Το φυσικό που έγινε πολύπλοκο - Του Γιάννη Γκλάβατου

Το πιο φυσικό πράγμα του κόσμου, στις μέρες μας έγινε το πιο πολύπλοκο.

Οι ανθρώπινες σχέσεις.

Σίγουρα δεν είναι ότι το πιο εύκολο, και επίσης δεν υπάρχει εγχειρίδιο χρήσης που να πωλείται σε περίπτερα ή βιβλιοπωλεία. Ίσως διότι το περίπλοκο αυτό θέμα εντάσσεται στην ιδιαίτερη τέχνη της ζωής. Όλοι βέβαια θέλουμε να έχουμε τις άριστες σχέσεις, είτε κοινωνικές,- φιλικές, είτε συναδελφικές, είτε ερωτικές. Το θέμα είναι ότι για να φτάσουν σε ένα επίπεδο οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, χρειάζεται και κάποια προσπάθεια όσο και ένα επίπεδο αυτοσυνειδησίας και πνευματικής καλλιέργειας.

Θα μου πείτε ότι αυτό είναι αυτονόητο. Σίγουρα θεωρητικά έτσι είναι. Πρακτικά όμως, καθημερινά, λίγοι θέλουμε να προσπαθήσουμε να βγούμε λίγο παραέξω, να «εκτεθούμε», να κονταροχτυπηθούμε με αυτό το τέρας που λέγεται εγωισμός, φόβος ίσως, να αποδεχτούμε εκείνο το μερίδιο ευθύνης που αναλογεί στην υπόστασή μας και που παράγει αυτό που ονομάζουμε αποξένωση, την απόσταση που δημιουργείται από συγγενείς, φίλους, συνεργάτες, γείτονες. Έτσι φτάνουμε κάποιες φορές, από εκεί που ήμασταν κάποτε δίπλα, να καταλήγουμε τόσο μόνοι και να επιρρίπτουμε το φταίξιμο στους άλλους, ή στην καλύτερη περίπτωση στον μοντέρνο και απαιτητικό τρόπο της ζωής μας.

Και αυτή η μοναξιά μέσα μας αρχίζει να δαγκώνει την ψυχή.

Στην αρχή προσποιούμαστε πως δεν συμβαίνει τίποτε. Μετά αρχίζει ο πόνος. Και προσπαθούμε να σκεπάσουμε το άλγος με διάφορα φάρμακα ή φαρμάκια: ταξίδια, μοναχικοί έξοδοι, ψέματα στον εαυτό μας, κλαψούρισμα, γκρίνια, συσσώρευση χρημάτων και υλικών αγαθών, χόμπι, μετακίνηση όλης της ευθύνης στους άλλους (και ταυτόχρονη διαρκής και μόνιμη άσκηση δυσμενούς κριτικής κυρίως  σε ό,τι έχει σχέση με τις ενέργειες και τη συμπεριφορά, κατάκριση αποδοκιμασία αυτών), στον άσχημο καιρό, στην κακή οικονομική κατάσταση, ή αποκτούμε εθισμό στο αλκοόλ ή και άλλες ουσίες. Αποτέλεσμα είναι να μην υπάρχει πραγματική ίαση, ενώ κάποιες φορές δημιουργούνται εξαιρετικά δυσάρεστα αποτελέσματα, ίσως και δυστυχώς, μη αναστρέψιμα.

Η εγγύτητα με τους συνανθρώπους μας είναι η γλύκα στην ζωή, η απόσταση η πίκρα. Η απόσταση με τους άλλους είναι το παρά φύσιν (contra naturam) της ψυχής.

Θέλουμε να είμαστε κοντά ο ένας στον άλλο και όταν πολεμούμε την ουσία μας, πάντοτε χάνουμε. Για αυτό εμείς οι άνθρωποι φτιάξαμε πόλεις και κοινωνίες, έχουμε ανάγκη τους άλλους. Θα πει ο σοφός δάσκαλος: «(..)και εκείνος που δεν μπορεί να είναι μέλος μιας κοινωνίας λόγω της αυτάρκειάς του δεν την χρειάζεται την κοινωνία, αυτός δεν είναι μέρος της πόλεως και είναι κατά συνέπεια είτε θηρίο είτε θεός. Όλων λοιπών των ανθρώπων η ορμή προς μία τέτοια κοινωνία ανάγεται στην ίδια τους τη φύση».*

Ο ίδιος ο καθημερινός βίος «δείχνει» την σημασία που έχουν οι διαπροσωπικές σχέσεις στην ποιότητα της ζωή μας, ενώ όπως η βιβλιογραφία αναφέρει πάνω από πέντε χιλιάδες μελέτες που διακριβώνουν την συνάφεια αυτών με την ψυχική υγεία. Κατά μία «τυπική» προσέγγιση οι σχέσεις διαβαθμίζονται ως εξής: στην πρώτη βαθμίδα έχουμε το είδος των σχέσεων αυτών οι οποίες διέπονται από μικρού βαθμού ελκυσμό και εξοικείωση. Εκεί απαντώνται οι επαφές στην εργασία π.χ. και κάποιες προσωπικές σχέσεις σύντομου χρονικού διαστήματος. Στην περίπτωση που αυτές οι πρώτες γνωριμίες δημιουργήσουν την δυνατότητα όσο και την ευκαιρία, οι σχέσεις ανελίσσονται και μεγαλώνουν σε ποιότητα και διάσταση, φτάνοντας και φτιάχνοντας το είδος εκείνος της αλληλεπίδρασης που ονομάζουμε δεύτερη βαθμίδα ή δεύτερο επίπεδο σχέσεων. Εδώ κύριο γνώρισμα είναι αμοιβαία εκατέρωθεν χορήγηση, η ανταλλαγή αν θέλετε, «μαρτυριών» επί προσωπικών θεμάτων. Λ.χ. περί οικογενείας, εργασίας, οικονομικών θεμάτων, σπουδών, πολιτικών και κοινωνικών ιδεών και πεποιθήσεων, ιδιαιτέρων ασχολιών κτλ. Εφόσον υπάρξουν κοινές θέσεις, παρόμοια σημεία στα σχετιζόμενα και αλληλοεπιδρώντα πρόσωπα της αμφίδρομης αυτής επικοινωνίας, τότε εμφανίζεται η τρίτη βαθμίδα των στενών διαπροσωπικών επαφών, οι οποίες χαρακτηρίζονται από ανταλλαγές συναισθημάτων, εμπειριών, ομοιουσίων ηθικών αξιών, η φανέρωση, αμφοτέρων της ιδιαίτερης ψυχικής υφής τους κτλ. Κάνουν την εμφάνισή τους αυτοί οι δεσμοί που ορίζουμε με την έκφραση «στενοί» (κοντινοί), οι οποίοι αποτελούν τα κύρια της ευτυχίας θεμέλια και στηρίζουν την ψυχική υγεία

Τόσο σημαντική είναι η καλλιέργεια των διαπροσωπικών σχέσεων ώστε στις μελέτες του Βερμπάλις αναφέρεται, συνοπτικά μιλώντας, πως η θεραπευτική ορμόνη της αγάπης, η ωκυτοκίνη αυξάνεται (και) όταν μοιραζόμαστε ένα γεύμα με άλλους ανθρώπους.**

Πάμε τώρα και σε πιο πρακτικά θέματα.

Για να επιτύχουμε λοιπόν τις πολυπόθητες αυτές σχέσεις το πράγμα είναι απλό: πρέπει να επιδιώκουμε κοινωνικές επαφές.

Να θέλουμε.

Γιατί αν θέλουμε μπορούμε.

Να βγαίνουμε δηλαδή (και από τον οίκο μας και από την ρουτίνα μας) και να συναναστρεφόμαστε με άλλους ανθρώπους. Να μιλούμε μαζί τους, να ακούμε μαθαίνοντας, να μοιραζόμαστε με διευρυμένο το πνεύμα μας, να επικοινωνούμε, να ενδιαφερόμαστε.

Να ενεργούμε κατά φύση. Ας έχουμε κατά νου ότι όλοι οι άνθρωποι προερχόμαστε από το ίδιο γένος, άρα είμαστε συγγενείς και, κέρδος έχουμε αν όλοι μας είμαστε και αισθανόμαστε καλά.

Ο Νίκος Καζαντζάκης έκανε την διατύπωση με ελάχιστες λέξεις: «Αγάπα τον άνθρωπο γιατί είσαι εσύ…».

Εξάλλου η μοναξιά (η διαρκής και μόνιμη) βιώνεται ως μια νοσηρή όσο και ανεπιθύμητη κατάσταση. Χρειάζεται κάποιο ρίσκο και φυσικά ενέχεται κίνδυνος στην προσπάθεια δημιουργίας στενών σχέσεων οι οποίες εγκλείουν γνησιότητα, ποιότητα, σταθερότητα και βάθος, αλλά… τελικά αξίζει τον κόπο. Ίσως διότι ακόμη και οι οδυνηρές εμπειρίες είναι μέρος αυτού του συναρπαστικού, του μαγευτικού, όσο και περιπετειώδους ταξιδιού της ζωής.

Ναι είναι δύσκολο να θέλουμε ποιοτικές σχέσεις και ταυτόχρονα να απαιτούμε κίνηση μόνο εκ μέρους των άλλων, να μην ανεχόμαστε ούτε μια εκδορά στο κοινωνικό προσωπείο του κύρους και της ισχύος που έχουμε επιλέξει να φορούμε, να μην αποτολμούμε νε ξεβολευτούμε έστω και με την δικαιολογία ότι πληγωθήκαμε στο παρελθόν. Άλλωστε οι δυνατοί μπορούν και πρέπει(κατά περίπτωση) να υποχωρούν!

Μία καλή οδηγία που αποτελεί και μια εκ των αρίστων μεθόδων για αρμονική συνύπαρξη μας δίνει και ο λόρδος Τσέστερφιλντ (1694 – 1773, Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας): «Ποτέ μη δείχνεις πιο σοφός ή πιο μορφωμένος από αυτούς που είναι μαζί σου. Να φοράς τη μόρφωσή σου όπως το ρολόι σου, σε μια εσωτερική τσέπη. Μην τη βγάζεις έξω και μην την επιδεικνύεις, απλώς για να δείξεις ότι έχεις).

Ο κόσμος δεν θα πλεύσει όπως εμείς θέλουμε.

Εμείς θα συμπλεύσουμε (συνταξιδεύσουμε) με τον κόσμο.

Και μια και ομιλούμε περί ναυσιπλοΐας, θα πούμε πως υπάρχει ένας κανόνας στη ναυτιλία που ορίζει ότι το πιο ευέλικτο πλοίο δίνει προτεραιότητα στο πιο δυσκίνητο.

Αυτός είναι ένας εξαιρετικός κανόνας και για τις ανθρώπινες σχέσεις…

Υποσημειώσεις

* (Αριστοτέλης, Πολιτικά Α)

** Verbalis, J.G., McCann, M., McHale, C.M. and Stricker, E.M. ‘Oxytocin secretion in response to cholecystokinin and food: differntiation of nausea from satiety.’ Science 1986;232: 1417 – 19.