Η Έξοδος των Προσφύγων Μέσα από τα Μάτια των Παιδιών

Φωτογραφίες Σταύρος Χαμπάκης, Κείμενο: Παύλος Τουμπέκης

Στα τέλη του καλοκαιριού, ο Σταύρος Χαμπάκης ολοκλήρωνε ένα φωτογραφικό project με θέμα τους άστεγους της Αθήνας, κάτι το οποίο τον ανάγκαζε να κινείται συνεχώς γύρω από το κέντρο της πόλης.

Σε ένα από αυτά τα πολλά «πέρα-δώθε», βρέθηκε στην πλατεία Βικτωρίας όπου συνάντησε μία μαγική εικόνα. Αυτή η εικόνα, στην οποία δεν μπορείς να ξεχωρίσεις αν φαίνονται άνθρωποι ή απλά μία χωματερή, τον έκανε να πάρει την απόφαση να ταξιδέψει σε διάφορα camps προσφύγων, όπως στη Μυτιλήνη, στην Ειδομένη, ακόμα και στην Τουρκία, και να ξεκινήσει το project «Η Έξοδος των Σύρων μέσα από τα Μάτια των Παιδιών», που όπως εξελίχθηκε, με τις συνεχείς ροές προσφύγων, αφορά τελικά ανθρώπους κι άλλων εθνικοτήτων.

Η εικόνα-αφορμή για το project του Σταύρου Χαμπάκη.

Αυτό το φωτογραφικό project, που είναι ακόμα ενεργό όπως λέει ο Σταύρος, φαίνεται να είναι επικεντρωμένο στα παιδιά, στα προσφυγόπουλα. Στο τηλεφώνημα που έχω μαζί του, ο Σταύρος Χαμπάκης επιβεβαιώνει την υπόνοιά μου. Οπότε, τον ρωτώ γιατί επέλεξε τα παιδιά ως βασικούς του χαρακτήρες. «Mιλώντας με διάφορο κόσμο για τους πρόσφυγες, άκουγα και κάποια επιχειρήματα εναντίον τους, με πολιτική διάσταση τύπου “Ας πρόσεχαν να μην είχαν τον τάδε ηγέτη”. Αυτού του είδους τα επιχειρήματα δεν στέκουν όταν μιλάμε για παιδιά. Επίσης, μου είχε ήδη κεντρίσει το ενδιαφέρον μία παλιότερη φωτογραφική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη όπου απεικονίζονταν παιδιά σε συνθήκες πολέμου, τα οποία έπαιζαν σαν να μην τρέχει τίποτα. Τέτοιες εικόνες συνάντησα σε αυτά τα ταξίδια μου και θέλησα αυθόρμητα να τις απαθανατίσω», εξηγεί.

VICE: Ενώ μιλούσες με τους γονείς αυτών των παιδιών, ώστε να τους πείσεις να τα φωτογραφίσεις, τι σου έλεγαν;

Σταύρος Χαμπάκης: Καταρχάς, οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν κανένα πρόβλημα να φωτογραφίσω αυτούς ή τα παιδιά τους. Μάλιστα, μου έχουν δώσει και τα στοιχεία τους ώστε να τους στείλω τις φωτογραφίες, το οποίο μοιάζει λίγο σουρεαλιστικό. Με τους περισσότερους ανέπτυξα ακόμα και σχέση εμπιστοσύνης. Διότι με τόσους πολλούς -επιτήδειους και μη- που τους πλησιάζουν, οι οποίοι προφέρονται να τους μεταφέρουν στα σύνορα ή να τους παρέχουν συνάλλαγμα, λογικό είναι να φοβούνται. Έτσι, πολλοί μου ζητούσαν να ανταλλάξουμε αριθμούς τηλεφώνων ώστε να με ειδοποιήσουν αν κάτι δεν πάει καλά.

Πώς νιώθουν οι άνθρωποι; Σε τι κατάσταση βρίσκονται;

Υπάρχει μία φοβερή εναλλαγή συναισθημάτων. Φέυγουν από τον τόπο τους με έναν απίστευτο φόβο και μπαίνουν σε μία βάρκα που δεν μπαίνεις ούτε ναυαγός. Χαίρονται ξανά όταν πλησιάζουν στη στεριά. Μετά φοβούνται πάλι όταν βλέπουν τους πρώτους φωτογράφους, διότι νομίζουν ότι πρόκειται για Αρχές που θέλουν να τους συλλάβουν. Με το καλωσόρισμα γελάνε ξανά, αλλά αμέσως μετά που περιμένουν στην ουρά για να γραφτούν στο hot spot υπάρχει πάλι στεναχώρια. Οπότε, αυτό που βλέπεις είναι ένα μόνιμο συναισθηματικό πάνω-κάτω. Τα παιδιά, όμως, είναι πάντα χαρούμενα σε όλο αυτό το ταξίδι, πέρα από τις στιγμές του σωματικού πόνου.

Γιατί είναι ασπρόμαυρες όλες οι φωτογραφίες του project σου;

Το ασπρόμαυρο το δουλεύω αρκετά χρόνια. Αυτή η έλλειψη χρώματος δημιουργεί αρκετά δυνατά συναισθήματα και αφήνει τον καθέναν να βάλει ό,τι χρώματα φαντάζεται στην κάθε φωτογραφία. Σε αυτό το project, βέβαια, προβληματίστηκα αρκετές φορές για το αν πρέπει να αφήσω το χρώμα σε ορισμένες φωτογραφίες, καθώς υπήρχαν πολλά έντονα χρώματα στις εικόνες – σωσίβια, θάλασσα, γαλανά μάτια. Παρόλα αυτά, κατέληξα ότι τέτοιες στιγμές δεν είναι για χρώματα αλλά για να μας κάνουν να προβληματιστούμε.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα -αν μπορεί να χαρακτηριστεί έτσι- σε ποια περιοχή το εντόπισες;

Το ελληνικό κέντρο της προσφυγικής κρίσης βρίσκεται στη Μυτιλήνη. Ωστόσο, δεν θα το χαρακτήριζα ακριβώς «πρόβλημα», με την έννοια ότι αυτή τη στιγμή σχεδόν όλη η κοινωνία της Μυτιλήνης έχει έσοδα από τους πρόσφυγες. Βέβαια, για να φθάσουμε σε αυτή τη μαζική ροή εκεί, συνέβαλαν οι καιρικές συνθήκες. Καταλαβαίνεις ότι μετά από δύο, τρεις, τέσσερις ώρες με βρεγμένα ρούχα σε μία βάρκα, αυτοί οι άνθρωποι βγαίνουν στη στεριά με υποθερμία. Αν λοιπόν ο χειμώνας είχε προχωρήσει, σίγουρα δεν θα υπήρχε τόσο μεγάλη ροή ή θα υπήρχαν πιο πολλά θύματα.

Στα παράλια της Τουρκίας, όπου πήγες κι εκεί, τι συνάντησες;

Στην Τουρκία, τα πράγματα τελειώνουν με συνοπτικές διαδικασίες. Οι διακινητές, με τον τρόπο τους, σε διώχνουν από την ακτή. Μπαίνεις σε κίνδυνο αν τους παρακούσεις. Άρα, δεν πήρα φωτογραφικά αυτό που ήθελα από εκεί.

Στην Ελλάδα, στις περιοχές που επισκέφτηκες, συνάντησες ρατσιστικές αντιδράσεις από Έλληνες;

Ελάχιστες, οι οποίες απομονώνονταν αμέσως. Υπήρχαν κάποιες «σκληρές» δηλώσεις που στηρίζονταν σε θρησκευτικά επιχειρήματα τύπου «Δεν κάνει να τους βάζουν βρεγμένους μέσα στην εκκλησία», αλλά πολύ γρήγορα, ακόμα κι αυτοί καταλάβαιναν ότι αυτό που έλεγαν ήταν λάθος.

Υπήρξε κάτι το οποίο σε σόκαρε σε όλη αυτή τη διαδρομή σου; Ενδεχομένως, κάποιο περιστατικό.

Σε ό,τι αφορά τους πρόσφυγες, όχι. Με σόκαρε, όμως, ότι κάποιοι άνθρωποι δεν έχουν συναισθήματα και προσπαθούν να κερδοσκοπήσουν μέσα από κάθε κατάσταση, είτε μεμονωμένα είτε οργανωμένα. Δυστυχώς, είδα πολλούς που σκαρφίζονταν διάφορα πράγματα προκειμένου να εξαπατήσουν τους πρόσφυγες, με μοναδικό σκοπό το οικονομικό κέρδος.

«Η Έξοδος των Σύρων, μέσα από τα μάτια των παιδιών», είναι το θέμα της έκθεσης φωτογραφίας του Σταύρου Χαμπάκη, η οποία θα πραγματοποιηθεί στο Παλιό Δημαρχείο της Γλυφάδας, 14 με 21 Δεκεμβρίου (Ώρες λειτουργίας: 9:00π.μ. με 8:00μ.μ. τις καθημερινές και 11:00 π.μ. με 9:00μ.μ. το Σαββατοκύριακο). Η είσοδος θα είναι ελεύθερη, ενώ όποια έσοδα προκύψουν από την πώληση κάποιας φωτογραφίας, θα διατεθούν στην ομάδα εθελοντών Μυτιλήνης «Το χωριό του Όλοι Μαζί».

Περισσότερες φωτογραφίες στο globalview.gr