Κων. Τσάτσος, ο φιλόσοφος αντιστασιακός - Του Τάσου Κοντογιαννίδη

Εδιώχθη επί γερμανικής κατοχής για τον απαγορευμένο εορτασμό του ΟΧΙ και ήταν ο οργανωτής  της κηδείας του Παλαμά που ξεσήκωσε τον κόσμο

Του Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη

akontogiannidis@yahoo.gr

Φωτο: Ο Κων. Τσάτσος στο προεδρικό γραφείο.

Τέτοιες μέρες του 1987, έφυγε από τη ζωή ο  ακαδημαϊκός και πρόεδρος της Δημοκρατίας Κων. Τσάτσος, που μαζί με τους Παν. Κανελλόπουλο και Ιω. Θεοδωρακόπουλο, αποτελούν σπουδαία τριάδα Ελλήνων φιλοσόφων του 20ού αιώνα. Γεννημένος στην Αθήνα την 1-7-1899, στην οδό Βησσαρίωνος 8 (στο 6 έμενε το φόβητρο των κουτσαβάκηδων  Δημ. Μπαϊρακτάρης), φοίτησε στο Γυμνάσιο Εξαρχείων, γράφτηκε στα 15 του στη Νομική Σχολή και όταν τελείωσε, παρακολούθησε σπουδές σε Γαλλία και Γερμανία και μετά υπηρέτησε στρατιώτης στην Μικρασιατική εκστρατεία.

Φωτο: Στρατιώτης στη Μικρασιατική εκστρατεία

Ο Κων. Τσάτσος, νυμφευμένος με την Ιωάννα, αδελφή του νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη, υπήρξε ο πρώτος αντιστασιακός. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, όταν όλα «τάσκειαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά» ύψωσε το πολιτικό του ανάστημα και κάλεσε ως καθηγητής τους φοιτητές του να πράξουν το εθνικό τους καθήκον τιμώντας την πρώτη επέτειο του ΟΧΙ του ‘40 αψηφώντας απαγορεύσεις, απειλές, φυλακίσεις και λοιπές συνέπειες. Ο πρύτανης του Πανεπιστημίου του διαβιβάζει εντολή να κάνει μάθημα ανήμερα της επετείου. Εκείνος αρνείται και τοιχοκολλεί  ανακοίνωση : «κωλύομαι να διδάξω». Συνάδελφοι του  προσπαθούν να τον μεταπείσουν ψψψψψγια το… καλό του Πανεπιστημίου κι εκείνος τους αποπέμπει με οργή… Μπαίνει στην αίθουσα και 500 φοιτητές, όρθιοι τον χειροκροτούν, ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο με στεντόρεια φωνή και με συγκίνηση στο τέλος  σηκώνει  το χέρι και φωνάζει: «Ζήτω η Ελλάς!».

Φωτο: Με την  αγαπημένη του σύζυγο Ιωάννα, αδελφή του ποιητού Γ. Σεφέρη

Ύστερα μίλησε με συγκίνηση, για τον πολιτισμό των Ελλήνων για τους χιλιόχρονους αγώνες της φυλής, για τη χώρα που κατακτιόταν και φαινόταν ότι θα σβήσει για πάντα το γένος. Και όμως, μέσα από την τέφρα αναζούσε ξανά ο φοίνικας της ψυχής μας, με τις ίδιες αρετές, τις ίδιες δυνάμεις και  κακίες και άρχιζε ξανά η εθνική ζωή προς καινούργια πεπρωμένα. Ό,τι συνέβαινε στους αιώνες, γιατί ν’ αμφιβάλλουμε πως θα συμβεί ξανά και τώρα;

Μετά την ομιλία  και το ζωηρό χειροκρότημα, πήγε στο σπίτι του και στις 6 το απόγευμα χτύπησε το κουδούνι ένας αστυνομικός: «Ντυθείτε να φύγουμε, θαρθούν να σας συλλάβουν…». Φίλησε τα παιδιά και την Ιωάννα που τα είχαν χαμένα κι έφυγε…. Την επομένη ο υπουργός Παιδείας Λούβαρης τον απέλυσε «διότι δεν συνεμορφώθη προς ρητήν διαταγήν της κυβερνήσεως… με στέρησιν του συνταξιοδοτικού δικαιώματος…»

Δύο χρόνια μετά, οργάνωσε την κηδεία του φίλου του Κωστή Παλαμά, αλλά ο γιός του ποιητή, Λέανδρος, είχε αντίθετη άποψη προκαλώντας την οργή του. Σε παλιά διήγηση του είπε: «Ο Λέανδρος, ένας ασυνεννόητος εγωιστής, αντιπαθής και ιδιότροπος, ήρθε να δει τον πατέρα του, δώδεκα ώρες αφού έκλεισε τα μάτια ! Με αυτόν μαλλιοτραβιόμουνα. Δεν ήθελε ν’ αφήσει το Σικελιανό να αποχαιρετήσει το νεκρό και γενικά  ήθελε να αποφύγει κάθε εθνική εκδήλωση γιατί «δεν θα του δίνανε ύστερα οι Ιταλοί διαβατήριο!». Και όταν τον άκουσε να λέει « Σεβαστείτε το πένθος μας! Τι θέλετε επιτέλους απ’ το νεκρό μας; Θα τον ενταφιάσει η οικογένεια του σεμνά…» πήρε την απάντηση: «Φαίνεται δεν ξέρεις ποιόν είχες πατέρα! Οικογένειά του είναι όλη η Ελλάδα!» Η κηδεία του Παλαμά, με την παλλαϊκή συμμετοχή, εξελίχθηκε σε μια τεράστια αντιστασιακή εκδήλωση!

Φωτο: Η ορκωμοσία του ως προέδρου της Δημοκρατίας, δεξιά ο αποχωρών πρόεδρος Μιχ. Στασινόπουλος

Ο Κωστάκης, όπως τον φώναζαν οι φίλοι του, βαθειά δημοκρατικός, αντιστάθηκε στη δικτατορία, μετείχε στην ομάδα των πολιτικών που αγωνιζόταν για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, ήταν και άνθρωπος πονόψυχος. Τον γνώρισα τον Ιούνιο του 1973, από δύο επισκέψεις στην οικία του στην Πλάκα. Μ’ έστειλαν οι Δημ. Παπασπύρου και Αλέξ. Μπαλτατζής, γιατί με χρειαζόταν. Πήγα, μου έδωσε ένα φάκελο με χρήματα να τα πάω στον πεινώντα και κλινήρη λόγω ασθενείας λογοτέχνη Στρατή Δούκα, σ’ ένα ημιυπόγειο της οδού Ορμηνίου πίσω από το Χίλτον. Χωρίς να αποκαλύψω τον αποστολέα, του είπα: «Τα στέλνουν φίλοι σου λογοτέχνες που σ’ αγαπούν και πρέπει να τα δεχτείς…»

Φωτο: Η τριάδα των μεγάλων Ελλήνων φιλοσόφων Ι. Θεοδωρακόπουλος, Κ. Τσάτσος Π. Κανελλόπουλος

Ο Κ. Τσάτσος έφυγε  από τη ζωή στις 8-10-1987.  Η κηδεία του λιτή στο Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών με τον Κων. Καραμανλή να κλαίει με την Ιωάννα την απώλεια του φίλου του. Στην αυλή της εκκλησιάς κοντά στο σπίτι του, στήθηκε  προτομή του (παραδίπλα της Ιωάννας) με την επιγραφή: «Η αγάπη της πατρίδας η γνήσια, είναι μια σεμνή  αυτονόητη και βαριά διακονία».