Η (συνδικαλιστική) ιστορία του 13ου μισθού - Του Σπύρου Σεραφείμ

Ηταν 6 Δεκεμβρίου 1925 όταν οι συνδικαλιστές στην Ελλάδα διατύπωσαν -για πρώτη φορά- το αίτημα για 13ο μισθό, εν όψει των Χριστουγέννων.

Αυτή είναι η ιστορία του 13ου μισθού, του δώρου των Χριστουγέννων, του επιδόματος των εορτών - όπως κι αν έχει ειπωθεί μέσα στις εργατικές δεκαετίες.

Βρισκόμαστε στο 1925 και για να καταλάβουμε κάτω από ποιες συνθήκες ζητήθηκε ο 13ος μισθός, αρκεί να δούμε πως εκείνον τον Δεκέμβριο η κυβέρνηση του δικτάτορα Παγκάλου είχε προχωρήσει στην άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων. Τι κι αν είχε κατοχυρωθεί μέσω Συντάγματος, το 1911; Ακολούθησαν «τυφλές» απολύσεις και ανάμεσα στους απολυμένους βρέθηκαν και οι Δημήτρης Γληνός και Κώστας Βάρναλης!

Τον Μάρτιο του 1925 έγινε στη χώρα μας μία από τις μεγαλύτερες απεργιακές κινητοποιήσεις στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων είχαν «παραλύσει» το κράτος, το οποίο στέναζε ήδη υπό το βάρος των δανείων και των πολεμικών χρεών. Τα πράγματα έγιναν χειρότερα με την έλευση των προσφύγων οι οποίοι έψαχναν τροφή και στέγη. Σας θυμίζει κάτι όλο αυτό, σε σχέση με το σήμερα; Την έχουμε ζήσει την προσφυγιά στο πετσί μας, οπότε και γι’ αυτό θα πρέπει να είμαστε ανεκτικοί με τους ανθρώπους που έρχονται στη χώρα μας.
Αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση.

Η τότε κυβέρνηση, του Μιχαλακόπουλου, δεν μπόρεσε να χειριστεί τις ανακύπτουσες δυσκολίες. Από την άλλη, οι απεργοί ήταν αποφασισμένοι να εμποδίσουν τη λήψη επώδυνων μέτρων που σκαρφίστηκε η «επιτροπή των σοφών» - ανάμεσά τους και ο Αθανάσιος Ευταξίας, μετέπειτα πρωθυπουργός του δικτάτορα Παγκάλου. Όλα άρχισαν έπειτα από τα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση εις βάρος των σιδηροδρομικών υπαλλήλων. Η κινητοποίηση άρχισε να εξαπλώνεται παντού, αφού και οι λοιπές εργατικές δυνάμεις -ναυτεργάτες, εργαζόμενοι στον ηλεκτρισμό, στο γκάζι, στην καθαριότητα- διαβλέποντας πως έρχεται η σειρά τους, στάθηκαν αλληλέγγυοι στην κινητοποίηση των σιδηροδρομικών. Η απεργία εξαπλώθηκε σε όλους τους εργαζόμενους της Ελλάδας. Η κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου αρνήθηκε οποιαδήποτε συζήτηση μαζί τους, απαιτώντας πρώτα να σταματήσουν να απεργούν και έπειτα να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Σε εκείνο ακριβώς το σημείο ξεκίνησαν τις δικές τους κινητοποιήσεις και οι δημόσιοι υπάλληλοι ζητώντας να συναντήσουν τον πρωθυπουργό για να του υποβάλουν το αίτημα της αύξησης των μισθών τους. Ο Μιχαλακόπουλος, τότε, είπε την ατάκα που έμεινε στην ιστορία – και ως κηλίδα στην πολιτική του καριέρα: «Λυπούμαι, κύριοι, διότι επουδενί λόγο είναι δυνατόν να σας ακούσω. Δεν είναι ανεκτός ο τοιούτος συνδικαλισμός εις το κράτος, διότι αποτελεί αναρχίαν». Υπέροχο; Το ακόμα καλύτερο είναι ότι αμέσως μετά διέλυσε το συμβούλιο των δημοσίων υπαλλήλων και διέταξε ανακρίσεις εις βάρος των μελών της διοίκησης του συνδικαλιστικού σωματείου. Ποιο ήταν το αιτιολογικό; Οτι είχαν εκδώσει ανακοίνωση κατά της κυβέρνησης! Λίγους μήνες μετά η κυβέρνηση έπεσε, ο Πάγκαλος ανέλαβε να... σώσει τη χώρα από την κρίση με την ιδιότυπη δικτατορία του και έτσι, πάντα το 1925, 1.000 περίπου μέλη και στελέχη του ΚΚΕ και της ΓΣΕΕ είχαν συλληφθεί.

Πάντως, εκείνη τη χρονιά, τον 13ο μισθό τον έλαβαν οι σιδηροδρομικοί και οι τροχιοδρομικοί. Επίσης, το διοικητικό συμβούλιο των επαγγελματικών και βιοτεχνικών επιμελητηρίων Ελλάδας -είχε συσταθεί επίσης το 1925, με την κύρωση του σχετικού νόμου από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Παύλο Κουντουριώτη- αποφάσισε να καταβάλει στο προσωπικό, δώρο εορτών ίσο προς έναν μισθό. Μάλιστα, συνέστησε στα μέλη του -σε Αθήνα, Πειραιά, Βόλο, Πάτρα, Θεσσαλονίκη και Κέρκυρα- να κάνουν το ίδιο. Πολλή φασαρία για το επίδομα Χριστουγέννων, ενώ το αντίστοιχο, του Πάσχα, καταβάλλεται στην Ελλάδα από το... 1822. Τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς το είχαν ζητήσει για πρώτη φορά οι υπάλληλοι «της εν Κορίνθω Προσωρινής Διοίκησης της Ελλάδος» - και το έλαβαν. Με το νομοθετικό διάταγμα 310/1941, στην Κατοχή, ορίστηκε ότι «όπου από συνήθεια ή από έθιμο ή από διάταξη ΣΣΕ καταβάλλεται, θα συνεχίσει να καταβάλλεται». Αντίστοιχα, το επίδομα αδείας μετ’ αποδοχών καθιερώθηκε με τον αναγκαστικό νόμο 539 του 1945 όπου -στο άρθρο 2, παράγραφος 1- προσδιορίζονται οι προϋποθέσεις λήψης της πρώτης άδειας με αποδοχές, καθώς και η άδεια για όλα τα επόμενα χρόνια στον ίδιο ή σε διαφορετικούς εργοδότες.

Επιστρέφοντας στο δώρο Χριστουγέννων, στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, από το 1902, εταιρείες όπως η J.P Morgan.Co δώριζαν σε στελέχη τους μισθούς... ενός ολόκληρου έτους, ως επίδομα γιορτών. Μπορεί ο John Pierpont Morgan να είχε χίλια ελαττώματα, αλλά ήταν από τους πρώτους εργοδότες που έδωσαν τα πρώτα γερά bonus στους υπαλλήλους του. Μέχρι το 1911 ήδη οι περισσότερες εταιρείες δώριζαν έως και 10% ενός μισθού ως επίδομα Χριστουγέννων. Έπειτα ακολούθησε η χρηματιστηριακή κατάρρευση του ‘29 και η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του ’30, οπότε υπήρχε διάχυτη η ιδέα ότι τόσο το κράτος, όσο και οι επιχειρήσεις, θα πρέπει να συνδράμουν τους υπαλλήλους κατά τις ημέρες των γιορτών, ώστε να μπορέσει να κινηθεί η αγορά. Στις αρχές του 20ού αιώνα, πάντα στο Αμέρικα, οι εργοδότες έδιναν και δώρα στους εργαζομένους – πέραν των 13ων μισθών. Από ρολόγια και χρυσά νομίσματα, μέχρι γαλοπούλες – κάποιες φορές ήταν και ζωντανές!

O J. P. Morgan.

Εδώ στην Ελλάδα, οι αντίστοιχοι υπάλληλοι, από τα χρόνια του Μεσοπολέμου, από το 1923 μέχρι και το 1940, λάμβαναν κάποια χρήματα ως ενίσχυση κατά τις ημέρες των εορτών. Υπήρχαν επιχειρήσεις, βλέπε μεταλλεία Λαυρίου ή η Τσιμεντοβιομηχανία Eλευσίνας, που έδιναν ως δώρο στους εργαζόμενους μια μικρή κατοικία κοντά στο εργοστάσιο – αρκετοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι αυτό ήταν το γεγονός που μεγάλες περιοχές στην Αττική έχουν άναρχη δόμηση. Το βέβαιο είναι πως το δώρο Χριστουγέννων δινόταν βάσει εθιμικού δικαίου. Βάσει υπουργικής απόφασης καθιερώθηκε το 1946 υπό την περιγραφή «έκτακτη οικονομική ενίσχυση για τις γιορτές». Είχαμε Εμφύλιο, όμως, οπότε ήταν μετρημένες στα δάχτυλα οι επιχειρήσεις που το τηρούσαν. Έπρεπε να φτάσουμε στο 1949 για να το ακολουθήσουν οι περισσότεροι εργοδότες, αφού η χορήγηση του «δώρου» είχε καθιερωθεί ως τακτική, αλλά δινόταν στους μισθωτούς κατόπιν εκδόσεως εκάστοτε κοινής υπουργικής απόφασης.

Το «δώρο Χριστουγέννων» καθιερώθηκε με τον «1901», το 1951 – τότε που η Ελλάδα άλλαζε κυβερνήσεις κάθε τρεις με τέσσερις μήνες – μηδενική πολιτική σταθερότης.

Με τον νόμο αυτόν ορίστηκε πως οι υπουργοί Οικονομικών και Εργασίας «δύνανται, δια κοινών αποφάσεων, να προσδιορίζουν εκτάκτως οικονομικάς ενισχύσεις κατά τας εορτάς των Χριστουγέννων και Πάσχα εις χρήμα ή εις είδος». Ξέρω, πάντως, πού πηγαίνει το μυαλό σου με το «εις είδος»...

Τα χρόνια πέρασαν μέσα στην άχνη των κουραμπιέδων και τις γεμιστές γαλοπούλες και φτάσαμε στο 1980 όπου με το άρθρο 1 του Ν. 1.082/80, το δώρο μετονομάστηκε σε «επίδομα εορτών Χριστουγέννων». Ταυτόχρονα, καθορίστηκε το πλαίσιο χορηγήσεώς του. Έναν χρόνο αργότερα, είχαμε ήδη «Αλλαγή» στη χώρα, και η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου -με την υπ' αριθ. 19.040/81 απόφαση των υπουργών Οικονομικών και Εργασίας- ρυθμίζει παγίως όλα τα σχετικά με τον τρόπο υπολογισμού και χορηγήσεως των επιδομάτων εορτών κατ’ έτος. Επτά χρόνια αργότερα, ξεκίνησε η συζήτηση για την αποσύνδεση των επιδομάτων από τον υπολογισμό της σύνταξης. Το 1992 -με τον νόμο 2084/92, δια χειρός Νέας Δημοκρατίας- αποφασίζεται ο μη υπολογισμός των δώρων εορτών στις συντάξεις του ΙΚΑ. Τον Μάιο του 1999, στον «Κοινωνικό Διάλογο», που έβαλε στο τραπέζι η κυβέρνηση Σημίτη, άρχισε ξεκάθαρα να αμφισβητείται η χρησιμότητα του 13ου μισθού, ο «αναχρονιστικός» χαρακτήρας των δώρων και του επιδόματος αδείας. Την ίδια εποχή, άλλωστε, πολλοί έπαιρναν από τις τράπεζες «γαλοπουλοδάνεια», προκειμένου να πάνε (και) σε κάποιο χειμερινό θέρετρο για σκι. Ω καιροί, ω ήθη.

Οι καιροί ου μενετοί και τον Αύγουστο του 2009, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) σε έκθεσή του για την ελληνική Οικονομία, βρήκε την ευκαιρία να αξιώσει από την κυβέρνηση της ΝΔ, υπό τον Κώστα Καραμανλή, τον αποκεφαλισμό των συντάξεων, την κατάργηση των δώρων Πάσχα και Χριστουγέννων, όπως και του επιδόματος της καλοκαιρινής άδειας. Στις 2 Μαΐου 2010 ανακοινώνονται τα μέτρα που συμφώνησε η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου με την Τρόικα. Ανάμεσα στα λοιπά αποφασίστηκε η αντικατάσταση του 13ου και 14ου μισθού των δημοσίων υπαλλήλων με επίδομα 500 ευρώ -σε όλους όσοι οι αποδοχές φτάνουν μέχρι 3.000 ευρώ- και πλήρης κατάργηση των δύο μισθών, για μεγαλύτερες αποδοχές. Με τον νόμο 3833/2010 μειώθηκε για όλους τους εργαζόμενους του δημόσιου τομέα -ανάμεσα στα υπόλοιπα- και το δώρο Χριστουγέννων, κατά 30%.

Στις 7 Νοεμβρίου 2012 ψηφίζεται το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013-2016 που προέβλεπε και την κατάργηση δώρων Χριστουγέννων, Πάσχα και το επίδομα αδείας για τους δημόσιους υπάλληλους, αλλά και για όλους τους συνταξιούχους. Την ίδια χρονιά υπογράφηκαν συμβάσεις εργασίας σε μεμονωμένες ιδιωτικές επιχειρήσεις που δεν προέβλεπαν την καταβολή επιδομάτων Πάσχα και Χριστουγέννων και, φυσικά, επιδόματος καλοκαιρινής αδείας στους εργαζόμενους.

Εν έτει 2015, επίδομα εορτών Χριστουγέννων δικαιούνται όλοι οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα, που αμείβονται με μισθό ή με ημερομίσθιο. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, το δώρο καταβάλλεται στους δικαιούχους την 21η Δεκεμβρίου. Το επίδομα είναι ίσο με έναν μηνιαίο μισθό για τους αμειβόμενους με μισθό και με 25 ημερομίσθια για τους αμειβόμενους με ημερομίσθιο.

Το δώρο δεν ισχύει για τους δημοσίους υπαλλήλους, όπως και για τους συνταξιούχους.

Όσα χρόνια κι αν περάσουν πάντα οι εργαζόμενοι θα θυμόμαστε με λαχτάρα τις εποχές που περιμέναμε να έρθουν Χριστούγεννα για να πάρουμε όχι μόνο έναν ολόκληρο μισθό από την εκάστοτε επιχείρηση ή το Δημόσιο, αλλά και κάποιο δώρο έπειτα από κλήρωση - φωτογραφική μηχανή, ταξίδι, δωροεπιταγές για σούπερ μάρκετ ή για κάποιο πολυκατάστημα. Τα καλάθια με τα χριστουγεννιάτικα γλυκά ή κρασιά, ήταν δεδομένα. Οι περισσότεροι εργαζόμενοι τότε δεν πεινούσαμε ούτε περιμέναμε αυτά τα δώρα για να αλλάξει η ζωή μας. Ήταν η σκέψη των εργοδοτών που σε έκανε να πιστεύεις πως ήταν εκεί, για σένα, πως σε σκέφτονταν, σε υπολόγιζαν και σε νοιάζονταν. Δυστυχώς, όμως, αυτές οι εποχές, λόγω της (μόνιμης) παλιοκρίσης, έχουν παρέλθει, ανεπιστρεπτί. Αν πάρεις δώρο φέτος στον ιδιωτικό τομέα -κι αν το πάρεις, κιόλας, στην ώρα του- θα θεωρείσαι παλιοτυχεράκιας.

Πέραν του επιδόματος των γιορτών, πες μου, τι θα έδινες για να βρεθείς στη γιορτή της δουλειάς σου, την τελευταία ημέρα πριν κλείσετε για διακοπές, και να μη σκέφτεσαι όπως (και) φέτος «ας έχω δουλειά, ας είμαι εδώ και του χρόνου»;

«Χρόνια καλά», σου εύχομαι. Με δώρα και επίδομα στην ψυχή, όχι απαραίτητα στην τσέπη σου.

Διαβάστε περισσότερα

«Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος» - Γιάννης Κορδάτος (Με βάση άγνωστες πηγές και ανέκδοτα αρχεία). Εκδότης: Μπουκουμάνης. Σελίδες: 341.
ISBN: 9780007458035. Ημερομηνία έκδοσης: 01/01/1972

Protagon.gr