο ποίημα «Λόγος» και συναρμόζει τον Λόγο με το βακχικό κρασί και δημιουργεί έτσι ένα ποιητικό αμάλγαμα και μας καλεί να διαβάσουμε τα ποιήματά του και να δούμε τη δική του προσέγγιση σε θέματα που άπτονται της καθημερινότητάς μας, θέματα που για τον ίδιο είναι μείζονος σημασίας.

Φωνάζει λοιπόν να τον ακούσουν οι Πιέριες μούσες, να του παραδώσουν την ασπίδα του Αχιλλέα και γράφει γράμμα σε χαρτί. Με τη συλλογή αυτή ο Κατσαρός είναι σαν να μας ανοίγει το ποιητικό του εργαστήρι και να μας καλεί να μοιραστούμε τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του.

Ο τίτλος, ένας τίτλος ιδιαίτερα αινιγματικός, μια ουσιαστική ενδοσκόπηση του ίδιου του γράφοντος στο κομμάτι των ουρανών και των δρόμων της φιλοσοφίας και της ποίησης, της ίδιας της ζωής εν τέλει. Με όπλο του την ακρίβεια του στίχου προσπαθεί να μας ταξιδέψει. Η εύστοχη επιλογή του εξωφύλλου «Ο φιλόσοφος σε διαλογισμό» δεν είναι καθόλου τυχαία. Αντικατοπτρίζει αυτή την ανάβαση του ποιητή στον κόσμο της φιλοσοφίας και της ποίησης.

Ο Αχιλλέας Κατσαρός δεν γράφει ποίηση για να γράψει ποίηση, κάτι το οποίο γίνεται έκδηλο σε όλη τη συλλογή. Γράφει ποίηση γιατί θέλει να εκφράσει ο ίδιος τα συναισθήματα και τους προβληματισμούς του. Δεν επιδιώκει την υστεροφημία ούτε τον νοιάζει αν η ποίησή του έχει αποδέκτες. Αυτό που τον νοιάζει είναι να μας κάνει μέτοχους της δικής του κανονιστικής πραγματικότητας, να καταφέρουμε να κατέλθουμε κι εμείς στο ελάχιστο στο ποιητικό του εργαστήρι και να δούμε τη δική του οπτική, τη δική του χειρουργική σκοπιά σε ένα ποιητικό σύμπαν. Από την άποψη της αυθεντικότητας λοιπόν φαίνεται να μας κερδίζει.