H διπλωματία του χοροδράματος - Του Πέτρου Δ. Καψάσκη*

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΧΟΡΟΔΡΑΜΑΤΟΣ

(Ballet Diplomacy)

Η Ελλάδα τόσο στο εσωτερικό της όσο και στις εξωτερικές της σχέσεις με τους υπόλοιπους λαούς της οικουμένης, οφείλει να υπάρξει ως έργο τέχνης, που δεν θα αρκείται στην αναπαράσταση της εικόνας του κόσμου, αλλά που θα πραγματώνεται στην αναδημιουργία της και θα αναζητά τον εαυτό της μέσα σε ένα καθολικότερο νόημα. Υπό αυτή την έννοια, ζητείται σήμερα ο ηγέτης που περισσότερο και από πολιτικός θα λογίζεται ως ζωγράφος, άνθρωπος δηλαδή ικανός να αντιληφθεί την κοινωνία ως πίνακα ζωγραφικής που αποφυλακίζει τα πρόσωπα από τη δεσμώτρια στατικότητά τους και τα καθιστά ανυπότακτα στον χρόνο και τον κόσμο της φθοράς• ως αρχιτέκτονας που σχεδιάζει τον χώρο μέσα στον οποίο ο χρόνος θα ανακυκλώνεται δημιουργικά δίνοντας έτσι μορφή στην ιστορία• ως ποιητής που αρθρώνει τα ανείπωτα. Υπ´ όψιν όμως, ότι για να γίνει κανείς ποιητής, πρωτίστως, πρέπει να είναι μουσικός, να κατανύσσει με τις ευγενείς ψυχικές του χορδές τις ανθρώπινες καρδιές και να τις μεταρσιώνει τοσο ψηλά, “εις όσον δυνατόν ανθρώπω ομοιούσθαι θεώ”. Ως εκ τούτου, περισσότερο και από την επιβολή φοροεισπρακτικών πολιτικών προέχει η δημιουργία πολιτισμού. Καλούμαστε να ανοιχτούμε στον ωκεανό της καθολικότητας προς εξερεύνηση μιας νέας, βαθύτερης πνευματικής πραγματικότητας, υπέρχρονης και υπερκοσμικής, στον ορίζοντα της οποίας ο χρόνος θα ανασυντίθεται δημιουργικά. Εν προκειμένω, ο στόχος της Πολιτιστικής Διπλωματίας είναι ακριβώς αυτός: να υποδείξει επί χάρτου τις ακριβείς συντεταγμένες αυτής της πορείας. Η Διπλωματία του χοροδράματος, ήτοι η άσκηση εξωτερικής πολιτικής μέσω της τέχνης του κλασικού χορού (Ballet Diplomacy) αποτελεί σημαντικό και αναπόσπαστο μέρος του σχεδιασμού αυτού. Μέριμνα αυτής της πολιτικής είναι η πνευματική εκγύμναση, η συναισθηματική εκλέπτυνση και η εν γένει ψυχική ανάταση των πολιτών μιας κοινωνίας.

Ο χορός είναι η τέχνη δια της οποίας ο άνθρωπος υπερβαίνει τα φυσικά όρια του κόσμου και απαλλάσσεται από τη βαρυτική του δύναμη. Χορεύω σημαίνει βγαίνω από τον εαυτό μου και απελευθερώνομαι από την παντοδύναμη κυριαρχία της φύσης. Ίπταμαι υπεράνω των  φυσικών νόμων της βαρύτητας, του  πεπερασμένου καί του στατικού. Αποδεσμεύω τη μορφή από τη σκιά της. Ο χορευτής μέσα από τις κυκλικές, ομόκεντρες κινήσεις δεν εναρμονίζεται απλά με τους νόμους του σύμπαντος, αλλά τους ενσωματώνει ενεργά στην κίνησή του. Τους κατακτά, και δια της κατακτήσεώς τους αντιστέκεται στην εντροπία της ζωής.

Ο χορός, ακολουθώντας τη ροή του κοσμοϊστορικού γίγνεσθαι, ενσωματώνει τα χαρακτηριστικά των εκάστοτε καιρών δίχως αυτά να είναι απαλλαγμένα από την πολιτική σκοπιμότητα. Επί παραδείγματι, στην Αναγέννηση, ο χορός πέρα από την αμιγώς καλλιτεχνική του υπόσταση μετουσιώνεται και σε εργαλείο επικοινωνίας της πολιτικής της μοναρχίας που αποσκοπεί στην ανάπλαση των ηθών της κοινωνίας, στη διδασκαλία της αβρότητας και της λεπτότητας των κινήσεων. Αργότερα, με τη Γαλλική Επανάσταση δεν επέρχεται μόνο η πολιτική ανατροπή της μοναρχίας , αλλά κυρίως η αλλαγή  των καλλιτεχνικών και κοινωνικών της προτύπων. Η αντίληψη του χορού για τους Γάλλους, μέσα από το πρίσμα του αρχαιοελληνικού κόσμου, αντικαθίσταται με την ανάπτυξη νέων, απαιτητικότερων και περισσότερο  εξειδικευμένων τεχνικών. Οι νέες αυτές τεχνικές προσέδιδαν στο χορό έναν χαρακτήρα αυστηρό και αποστερημένο πλέον από τον συμβολισμό της κινησιολογίας που έφερε στο απώτερο παρελθόν. Κατά τον 20ο αιώνα, ο χορός, εξέρχεται οριστικά από τα στενά κοσμικά όρια της αυλής του παλατιού και να αναδυκνύεται σε μέσο άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της χρήσης του χοροδράματος ως μέσο άσκησης εξωτερικής πολιτικής κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Οι ΗΠΑ, ενώπιον του διαγραφόμενου κινδύνου της εξάπλωσης του κομμουνισμού, ανέπτυξαν αρχικώς με τον Χ. Τρούμαν και κατόπιν με τον Ν. Αϊζενχάουερ μια εξωτερική πολιτική ήπιας ισχύος, που είχε ως κύριο μέλημα της τη διάδοση των αξιών του ελεύθερου κόσμου και την άσκηση επιρροής και σαγήνης. Πρεσβευτές αυτής της πολιτικής ήταν τα American Ballet Theatre και τα New York City Ballet τα οποία περιόδευσαν σε Γερμανια, Λατινική Αμερική και Ασία με κυριότερα έργα το “Les Sylphides” και το “Rodeo”. Από την άλλη μεριά, το χορόδραμα, στη Σοβιετική Ένωση αναδείχθηκε ως το προπύργιο της πολιτιστικής διπλωματίας• «Le Cheval de Bataille» της Ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Επί παραδείγματι, ο Σπάρτακος του A. Khachaturian που χορογραφήθηκε το 1956 για τα μπαλέτα Κίροφ και εξιστορούσε την εξέγερση των σκλάβων εναντίον της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, περιόδευσε λίγα χρόνια αργότερα στις ΗΠΑ, πυροδοτώντας σφοδρές πολιτικές αντιδράσεις. Η οικειοποίηση του Σπάρτακου και η ανάδειξή του σε έμβλημα του Ρωσικού ηρωισμού αποτέλεσε την αφορμή για την παραγωγή της αμερικανικής ταινίας Σπάρτακος με πρωταγωνιστή τον Kirk Douglas. Ο χορός, λόγω της δύναμης του να υπερβαίνει το νόημα των λέξεων, είχε πάντοτε πρωτεύοντα ρόλο στην άσκηση της ρωσικής πολιτιστικής διπλωματίας, γεγονός το οποίο διαφαίνεται και από την προώθηση της πολιτικής αυτής στη Λατινική Αμερική. Συνεπής σε αυτές τις επιταγές, η Ρωσία, το 2008,  διοργάνωσε στο Connecticut των ΗΠΑ ταχύρρυθμα σεμινάρια κλασικού μπαλέτου υπό την αιγίδα του Russian American Foundation, με τη συνδρομή χορευτών της Ακαδημίας του  Μπαλέτου Μπολσόι.

Ως προς την Ελλάδα, ο χορός, στις συνειδήσεις μας είναι συνυφασμένος με το τουρκικής καταγωγής «keyif» απ' όπου προέρχεται και η λέξη κέφι, ήτοι το αχαλίνωτης φρενίτιδας γλεντοκόπι, που αποσκοπεί  στην τέρψη των οφθαλμών και τη διέγερση των πιο ταπεινών ενστίκτων, εκείνων που ωθούν τον άνθρωπο να πραγματώνεται στον χαμηλότερό του εαυτό. Η έλξη αυτή προς το χθαμαλό και επιτηδευμένα προβεβλημένο ως λαϊκό, είναι απότοκη της αποπνευματοποιημένης και άμουσης νεοελληνικής παιδείας. Το χορόδραμα, παρά το γεγονός ότι γεννήθηκε στην Ελλάδα, εντούτοις, στις μέρες μας παραμένει terra incognita.

Γιατί στις μεγάλες μουσικές σκηνές της χώρας να παίζονται σε εξουθενωτική επανάληψη, μέχρι τελευταίας πτώσεως, τα κατά τα λοιπά, αξιαγάπητα έργα του Tchaikovsky η Λίμνη των κύκνων, η Ωραία κοιμωμένη ή ο Καρυοθραύστης την ίδια στιγμή που περιφρονούνται αδίκως λαμπρά έργα Ελλήνων μουσουργών; Γιατί σε μεγάλες εθνικές εορτές, όπως είναι η 28η Οκτωβρίου, η Ελληνική Πολιτιστική Διπλωματία παραλείπει να αναδείξει έργα με εξαιρετικό ιστορικό συμβολισμό, όπως ο «Ο Αετός» του Γεωργίου Σκλάβου, το «Σκλάβας λύτρωση» του Παπαιωάννου ή «Το καταραμένο φίδι», του Μ. Χατζιδάκι που πραγματεύονται το ένδοξο έπος της αντίστασης του 1940; Γιατί να μην παίζεται την 25η Μαρτίου το θεσπέσιο έργο «Ο Θάνατος της Αντρειωμένης» του Καλομοίρη; Τόσα λίγα πια εγνώριζε ο Ν. Σκαλκώτας, ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες μουσουργούς του 20ου αιώνα, όταν έγραφε για την ανάγκη  δημιουργίας μιας “ελληνικής μουσικής χορευτικής φιλολογίας;” Πώς επιτρέψαμε η Ελλάδα, ο Ηνίοχος του παγκόσμιου πολιτισμού να πορεύεται αποκλειστικά με δανεικά και αναφομοίωτα πολιτιστικά πρότυπα;

Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ποτέ από το νου ότι η εξωτερική πολιτική μιας χώρας ανοίγει τον δρόμο στον ιστορικό χρόνο, όταν περισσότερο και από την υπεράσπιση των στενών κρατικών συμφερόντων και τη διεκπεραίωση των τρεχουσών υπηρεσιακών υποθέσεων, έχει προ οφθαλμών την μέριμνα ιδιοπροσωπίας.

*Πέτρος Δ. Καψάσκης

Υποψήφιος Διδάκτωρ Πολιτιστικής Διπλωματίας