Μικρομεσαῖοι και μικρομεσαία δημοκρατία - Του Σαράντου Καργάκου

Η σημερινὴ μορφὴ δημοκρατίας εἶναι ἀπότοκος τῶν διαδικασιῶν τῆς ἐλεύθερης ἀγορᾶς. Ἡ δικτατορία, σὲ ὅλες τὶς μορφὲς καὶ χρωματικὲς της παραλλαγὲς, εἶναι ἀπότοκος τῶν δυσχερειῶν τῆς ἀγορᾶς. Ἰδίως ὅταν ἐντείνονται οἱ ἀντιθέσεις ἀνάμεσα στὰ κοινωνικὰ στρὼματα. Ἡ δικτατορὶα δὲν στηρίζεται στὸ κεφάλαιο ἀλλὰ στοὺς μικροαστοὺς, τοὺς ἀποκληθέντες ἐσχάτως μικρομεσαίους. Τὸ κεφὰλαιο μπορεῖ νὰ ἐπωφελεῖται ἀπὸ μὶα δικτατορὶα, ὃμως οἱ μικρομεσαῖοι μὲ τὶς ἀνασφάλειες ἤ τὴν ἔντονη τάση γιὰ κοινωνικὴ ἀνοδικότητα εἶναι οἱ τροφοδότες καὶ στυλοβάτες μιᾶς δικτατορίας. Τὸ προλεταριὰτο θὰ συνταχθεῖ μ’ αὐτὴ, ὅταν εὐρυνθεῖ τὸ μέγεθος τῆς ἀνεργίας.

Οἱ μικροαστοὶ εἶναι ἀστοὶ ἐν ἐξελίξει. Δὲν ἔχουν κρυσταλλωμὲνη νοοτροπὶα καὶ συγκροτημὲνη ἰδεολογία. Τὸ ποσοτικὸ πρόσημο «μικρὸ» ἐκφράζει τὴν προέλευσή του (κυρίως ἀγροτικὴ, ὑπαλληλικὴ, ἐργατικὴ), παράλληλα ὅμως τονίζει καὶ τὴ στενώτερη ἐπαφὴ ἤ σύνδεση μὲ τὰ λαϊκὰ στρώματα. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ συμβάλει στὴ «λαϊκοποίηση» μιᾶς δικτατορίας, ποὺ δὲν εἶναι πάντα ἀναγκαῖο νὰ ἔχει ἀπὸλυτο χαρακτήρα. Μπορεῖ νὰ λειτουργεῖ καὶ ὑπὸ κοινοβουλευτικὸ μανδύα ἤ μὲ τὴ μορφὴ λαϊκοῦ ἤ στρατιωτικοῦ κινήματος «ἐθνικῆς σωτηρὶας». Τὸ κίνημα Πλαστήρα-Γονατᾶ (1922) εἶναι ἡ πρώτη στρατιωτικοπολιτικὴ δικτατορία τῆς νεώτερης Ἑλλάδος κατὰ μίμηση τοῦ στρατιωτικο-πολιτικοῦ κινήματος τοῦ Κεμὰλ. Τὸ κίνημα αὐτὸ ἦταν ὡς πρὸς τὴ βἀση του μικροαστικὸ, ὡς πρὸς τὴ στελέχωσή του στρατιωτικὸ, πολιτικὰ συνδεδεμένο καὶ ἐν μέρει ἀφοσιωμένο στὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο, ποὺ ἦταν ὁ κυριώτερος ἐκφραστὴς τῶν συμφερόντων τῶν Ἑλλήνων ἀστῶν καὶ μεγαλοαστῶν. Γι’ αὐτὸ τὸ ἀντίστοιχο πρὸς αὐτὸν κόμμα ὀνομαζόταν Λαϊκὸ. Τὸ κίνημα τοῦ 1922 ἐπέβαλε μιὰ μικροαστικὴ δικτατορία μὲ δημοκρατικὸ πρὸσημο. Ἀποτέλεσμα ὅλου αὐτοῦ τοῦ πολιτικοῦ τραγελαφισμοῦ ἦταν νὰ μεταφερθοῦν ὅλοι οἱ ἐπίδοξοι δικτάτορες ἀπὸ τοὺς στρατῶνες στὴ Βουλὴ. Ὥς τὸ 1936 ἡ Ἑλλὰς τελεῖ ὑπὸ τὸν ἔλεγχο διαφόρων «ὁπλαρχηγῶν» ποὺ ἔχουν χωρίσει τίς ἔνοπλες δυνάμεις σὲ «καπετανάτα» καὶ τὸ κράτος σὲ πολιτικὰ φέουδα. Ἀξιωματικοὶ, Βενιζελικοὶ, καὶ Βασιλικοὶ, «δημοκρατικοὶ» καὶ «συντηρητικοὶ» μετεξελὶσσονται σταδιακὰ σὲ πολιτικούς ἡγέτες (Πλαστήρας, Γονατᾶς, Χατζηκυριάκος, Πάγκαλος, Μεταξᾶς κ.ἄ.). Ἡ περίοδος 1922-1936 εἶναι περίοδος μικροαστῶν, ποὺ θέλουν ἕναν ἰσχυρὸ ἄνδρα –κυρίως στρατιωτικὸ– ποὺ θὰ τοὺς ἐκφράσει. Οἱ πολιτικοὶ ποὺ πλαισιώνουν τοὺς «ὁπλαρχηγοὺς» εἶναι ὁ δημοκρατικὸς μαϊντανὸς. Γι’ αὐτὸ ἀπὸ «κοινοβουλευτικοὺς» ἡγέτες στρατιωτικῆς προελεύσεως θὰ ξεκινήσει κάθε coup d’ état, κάθε προνουνσιαμέντο ποὺ ἄλλοτε ἀνεπιτυχῶς κι ἄλλοτε ἐπιτυχῶς εἶχαν σὰν στόχο τὴν ἐπιβολὴ δικτατορὶας (Πὰγκαλος-Κονδὺλης). Ἀκόμη καὶ ἡ πολιτικὴ δικτατορία τοῦ Ἰω. Μεταξᾶ, ποὺ ἔγινε μὲ τὴ συναίνεση –ἴσως καὶ ἐπἰνευση– τοῦ βασιλιᾶ Γεωργίου Β΄ –εἶχε ἔντονο μικροαστικὸ χαρακτὴρα. Ἦταν μιὰ «ἀπάντηση» τοῦ βασιλικοῦ μικροαστισμοῦ, ποὺ εἶχε λαϊκώτερη βάση στοὺς παλαιοελλαδίτες, πρὸς τὸν βενιζελικὸ μικροαστισμὸ ποὺ εἶχε περισσότερο καπιταλιστικὸ προσανατολισμό, ἀφοῦ μάλιστα ὁ κύριος λαϊκὸς ὄγκος, οἵ πρόσφυγες, ἐξαρτοῦσε τὴν οἰκονομικὴ του ἀνάδειξη ἀπὸ τὴν ταχεῖα καταπιταλιστικὴ ἐξέλιξη. Πολλοὶ πρὸσφυγες μάλιστα, πρὸ τῆς Καταστροφῆς, ἦσαν μεγαλοαστοὶ καὶ σὲ λίγα χρόνια ἔγιναν πάλι μεγαλοαστοὶ καὶ κύριοι φορεῖς τῆς καπιταλιστικῆς άναπτύξεως στὴν Ἑλλάδα. Ἐνδεικτικὴ περίπτωση ὁ Πρόδρομος Μποδοσάκης. Οἱ τότε συνθῆκες δημιούργησαν καὶ τὸ ἀνάλογο πνευματικὸ κλῖμα τὸ ὁποῖο θὰ ἀποπειραθοῦμε νά ἐξετάσουμε στὸ ἑπόμενο ἄρθρο. Καὶ εἶναι ἀναγκαῖο αὐτὸ διότι τὸ «τότε» εἶναι καὶ σήμερα παρών.

Πηγή: Κόντρα

Σαράντος Καργάκος