Η ανθεκτικότητα της παγκόσμιας αγοράς

Πριν από μερικές εβδομάδες, η Κριστίν Λαγκάρντ, η διευθύνουσα σύμβουλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, προειδοποίησε πως εάν οι χώρες δεν ενεργήσουν συλλογικά, η παγκόσμια οικονομία μπορεί να εκτροχιαστεί. Παρομοίως, ο ΟΟΣΑ έχει προειδοποιήσει πως οι χώρες θα πρέπει «επειγόντως» και «συλλογικά» να ενισχύσουν τις προοπτικές παγκόσμιας ανάπτυξης. Ωστόσο, οι υπουργοί Οικονομικών και οι κυβερνήτες των κεντρικών τραπεζών των G-20, στους οποίους απευθύνονταν αυτές οι εκκλήσεις, δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε καμία τέτοια ενέργεια στην πρόσφατη συνάντησή τους στη Σαγκάη.

Αναμφίβολα, η δήλωση που εκδόθηκε μετά από τη συνάντηση συμπεριλαμβάνει μια υπόσχεση για χρήση «όλων των πολιτικών εργαλείων» - νομισματικά, δημοσιονομικά και διαρθρωτικά – ατομικά και συλλογικά για την «καλλιέργεια εμπιστοσύνης και τη διατήρηση και ενίσχυση της ανάκαμψης». Η δήλωση, ωστόσο, αντικατοπτρίζει και εμφανείς διαφορές – συγκεκριμένα σε ότι αφορά τον ρόλο της νομισματικής και της δημοσιονομικής πολιτικής στην κινητοποίηση της ανάπτυξης – μεταξύ των υπουργών Οικονομικών και των κεντρικών τραπεζιτών που συμφώνησαν στο κείμενό της.

Σε ότι αφορά τη νομισματική πολιτική, η δήλωση προσφέρει την χωρίς νόημα θέση πως οι G-20 θα «συνεχίσουν να στηρίζουν την οικονομική δραστηριότητα και να εξασφαλίζουν τη σταθερότητα των τιμών, σε συμφωνία με τη δικαιοδοσία των κεντρικών τραπεζών». Αυτή αποφεύγει το κεντρικό ερώτημα: θα πρέπει οι κεντρικές τράπεζες να επιχειρούν να ενισχύουν την ανάπτυξη μέσω «μη συμβατικών» νομισματικών πολιτικών;

Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών πιστεύει πως όχι, υποστηρίζοντας στην ετήσια έκθεσή της για το 2015 πως «η νομισματική πολιτική έχει επιβαρυνθεί υπερβολικά» σε μια προσπάθεια αναζωογόνησης της ανάπτυξης, μια πραγματικότητα που αντικατοπτρίζεται στην «επιμονή των εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων». Αποτέλεσμα είναι ο φαύλος κύκλος του υπερβολικού χρέους, της ανεπαρκούς ανάπτυξης και των υπερβολικά χαμηλών επιτοκίων, που σύμφωνα με τον Κλαούντιο Μπόριο της ΤΔΔ, «γεννούν χαμηλότερα επιτόκια».

Αυτή η αφυπνιστική ανάλυση δεν έχει αποτρέψει την Τράπεζα της Ιαπωνίας ή την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα από περεταίρω νομισματική χαλάρωση. Όπως δεν απέτρεψε και τον κυβερνήτη της Λαϊκής Τράπεζας της Κίνας Ζου Σιαοτσουάν από το να εκφράσει την προθυμία του να επωμιστεί περισσότερο από το βάρος ώθησης της ανάπτυξης στη Σαγκάη.

Ωστόσο, δεν αγνοούν όλοι τα γραφόμενα. Ο κυβερνήτης της Αποθεματικής Τράπεζας της Ινδίας Ραγκουράμ Ρατζάν έχει καλέσει το ΔΝΤ να εξετάσει τις επιπτώσεις της μη συμβατικής νομισματικής πολιτικής όχι μόνο στις χώρες που την εφαρμόζουν, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Παρομοίως, ο κυβερνήτης της Τράπεζας της Αγγλίας Μαρκ Κάρνεϊ έχει επισημάνει πως οι χώρες που χρησιμοποιούν αρνητικά επιτόκια (συμπεριλαμβανομένης, πιο πρόσφατα, της Ιαπωνίας), εξαναγκάζοντας τη νομισματική υποτίμηση, εξάγουν αδύναμη ζήτηση – εν τέλει, ένα παιχνίδι με μηδενικό άθροισμα.

Σε ότι αφορά τη δημοσιονομική πολιτική, η συμφωνία είναι παρομοίως ελλιπής. Το ΔΝΤ καλεί τις χώρες με πλεόνασμα, όπως η Γερμανία, να προχωρήσουν σε περισσότερη ώθηση. Ο ΟΟΣΑ, επίσης, έχει ζητήσει από τα πλουσιότερα μέλη του να εκμεταλλευτούν την παρούσα δυνατότητά τους να δανειστούν για μεγάλα διαστήματα με πολύ χαμηλά επιτόκια για να αυξήσουν τις επενδύσεις στις υποδομές που θα ενισχύσουν την ανάπτυξη.

Αυτές οι εκκλήσεις προκάλεσαν την κάθετη άρνηση του γερμανού υπουργού Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο οποίος κατήγγειλε το «χρηματοδοτούμενο με χρέος μοντέλο ανάπτυξης». Το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης ήταν η αόριστη δήλωση πως οι G-20 θα χρησιμοποιήσουν «την ευκαμψία της δημοσιονομικής πολιτικής για να ενισχύσουν την ανάπτυξη, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την εμπιστοσύνη, ενδυναμώνοντας την αντοχή και εξασφαλίζοντας πως το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ βρίσκεται σε βιώσιμη πορεία».

Λαμβάνοντας υπόψη τις δηλώσεις του ΔΝΤ και του ΟΟΣΑ, η εμφανής αποτυχία στη συμφωνία για τη νομισματική και τη δημοσιονομική πολιτική φαίνεται εξαιρετικά επικίνδυνη. Όμως και οι δύο θεσμοί μπορεί να υπερτονίζουν το πρόβλημα.

Στην πραγματικότητα, παρά την ευρεία αβεβαιότητα – μεταβλητές ροές κεφαλαίων, βυθιζόμενες τιμές προϊόντων, κλιμακούμενες γεωπολιτικές εντάσεις, το σοκ της πιθανής βρετανικής εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και η μαζική προσφυγική κρίση – η καθυστέρηση στη διεθνή συνεργασία μπορεί να είναι λιγότερο επικίνδυνη σήμερα απ’ ότι ήταν πριν από μια δεκαετία. Ο κεντρικός παράγοντας είναι η ευρεία αναγνώριση των κινδύνων που προκύπτον από την οικονομική παγκοσμιοποίηση, και η συντονισμένη προσπάθεια δημιουργίας της απαραίτητης ανθεκτικότητας σε εθνικό, διμερές ή τοπικό επίπεδο.

Αναλογιστείτε τα χρηματοπιστωτικά. Πριν από είκοσι χρόνια, μια καταστροφική χρηματοπιστωτική κρίση ξεκίνησε στην Ταϋλάνδη και εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την Ανατολική Ασία. Από τότε, εκείνες οι οικονομίες, και άλλες στον αναπτυσσόμενο κόσμο, έχουν ασφαλίσει τον εαυτό τους απέναντι σε κρίσεις δημιουργώντας τεράστια αποθέματα ξένου συναλλάγματος. Εν μέρει ως αποτέλεσμα αυτού, ο όγκος των αποθεμάτων έχει αυξηθεί από περίπου 5% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 1995 σε περίπου 15% σήμερα.

Οι αναδυόμενες οικονομίες διατηρούν επίσης λιγότερο δημόσιο χρέος, και έχουν δημιουργήσει διμερείς και τοπικές διαρρυθμίσεις ανταλλαγής συναλλάγματος. Επιπλέον, περισσότερες από 40 χώρες έχουν προχωρήσει σε μακροπροληπτικά μέτρα μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008.

Οι χώρες επωφελούνται επίσης από τη μεγαλύτερη πρόσβαση σε διαφοροποιημένες πηγές χρηματοδότησης. Κάποιες αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες έχουν πλέον πρόσβαση στις παγκόσμιες αγορές ομολόγων, κάθε μία ξεχωριστά. Και ο ρόλος των τοπικών τραπεζών ανάπτυξης – όπως η Αφρικανική, η Ασιατική και η Ενδοαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, καθώς και η νέα Ασιατική Τράπεζα Επενδύσεων Υποδομών και η Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης – έχει αυξηθεί.

Η τελική εκδήλωση αυτού του νέου μοτίβου συνεργασίας – το οποίο θα μπορούσε να αποκαλεστεί «διαμοιρασμένη διοίκηση» - φαίνεται στο εμπόριο. Παρ’ ότι ο κύκλος της Ντόχα των διαπραγματεύσεων έχει παγώσει και αποτύχει, η απελευθέρωση συνεχίζει με γοργό ρυθμό, χάρη στον πολλαπλασιασμό των διμερών, τοπικών και ευρύτερων συμφωνιών.

Αυτές οι νέες διοικητικές διαρρυθμίσεις έχουν σημαντικά στοιχεία ενίσχυσης της ανθεκτικότητας, όμως μπορεί να μην παρέχουν μιαν πιο αποτελεσματική εναλλακτική στις πολυμερείς συμφωνίες, και δεν αντικαθιστούν την ανάγκη για τους παραδοσιακούς πολυμερείς θεσμούς. Αντίθετα, οργανισμοί όπως το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου θα πρέπει να έχουν την ευθύνη της ανάλυσης και της μεταβίβασης σημαντικών πληροφοριών στο πλήθος των οργανισμών που θα καλύπτουν τον παραδοσιακό τους ρόλο.

Για παράδειγμα, το ΔΝΤ θα πρέπει να απαντήσει στην έκκληση του Ρατζάν να παρακολουθήσει και να αναλύσει τις επιπτώσεις των μη συμβατικών νομισματικών πολιτικών. Παρομοίως, θα πρέπει να ενισχύσει την ανάλυσή του επί των επιπτώσεων των κεφαλαιακών ελέγχων στις χώρες που τους εφαρμόζουν και σε άλλες χώρες. Θα μπορούσε επίσης να συνεχίσει την ετοιμασία μοντέλων για την καλύτερη στήριξη των αναδιαρθρώσεων δημόσιων χρεών – είτε σε εθνικό επίπεδο, μέσω μετατρέψιμων ή συνδεδεμένων με το ΑΕΠ ομολόγων, είτε σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Στη συνάντηση της Σαγκάης, οι πολιτικοί παράγοντες των G-20 υποσχέθηκαν να υιοθετήσουν ένα εύρος πολιτικών εργαλείων για να ενισχύσουν την παγκόσμια ανάπτυξη και να αποτρέψουν τους συναλλαγματικούς πολέμους. Δεν έχουν εκπληρώσει την υπόσχεσή τους. Όμως η αποτυχία τους μπορεί να έχει ενισχύσει τη στροφή προς μία νέα φάση κατανεμημένης παγκόσμιας οικονομικής διοίκησης.

Σοφοκλέους 10