Στάδια… μορφές και αντιμετώπιση του εργασιακού εκφοβισμού - Της Νίκης Δαλιανά*

Η εργασία για το άτομο αποτελεί τον πλέον σημαντικό παράγοντα για τη διατήρηση της ψυχικής, της διανοητικής και της σωματικής του υγείας και γενικότερα για την ανάπτυξη και ολοκλήρωση της προσωπικότητας του. Στις μέρες μας λόγω της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης και των αδιεξόδων της η ανεργία αποτελεί μάστιγα για όλες τις ηλικιακές ομάδες κυρίως όμως για τα νέα παιδιά.

Είναι γεγονός πως η περίφημη κρίση έχει δώσει το περιθώριο και έχει ανοίξει δρόμο για την ανάπτυξη και την ένταση ενός άλλου φαινομένου αυτό του εργασιακού εκφοβισμού με καταστροφικές συνέπειες για την υγεία του εργαζομένου. Οι μορφές του εργασιακού εκφοβισμού κυμαίνονται από απλά σχόλια πίσω από την πλάτη του ατόμου μέχρι σοβαρές κατηγορίες και τη σταδιακή απομόνωση του. Το 1990 ο Leymann υποστηρίζει πως η παρενόχληση αποσκοπεί να πλήξει: τη φήμη του θύματος, τη δυνατότητα εκτέλεσης των καθηκόντων του, τις δυνατότητες επικοινωνίας με τους συναδέλφους και το κοινωνικό του πλαίσιο.

Σύμφωνα με τον Leymann η παρενόχληση κλιμακώνεται σε τέσσερα στάδια. Το πρώτο στάδιο είναι η αρχή της διένεξης και χαρακτηρίζεται από φραστικές επιθέσεις ή συγκρούσεις με το θύμα, οι οποίες στο δεύτερο στάδιο γίνονται εντονότερες. Σε αυτό το στάδιο βάλλεται η φήμη του θύματος με διάφορα συκοφαντικά σχόλια, απομονώνεται από τους άλλους συναδέλφους, δέχεται επικρίσεις, απειλές και δεν του δίνεται η ευκαιρία να κάνει τη δουλειά του με εποικοδομητικό τρόπο καθώς στερείται ευκαιριών ή καλείται να αναλάβει εργασίες κατώτερες των δυνατοτήτων του. Εδώ αρχίζουν να εμφανίζονται και οι πρώτες συνέπειες στο άτομο είτε με τη μορφή ψυχοσωματικών συμπτωμάτων είτε με μειωμένη επίδοση και απουσίες από τη δουλειά.

Στο τρίτο στάδιο η διοίκηση ακούγοντας τα σχόλια και τις φήμες που κυκλοφορούν για το άτομο συνδυαστικά με την αλλαγή στη συμπεριφορά του θύματος αρχίζει να ανησυχεί για την επαγγελματική του πορεία, όμως συνήθως προτιμά να ακολουθεί την πλευρά του θύτη μη δίνοντας σημασία στα λεγόμενα του θύματος. Σε κάποιες περιπτώσεις λόγω της αμυντικής συμπεριφοράς του ατόμου η διοίκηση μπορεί να πιστέψει ότι υπάρχει κάποιο άλλο πρόβλημα ή ότι το άτομο- στόχος πάσχει από κάτι άλλο, όπως για παράδειγμα από κάποια διαταραχή προσωπικότητας. Στο τελευταίο στάδιο και ενώ το θύμα έχει πλέον απομονωθεί και από συναδέλφους και από ανωτέρους βρίσκεται τελικά εκτός εργασίας.

Όμως το ότι φεύγει από την εργασία του δεν το απαλλάσσει από τα υπόλοιπα προβλήματα καθώς οι συνέπειες της παρενόχλησης εξακολουθούν να υφίστανται και το άτομο δυσκολεύεται να βρει νέα δουλειά είτε γιατί φοβάται ότι θα ζήσει τα ίδια είτε γιατί εκδηλώνει συναισθηματικές μεταβολές και απέχθεια για την εργασία. Η απώλεια της εργασίας δεν έχει καταστροφικές συνέπειες μόνο για το άτομο αλλά συμπαρασύρει και το οικογενειακό του περιβάλλον και μπορεί να φτάσει μέχρι και τη διάλυση οικογενειών.

Το φαινόμενο της παρενόχλησης έχει διάφορες μορφές διάκρισης ανάλογα με την προέλευση της ψυχολογικής βίας και ανάλογα με τον αριθμό των ατόμων που εμπλέκονται σε αυτή. Στην πρώτη περίπτωση, διακρίνεται σε κάθετη και σε οριζόντια. Στην κάθετη η παρενόχληση ασκείται από άτομα ανώτερης ιεραρχικής βαθμίδας σε κάποιο άτομο κατώτερης. Στην κάθετη παρενόχληση ανήκουν και δύο άλλες ιδιαίτερες περιπτώσεις: η ανερχόμενη παρενόχληση, όπου η ψυχολογική βία προέρχεται από εργαζόμενους κατώτερης ιεραρχικής βαθμίδας προς κάποιον ανώτερο εργαζόμενο. Η άλλη περίπτωση είναι αυτή του “bossing”, όπου το ρόλο του θύτη τον έχει η διοίκηση του Οργανισμού ή κάποιος προϊστάμενος. Αυτή είναι ίσως και η πιο δύσκολη μορφή παρενόχλησης, γιατί δύσκολα θα βρεθεί κάποιος συνάδελφος να υπερασπιστεί το θύμα και να στραφεί ενάντια στη διοίκηση. Στην οριζόντια μορφή παρενόχλησης εμπλέκονται εργαζόμενοι της ίδιας ιεραρχικής βαθμίδας.

Εφόσον σ' έναν εργασιακό χώρο υπάρχουν περιστατικά παρενόχλησης το πρώτο που θα πρέπει να κάνει το άτομο είναι να προσπαθεί να αποφεύγει λάθη τα οποία θα χαροποιήσουν τον θύτη και θα δώσουν περαιτέρω δικαιώματα για αρνητικά σχόλια, τα οποία ούτως ή άλλως πολλές φορές εφευρίσκονται. Λόγω του ότι οι θύτες αρνούνται την επιθετική συμπεριφορά εκ μέρους τους είναι βασικό το θύμα να αναζητήσει αποδείξεις για το τι συμβαίνει έτσι ώστε να μπορεί με στοιχεία να αποδείξει πως ό,τι ισχυρίζεται δεν είναι προϊόν της φαντασίας του.

Επόμενο βήμα είναι το να βρει κάποιον μέσα από το χώρο εργασίας του στον οποίο, στα πλαίσια της αμοιβαίας εμπιστοσύνης θα μπορεί να εκμυστηρευτεί το τι αντιμετωπίζει. Το βήμα αυτό έχει διπλή σημασία καθώς από τη μία είναι βασικό το θύμα να διατηρήσει την αυτοεκτίμηση του και να μην «αυτοενοχοποιείται» και βέβαια όταν υπάρχει υποστηρικτικό πλαίσιο θα το βοηθήσει, ειδικότερα αν αυτός τον οποίο εμπιστευτεί είναι κάποιο άτομο που θα μπορούσε να επέμβει και να διορθώσει την κατάσταση αντί να την χειροτερέψει

Τέλος, έξω από το χώρο εργασίας ο εργαζόμενος “οφείλει” να αναζητήσει υποστήριξη από το οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον, αντί να κλείνεται στη σιωπή. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι δικοί του άνθρωποι το τι αντιμετωπίζει στην εργασία του έτσι ώστε να μπορούν να το υποστηρίξουν και παράλληλα να αποφεύγονται οι οικογενειακές διενέξεις. Ακόμη, αν ο εκφοβισμός είναι σε τέτοιο βαθμό που έχει αρχίσει να επηρεάζει σημαντικά την ψυχολογία του ατόμου θα ήταν χρήσιμο να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας για να πάρει την απαραίτητη βοήθεια να αντιμετωπίσει τα ψυχοσωματικά συμπτώματα και το έντονο στρες και να είναι ικανός να διαχειριστεί την κατάσταση με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο.

Ας μην ξεχνάμε πως σ” ένα ολοένα αυξανόμενο ασταθές εργασιακό περιβάλλον θα πρέπει να οπλισθούμε πέρα από τα “τυπικά προσόντα εργασίας” και με τεράστια ψυχική δύναμη.

*Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

MSc Επαγγελματικής Συμβουλευτικής & Προσανατολισμού

Επιστημονικός Συνεργάτης Μονάδας Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ), B’ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων « Π & Αγλ. Κυριακού»

Πειραιάς Κανάλι Ένα