Θέατρο: Λέοντα Τολστόι, «Αφέντης και Δούλος» - Κριτική Νίκου Μπατσικανή*

Διασκευή-Σκηνοθεσία: Γιώργος Νανούρης

Παίζουν: Δημήτρης Λιγνάδης, Γιώργος Νανούρης

Μουσική: Λόλεκ

Σκηνικά-Κοστούμια: Μαίρη Τσαγκάρη

Φωτισμοί: Χρήστος Τζιόγκας

Εικαστική σύλληψη κι επιμέλεια: Γιώργος Νανούρης

Βοηθός σκηνοθέτη: Δημήτρης Κυπραίος, Αντώνης Κολοβός

Βοηθός σκηνογράφου: Νατάσα Τσιντικίδη, Σωτήρης Μήτσουλας

Διεύθυνση Παραγωγής: Κατερίνα Μπερδέκα

Οργάνωση Παραγωγής: Όλγα Μαυροειδή

Παραγωγός: Γιώργος Λυκιαρδόπουλος

Μετάφραση από τα Ρωσικά: Σταυρούλα Αργυροπούλου

Ένας Ρώσος γαιοκτήμονας επιχειρεί να διασχίσει μια ερημική περιοχή, στη διάρκεια της παγωμένης νύχτας, για να αγοράσει πρώτος ένα κτήμα, στο διπλανό χωριό, σε τιμή ευκαιρίας. Στο εγχείρημά του αυτό χρησιμοποιεί έναν μουζίκο υπάλληλό του για να σέρνει το έλκηθρο πάνω στο χιόνι, μα οι δυο άντρες χάνονται μέσα στο σκοτάδι, λόγω των ακραίων καιρικών συνθηκών που επικρατούν, μένοντας έρμαια της χιονοθύελλας. Τότε, ο αφέντης θα προσπαθήσει να σώσει τον εαυτό του, αφήνοντας τον δούλο στην τύχη του, μα, λίγο αργότερα, θα αισθανθεί την ανάγκη να τον βοηθήσει, αντιλαμβανόμενος πως όλοι είμαστε άνθρωποι, αφενός, αλλά και πώς θα επιζήσει ο ίδιος δίχως τη βοήθεια του υποτακτικού του. Στο τέλος, ο πλούσιος αφέντης θα ξεψυχήσει από το δριμύ ψύχος, ενώ ο φτωχός δούλος θα σωθεί, σκεπασμένος από το σώμα του αφεντικού του, που είχε πέσει από πάνω του, φορώντας τη βαριά γούνα του, κι έτσι τον προστάτεψε.

Ο Λέοντας Τολστόι έγραψε τη νουβέλα «Αφέντης και Δούλος» την περίοδο 1894-1895 (η ιστορία διαδραματίζεται 20 χρόνια πριν, σε περίοδο που τη χώρα μάστιζαν μεγάλος λιμός και φοβερός λοιμός) και δείχνει την προσπάθεια αναγέννησης των ανθρώπων εκείνων που, ενώ ανήκουν στις υψηλές τάξεις, αντιλαμβάνονται την κοινωνική αδικία, την ηθική κατάπτωση και την ψευτιά των πλουσίων. Στο έργο του, ο έμπορος Βασίλη Αντριέιτς Μπριεχούνωφ θα συνειδητοποιήσει, έστω και αργά, πως μπορεί να διορθώσει τις αδικίες που έκανε, όλα τα χρόνια της ζωής του, σε βάρος των αναξιοπαθούντων εργατών του, στο πρόσωπο του δούλου του Νικήτα. Μαζί του, οι αναγνώστες του γνωστού κλασικού βιβλίου αλλά και οι θεατές της παράστασης, θα αντιληφθούν το «πώς και γιατί» οι πάμφτωχοί μουζίκοι -στερούμενοι, μέχρι τότε, των στοιχειωδών αναγκών και ζώντας στο περιθώριο και σε μεγάλη ανέχεια, για αιώνες- οργανώθηκαν κι αργότερα ξεσηκώθηκαν, ως μπολσεβίκοι, στα 1917, οπόταν κι έγινε η Ρώσικη Οκτωβριανή Επανάσταση εναντίον του Τσάρου και των πλούσιων γαιοκτημόνων και αρχόντων που κυβερνούσαν τη Ρωσία. Αντιστοίχως, και τα αίτια της πτώσης του υπαρκτού Σοσιαλισμού, όταν οι απλοί άνθρωποι έφτασαν να καταπιέζονται και να πεινάνε, ενώ οι ηγέτες ζούσαν πλουσιοπάροχα.

Ο Γιώργος Νανούρης διασκεύασε και σκηνοθέτησε (με τη βοήθεια των Δημήτρη Κυπραίου και Αντώνη Κολοβού) το αλληγορικό πεζογράφημα του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα, δραματοποιώντας το με τέτοιον τρόπο, που έδωσε στο κοινό την ευκαιρία να παρακολουθήσει μια εξαιρετική παράσταση. Η εικαστική σύλληψη, που ο ίδιος επιμελήθηκε, υπήρξε ευφάνταστη, και χάρη σε αυτήν αλλά και στα σκηνικά - κοστούμια της Μαίρης Τσαγκάρη και των βοηθών της: Νατάσας Τσιντικίδη, και Σωτήρη Μήτσουλα, παρακολουθήσαμε ένα ονειρόδραμα υψηλής αισθητικής, όπου τα λευκά κρέπια του σκηνικού, ανεμίζοντα, από τον γοερό αέρα, μετέφεραν τους θεατές στο σκηνικό της χιονισμένης σκοτεινής ερημιάς, με τη βοήθεια και της επιτυχημένης μουσικής του Λόλεκ αλλά και των υποβλητικών φωτισμών του Χρήστου Τζιόγκα. Αργότερα, τα τεράστια λευκά κρέπια μετατρέπονται σε έναν άμορφο σωρό, τον οποίο πρέπει να διασχίσουν οι εγκλωβισμένοι άντρες, δίχως να τα καταφέρνουν, έχοντας χάσει τον προσανατολισμό τους, με αποτέλεσμα να κάνουν κύκλους, ενώ ο προορισμός τους βρίσκεται πολύ κοντά -σημαδιακή μεταφορά συγγραφέα και σκηνοθέτη -όπως συμβαίνει και στη ζωή των ηρώων, αλλά και πολλών ανθρώπων που λοξοδρομούν, με σκοπό το μεγαλύτερο κέρδος ή άλλο όφελος, δίχως να μπορούν να επανέλθουν στον σωστό δρόμο, αν και αυτός είναι δίπλα τους/μας-. Οι ριπές χιονιού «στόλισαν» υπέροχα το έλκηθρο και τους δυο ταξιδιώτες, χαρίζοντάς μας εικόνες μοναδικής ομορφιάς, και η σκηνή του θεάτρου αλλά και η παράσταση έλαβε ποιητική διάσταση. Βρήκα πετυχημένη τη χρησιμοποίηση του ποιήματος «Η προσευχή του ταπεινού (Ζαχαρία Παπαντωνίου), αλλά όχι εκείνη του τόσο χαρακτηριστικού τροπαρίου και ψαλλόμενου συγκεκριμένη ιερή στιγμή «Τον Νυμφώνα Σου βλέπω…» (θα μπορούσε να ακούγεται, σε «απόκοσμη» -χαμηλόφωνη- εκτέλεση, ενώ διαδραματιζόταν κάποια σκηνή, όπως ο ένας ήρωας να έχει πέσει στα γόνατα, υψώνοντας το βλέμμα του για βοήθεια εξ ουρανού, στην απελπισία του). Οι δύο ηθοποιοί υπήρξαν συγκλονιστικοί στους πολύ ξεχωριστούς και αντίθετους -μεταξύ τους- ρόλους: ο Δημήτρης Λιγνάδης σε αυτόν του άτεγκτου, πλούσιου κι εγωιστή αφέντη, που όμως δεν αντέχει και πεθαίνει, αλλά και ο Γιώργος Νανούρης σε εκείνον του υποτακτικού δούλου, ο οποίος υφίσταται τα πάνδεινα, μα στέκεται τυχερός -μέσα στην ατυχία του- και σώζεται. Το κατάμεστο θέατρο δικαίως καταχειροκρότησε τους δύο ερμηνευτές, αναγκάζοντάς τους να βγουν στη σκηνή πολλές φορές, καθώς είχαμε ζήσει μια απολαυστική βραδιά.

«Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου»

Προφήτη Δανιήλ 3-5 & Πλαταιών, Κεραμεικός. Τ/φ: 2110132002-5

Απρίλιος 2017

*Νίκος Μπατσικανής, συγγραφέας, ποιητής, κριτικός

(Μέλος της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών)