Ζούμε σε μια κατ’ επίφαση Δημοκρατία… - Του Ντίνου Αυγουστή*

Η λέξη Δημοκρατία στις μέρες μας είναι μια από τις πλέον παρεξηγημένες και κακοποιημένες έννοιες. Πρώτον, διότι οι πλείστοι που δηλώνουν υπερασπιστές της, την χρησιμοποιούν επιλεκτικά, και δεύτερον, διότι, οι σημερινοί πολιτικοί, κυρίως αυτοί της πρώτης γραμμής, κατά βάση ενδιαφέρονται για το δικό τους πολιτικό μέλλον και συμφέρον (ελάχιστες εξαιρέσεις υπάρχουν) και όχι, όπως οι ίδιοι επανειλημμένως δηλώνουν, για τον κυρίαρχο λαό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι νόμοι και τα μνημόνια που ψηφίζει τα τελευταία επτά χρόνια το Ελληνικό Κοινοβούλιο, πάντα κατά παράβαση του Συντάγματος και αντίθετα με όλες τις προεκλογικές δεσμεύσεις και υποσχέσεις. Προεκλογικά όλοι υπόσχονται αξιοπρεπείς μισθούς και συντάξεις, δικαιότερο σύστημα φορολόγησης, ενίσχυση των αδύναμων οικονομικά πολιτών, καλύτερη Παιδεία και Υγεία και άλλα πολλά παρόμοια, προκειμένου να δελεάσουν τους ψηφοφόρους και τελικά να υφαρπάξουν τη ψήφο τους. Με την ανάληψη όμως της εξουσίας κάνουν ακριβώς το αντίθετο, καθ’ υπόδειξη μάλιστα ξένων εντολοδόχων που προεκλογικά τους κατάτασσαν στους θανάσιμους τους εχθρούς (βλέπε Αλέξης Τσίπρας και Μέρκελ, βλέπε Αλέξης Τσίπρας που υποσχέθηκε να σχίσει τα παλιά μνημόνια, έφερε όμως άλλα καινούργια και μάλιστα επαχθέστερα!)

Τί είναι όμως αλήθεια η δημοκρατία; Η ετυμολογία της λέξεως δημοκρατία βρίσκεται στα συνθετικά «δήμος» (το σύνολο ή η συνέλευση των ανθρώπων που έχουν πολιτικά δικαιώματα) και «κράτος» (δύναμη, εξουσία, κυριαρχία). Κεντρικό χαρακτηριστικό της είναι η λήψη των όποιων αποφάσεων με ψηφοφορία των πολιτών, στην άμεση δημοκρατία, ή κάποιων αντιπροσώπων τους, στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

Η δημοκρατία κατά τον Tansey Stephen είναι το πολίτευμα  όπου η εξουσία πηγάζει από τον λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντα του λαού. Η αρχή αυτή προέρχεται από τη διάσημη φράση του Λίνκολν «government of the people, by the people, for the people» στην ιστορική ομιλία του στο Γκέτεσμπουργκ κατά τη διάρκεια του Αμερικάνικου Εμφυλίου, 1863. Ωστόσο η συγκεκριμένη λεκτική απόδοση, αν και έχει το ίδιο νόημα, γίνεται με ρηματικές εκφράσεις όπως στο 1ο άρθρο του Ελληνικού Συντάγματος.

Ο όρος δημοκρατία, γράφει ο John Dunn στο βιβλίο του «Democracy: the unfinished journey» επινοήθηκε κατά τον πέμπτον αιώνα π.Χ., στην κλασική Ελλάδα, και χρησιμοποιήθηκε κατ’ αντιδιαστολή με τη μοναρχία, την αριστοκρατία και την ολιγαρχία, με τον Κλεισθένη να είναι ο ιδρυτής της πρώτης δημοκρατίας κατά το 508-507 π.Χ. μετά το τέλος της τυραννίας του Πεισίστρατου, και τον Περικλή να συνεχίζει την παράδοση κατά τον χρυσό αιώνα των Αθηνών. Σήμερα, στην καθομιλουμένη, χρησιμοποιείται συνήθως κατ’ αντιδιαστολή με τον όρο δικτατορία.

Από την «ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια» διαβάζουμε ότι, είναι πιθανό ο όρος «δημοκρατία» να επινοήθηκε από τους δυσφημιστές της που απέρριπταν την πιθανότητα μίας, ούτως ειπείν, «δημαρχίας». Οποιαδήποτε κι αν ήταν η αρχική απόχρωση, ο όρος υιοθετήθηκε από τους Αθηναίους δημοκρατικούς  ώστε να δηλώνει «το πολίτευμα εκείνο στο οποίο η εξουσία βρίσκεται στα χέρια της συνέλευσης των εχόντων πολιτικών δικαιώματα» (σημειώστε ότι στην Αρχαία Αθήνα υπήρχαν και οι δούλοι που δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα).

Η λέξη παρουσιάζεται στον Ηρόδοτο, αλλά ίσως δεν χρησιμοποιήθηκε πριν το 440-430 π.Χ.. Δεν είναι σίγουρο ότι η λέξη χρησιμοποιήθηκε από τη στιγμή της γέννησης της δημοκρατίας, αλλά από το 460 π.Χ. γνωρίζουμε την ύπαρξη του ονόματος «Δημοκράτης», που προφανώς δόθηκε από τους γονείς στο παιδί τους ως ένδειξη δημοκρατικής νομιμότητας.

Η άμεση δημοκρατία έλκει την καταγωγή της από την Αθηναϊκή δημοκρατία της κλασικής εποχής, όπου η εκκλησία του δήμου (η συνέλευση όλων των πολιτών της αθηναϊκής πόλης-κράτους) λάμβανε τις πολιτικές αποφάσεις και για την εκτέλεσή τους όριζε κάποιους αξιωματούχους άμεσα ανακλητούς και ελέγξιμους, με περιορισμένη διάρκεια θητείας, προκειμένου να μην «επαγγελματοποιηθούν» ως πολιτικοί ηγέτες. Για τον ίδιο λόγο η μεγάλη πλειονότητα των αξιωματούχων επιλεγόταν με κλήρωση, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, από το σύνολο των συμμετεχόντων στην εκκλησία του δήμου.

Όταν αναπτύχθηκαν οι κοινοβουλευτικές μορφές διακυβέρνησης η εκτελεστική εξουσία, σύμφωνα με τα συντάγματα ανήκει μεν στον αρχηγό του κράτους, Βασιλέα ή Πρόεδρο, και ασκείται εν ονόματί τους από την κυβέρνηση, της οποίας προΐσταται ο πρωθυπουργός. Σε κάποιες σύγχρονες δημοκρατίες φέρεται η εκτελεστική εξουσία να ασκείται «εν ονόματι του λαού», τούτο όμως θα μπορούσε να έχει μια αληθοφάνεια μόνο σε περιπτώσεις κυβέρνησης εθνικής ενότητας ή σε λαϊκές επαναστάσεις.

Απ’ όλα τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η σημερινή δημοκρατία ουδεμία απολύτως σχέση έχει με την Αθηναϊκή άμεση δημοκρατία! Κατά πρώτον, επειδή, με τον τρόπο που λειτουργεί, έχει δημιουργήσει πλείστα «πολιτικά τζάκια» και πληθώρα επαγγελματιών πολιτικών πρώτης γραμμής, οι οποίοι έχουν κλείσει μόνιμη θέση στα έδρανα του κοινοβουλίου ... Δεύτερον, διότι η εξουσία δεν ασκείται εν ονόματι των πολιτών, αλλά ερήμην των πολιτών! Και τρίτον, επειδή στις ελάχιστες περιπτώσεις που ο λαός καλείται να πει την άποψη του για κάποιο σοβαρά ζήτημα, η άποψη του πετιέται στον κάλαθο των αχρήστων (περίπτωση δημοψηφισμάτων)! Τέλος είναι περιττό νομίζω να τονίσουμε πως όταν η δημοκρατία δεν λειτουργεί με ορθούς κανόνες και κατά δίκαιο τρόπο, αυτή μετατρέπεται σε ένα από τα πλέον απολυταρχικά καθεστώτα ….

Υστερόγραφο: Κατά το πλείστον στα σημερινά δημοκρατικά πολιτεύματα η εξουσία ασκείται από το βουλευτικό σώμα αν μιλάμε για προεδρευόμενo σύστημα διακυβέρνησης όπως συμβαίνει στην Ελλάδα (όπου η βουλή αποτελεί και νομοθετικό και εκτελεστικό Σώμα) ή από την κυβέρνηση και την βουλή αν πρόκειται για προεδρική δημοκρατία, όπου η βουλή αποτελεί το νομοθετικό σώμα και η κυβέρνηση αποτελεί την εκτελεστική εξουσία. Τέτοιας μορφής πολίτευμα έχει η Κυπριακή Δημοκρατία, όπου δεν υπάρχει πρωθυπουργός αλλά μόνο πρόεδρος Δημοκρατίας με πολύ ισχυρή και την Δικαστική Εξουσία (Ανώτατο Δικαστήριο).

*Δρ. Αυγουστίνος (Ντίνος) Αυγουστή

Επίκουρος καθηγητής στο Τ.Ε.Ι. Λάρισας

Από το Μονάγρι Λεμεσού

a.avgoustis@hotmail.com