Το άγριο πλιάτσικο των Γερμανοϊταλών στις αρχαιότητες μας - Του Τάσου Κοντογιαννίδη

Φύλακες πιάστηκαν στα χέρια με γερμανούς στρατιώτες στην Ακρόπολη για να αποτρέψουν κλοπή κιονόκρανου από το Ερεχθείο

Του Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη

akontogiannidis@yahoo.gr

Φωτο: Πλιάτσικο αρχαιοτήτων από Γερμανούς στρατιώτες

Όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα το 1941, βρήκαν τα αρχαιολογικά μουσεία άδεια. Αυτό τους ενόχλησε και με έγγραφο τους άσκησαν πιέσεις στην κατοχική κυβέρνηση Τσολάκογλου και ο αρμόδιος υπουργός  στις 27-8-1941 ανέλαβε να τους καθησυχάσει με διάφορες δικαιολογίες, όπως, «το Έθνος μας το απειλεί ο λιμός και δεν μπορεί να ανασυστήσει τα μουσεία» και ότι, «τα φιλάρχαια και καλλιτεχνικά συναισθήματα των Ελλήνων δεν είναι ζωηρά, εφόσον πεινά» και ότι  «η απόκρυψη και η συγκάλυψη των αρχαίων, καλό είναι να διατηρηθεί…»

Στην υπόλοιπη όμως χώρα (Θεσσαλονίκη, Έδεσσα, Αμφίπολη, Κρήτη, Σάμος, Θεσσαλία κ.α.) μουσεία και αρχαιότητες, όπως προκύπτει από ανακοίνωση του αρμοδίου υπουργού πριν από λίγα χρόνια, είχαν μπει στο στόχαστρο τους κι άρπαζαν ότι τους άρεσε. Σωστό πλιάτσικο!  Ενδιαφέρον για τις αρχαιότητες έδειχναν και οι Ιταλοί όπως εκείνος ο ανεκδιήγητος συνταγματάρχης που επέδραμε στις αρχαιότητες της Δήλου…

Πριν από λίγο καιρό, έπεσε στα χέρια μου ένα παλιό φύλλο  του αγγλικού περιοδικού «Μαγχεστριανός Φύλαξ» στο οποίο είναι δημοσιευμένο άρθρο, όπου περιγράφεται ο τρόπος  με τον οποίο κατόρθωσαν οι φύλακες των μουσείων να περισώσουν μεγάλο  μέρος των αρχαιολογικών μας θησαυρών κατά την διάρκεια της γερμανοϊταλικής κατοχής.

Έξι εβδομάδες μετά την ιταλική επίθεση  στις 28-10-1940, οι περισσότεροι αρχαιολογικοί θησαυροί  των Αθηναϊκών μουσείων απεκρύβησαν και προφυλάχθηκαν. Στις αρχές, αγάλματα του Δία, του Απόλλωνα, της Αφροδίτης, κούροι και κόρες, γλυπτά και  αγγεία, αγάλματα από μάρμαρα και χαλκό, μεταφέρθηκαν εσπευσμένως σε ασφαλείς χώρους. Τα βαριά αγάλματα, των οποίων ήταν δύσκολη η μεταφορά, όπως του Ποσειδώνα, τοποθετήθηκαν σε μεγάλους λάκκους στα υπόγεια  ενός μεγάλου κτηρίου των Αθηνών.

Φωτο: Ο Ποσειδώνας της Μήλου που διεσώθη…

Αργότερα οι θησαυροί του Εθνικού Αρχαιολογικού  Μουσείου Αθηνών συσκευάστηκαν επιμελώς σε ειδικές κάσες κι ετάφησαν προσεκτικά κάτω από σωρούς άμμου σε μεγάλα ασφαλή κτίρια. Για να φτάσει εκεί μία βόμβα θα έπρεπε να τρυπήσει επτά πατώματα ενισχυμένα με μπετόν αρμέ και να εισδύσει σ’ ένα στρώμα άμμου πάχους δύο μέτρων. Αλλά ενώ η ασφάλεια των θησαυρών από τις βόμβες ήταν οπωσδήποτε εγγυημένη, άλλος εχθρός ενέσκηψε ξαφνικά, η υγρασία, από την οποία καταστράφηκαν αρκετά πολύτιμα αγγεία. Παρέστη δε ως εκ τούτου ανάγκη να ληφθούν επείγοντα μέτρα δια να προληφθούν μεγαλύτερες καταστροφές. Τα μικρά  γλυπτά αγάλματα του εθνικού μουσείου βρήκαν άσυλο  σε σπήλαια κάτω από μεγάλους βράχους στους πρόποδες της Ακροπόλεως κοντά στην αρχαία κλεψύδρα, στις φυλακές  του Σωκράτη και στην Πνύκα. Στα καταφύγια εκείνα τοποθετήθηκαν  65 κιβώτια με ισάριθμες αρχαιότητες, όπως θεούς, εφήβους του Μαραθώνα και Αντικυθήρων και την κεφαλή της Υγείας της Τεγέας.

Η προφύλαξη των θησαυρών του Μουσείου της Ακροπόλεως  που απαιτούσε εξ ίσου λεπτή προσοχή και μέριμνα μεταφέρθηκαν και τοποθετήθηκαν σε σπήλαια καθώς και σε πέντε δεξαμενές που βρίσκονταν σε διάφορα σημεία του Ιερού Βράχου, ενώ άλλοι τοποθετήθηκαν στα υπόγεια του Μουσείου.

Τα χρυσά  αντικείμενα του θησαυρού των Μυκηνών τοποθετήθηκαν στα θησαυροφυλάκια της Τραπέζης Ελλάδος (ο χρυσός έφυγε στα μέσα Απριλίου για Κρήτη…..) και οι στήλες του Κεραμικού κρύφτηκαν σε ιδιαίτερους λάκκους. Το ίδιο έγινε και στους Δελφούς, όπου αγάλματα,  όπως η σφίγγα της Νάξου οι μικρές χορεύτριες κ.α. ετάφησαν με κάθε προφύλαξη. Ο Ερμής του Πραξιτέλους στην Ολυμπία, ξαναγύρισε στο χώμα όπου ηταν κρυμμένος επί αιώνες, εως ότου τον ανακαλύψει η σκαπάνη…

Φωτο: Ο Ερμής του Πραξιτέλους, ετάφη…

Στην αρχή οι Γερμανοί δεν έδειχναν διάθεση να μιμηθούν τους προγόνους τους Γότθους όταν κατέστρεψαν τον 3ο μ.Χ. αιώνα  μεγάλο αριθμό κειμηλίων της αρχαιότητος. Ωστόσο, το πρώτο σοβαρό επεισόδιο σημειώθηκε στο Ερεχθείο, όταν γερμανοί στρατιώτες επεχείρησαν να αφαιρέσουν ένα από τα κιονόκρανα του. Επακολούθησε σκληρή πάλη με τους Έλληνες φύλακες στην Ακρόπολη, να μη διστάζουν να έλθουν ακόμα και στα χέρια με τους επιδρομείς. Τότε χρησιμοποίησαν την απειλή ότι «θα τους καταδώσουν στον στρατηγό τους κι έτσι κατόρθωσαν να περισώσουν τα κιονόκρανα.

Φωτο: Το Ερεχθείο, όπου οι φύλακες ήρθαν στα χέρια με γερμανούς στρατιώτες

Ένας Γερμανός στρατηγός ο Ιούλιος Ρίνγκελ όταν βρισκόταν στην Κρήτη  το 1942, έκλεψε από την Κνωσό με τους στρατιώτες του τρία μινωικά αγγεία για να στολίσει μ’ αυτά, όπως και με άλλες αρχαιότητες που έκλεψε, την έπαυλη του! Και όταν αργότερα εστάλη στο Λένινγκραντ, άρπαξε τις αρχαιότητες καθώς επίσης και ένα ακέφαλο άγαλμα. Πού βρίσκονται σήμερα, ουδείς γνωρίζει…

Φωτο: Ο γερμανός στρατηγός Ιούλιος Ρίνγκελ άρπαξε μινωικά αγγεία από την Κνωσό