Εκπαίδευση, γνώση, καλλιέργεια, μόρφωση, παιδεία - Του Γιάννη Γκλάβατου

Ο Πλάτων, όπως οι πηγές αναφέρουν, άρχισε γράφοντας ποιήματα. Σε κάποια χρονική στιγμή και ενώ επρόκειτο να διδάξει μια τραγική τετραλογία, σχίζοντάς την ακριβώς την τελευταία στιγμή, την πέταξε στην πυρά. Ναι έκαψε το σύγγραμμα του, διότι είχε την εσωτερική βεβαίωση πως δεν άγγιζε καν την ποιητική τέχνη του Ομήρου.

Μεγάλη διαφορά βεβαίως από τον τρόπο (τον εγωιστικό) σκέψης της σημερινής εποχής…, όπου όλοι τα γνωρίζουν όλα και… ξέρουν τα πάντα.

Μιλούμε για αυτά τα πρόσωπα τα οποία έχουν την φαιδρή (φαιδρότατη) εντύπωση πως διαβάζοντας (όταν και αν) ελάχιστα βιβλία ή και σπουδάζοντας, έγιναν τουλάχιστον πάνσοφοι. Άλλοι έχουν την απατηλή, μετά βεβαιότητος, πεποίθηση πως δια επιφοιτήσεως έχουν ένα ή και πολλά ταλέντα και φορούν ένα φτηνό «λούστρο» γνώσεως ή καλλιέργειας κατά πως νομίζουν, αφού έτσι τους βολεύει. Μερικά άλλα πρόσωπα διαβάζοντας ελάχιστη ποίηση ή παρακολουθώντας πχ τρείς κινηματογραφικές μεταφορές βιβλίων, θεωρούν ότι έλαβαν εξ απονομής τήβεννο ανωτάτης πνευματικής εξουσίας και προσπαθούν (ατυχώς βεβαίως) να χλευάσουν αυτούς που σπούδασαν, θεωρώντας τα πτυχία εκ προοιμίου βλαβερά. Κάποιοι φτάνουν στο σημείο να διατείνονται πως τα κάθε είδους «χαρτιά», προσφέρονται μέσω της αγοράς τους με χρήματα. Έτεροι διαβεβαιώνουν πως έχουν διαβάσει όλους, μα όλους, τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς από τον Όμηρο και μετά! Και γνωστοποιούν ότι προτίθενται να διδάξουν, ενώ μια σελίδα γραπτού τους βρίθει ορθογραφικών λαθών και συντακτικών ολισθημάτων. Και ο χορός καλά κρατεί…

Και βεβαίως υπάρχουν και αυτοί οι «ειδικοί», οι χωρίς τυπικά και ουσιαστικά προσόντα, που αυτοαναγορεύτηκαν κριτικοί σε κάθε μορφή της τέχνης (μιλούμε μόνο για αυτούς οι οποίοι δεν έχουν σοβαρή δημιουργία πίσω τους) και οι οποίοι πχ αγνοούν πόσες και ποιες είναι οι λεγόμενες καλές τέχνες. Αλλά… διδάσκουν…

Δεν υποψιάζονται -ίσως- οι παραπάνω, πως ακόμη και η απλή συσσώρευση γνώσεων ή δεξιοτήτων μέσα από την συστηματική μελέτη* με μέθοδο ή και η πρακτική εξάσκηση σε κάποιο τομέα, απαιτεί χρόνο, κόπο και ιδρώτα. Κόπο χρόνο και ιδρώτα για να φτάσει κανείς στο σημείο να αντιληφθεί το μέγεθος της άγνοιας, που όλοι έχουμε ως γήινα, χοϊκά όντα. Αυτό το σημείο αποσαφήνισε με μία μόνο φράση, ο ύψιστος των αιώνων φιλόσοφος και μέγας ανθρωπιστής δάσκαλος, ο Σωκράτης. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε τους έχοντες την εξουσία τότε, αλλά και τους «μορφωμένους» της εποχής, να τον δικάσουν «νόμιμα» σε ανώτατο δικαστήριο και να τον καταδικάσουν σε θάνατο. Ας υπογραμμιστεί πως οι απλοί πολίτες της κραταιάς τότε Αθήνας, δεν αντέδρασαν σθεναρά, συμμετέχοντας στην αδικοπραξία, στο έγκλημα για να είμαστε πιο σαφείς.  Ο καταδικασθείς είχε την δυνατότητα να σώσει την ζωή του δραπετεύοντας (ενέργεια που, ας μη γελιόμαστε, όλοι στην θέση του θα επιλέγαμε). Προτίμησε να μην ακυρώσει όλη του την ζωή όσο και αυτά που δίδασκε (διότι όλη η ζωή του ήταν αυτά που δίδασκε), διαβαίνοντας την κοιλάδα του σωματικού θανάτου, ποιώντας το πνεύμα του αθάνατο. Η ανθρωπότητα υποκλίνεται και θα υποκλίνεται αιωνίως σ’ αυτόν τον Έλληνα.

Αναρωτιέμαι, τι ακριβώς, μπορούμε να σχολιάσουμε εμείς οι μετά απ’ αυτόν…

Σε ύστερη χρονική στιγμή, πάλι «μορφωμένοι»**, «καλλιεργημένοι», «επιστήμονες» αλλά και «πανεπιστήμονες», εκπαιδευμένοι κρατικοί νομικοί, «γνώστες» του δικαίου αλλά και ανώτατοι πολιτειακοί θεολόγοι, όπως και «σπουδαγμένοι» ιερείς των υψηλότατων τότε βαθμίδων, φρόντισαν να θανατώσουν ένα αθώο Πρόσωπο και μάλιστα με ατιμωτικό θάνατο, εν μέσω βασανισμών  και χλευασμών. Δεν έλαβαν υπ’ όψιν τους ούτε την ανώτερη από αυτούς κοσμική εξουσία, δηλαδή τον τοποθετημένο από τον κατακτητή διοικητή, ο οποίος τόνισε ότι το συγκεκριμένο Πρόσωπο ήταν αθώο και κατάφεραν με διαφόρους τρόπους και πονηρά τεκταινόμενα να τον μεταπείσουν. Να τον μεταπείσουν, ώστε να εκδώσει την διαταγή θανάτου. Και μάλιστα όπως προαναφέραμε με τον ιδιαζόντως βάναυσο τρόπο του θανάτου των ειδεχθών εγκληματιών.

Το Πρόσωπο που καταδικάστηκε από τους «μορφωμένους» και «καλλιεργημένους» λεγόταν Ιησούς Χριστός…

Το όλο αυτό ιστορικό γεγονός, δεν σημαίνει, σε καμία των περιπτώσεων, ότι και ο απλός όχλος δεν είχε ευθύνη***.

Σε διήγημά μας (Της λίμνης τα παράδοξα) παλαιότερα, ο ήρωας Φοίβος, «(…)δεν πίστευε ότι τα πτυχία (ούτε η απουσία τους) κάνουν τον άνθρωπο».

Σ’ αυτό το σημείο θα παραθέσουμε την γνώμη ενός γλωσσολόγου επί του θέματος:

«► Όμως ας αλλάξουμε θέμα. Ποια, αλήθεια, είναι η διαφορά μεταξύ Παιδείας και Εκπαίδευσης;

Γ.Μ. Μολονότι οι δύο όροι συχνά εναλλάσσονται στη γλωσσική επικοινωνία, διαφέρουν ουσιαστικά μεταξύ τους. Παιδεία είναι η γενικότερη καλλιέργεια της ψυχής, τού νου και της προσωπικότητας τού ανθρώπου που προέρχεται από πολλές πηγές, ενώ με τον όρο εκπαίδευση νοούμε το εκπαιδευτικό σύστημα που χρησιμοποιεί μια χώρα για να μορφώσει τους πολίτες της μέσα από τις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης: Πρωτοβάθμια, Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια.

► Ποιος τελικά λογίζεται ως πεπαιδευμένος άνθρωπος, με άλλα λόγια η Παιδεία είναι μονοπώλιο των «εγγράμματων»;

Γ.Μ. H έννοια της Παιδείας, το είπαμε ήδη, συνιστά μια γενικότερη καλλιέργεια τού ανθρώπου, ψυχική και νοητική, που δεν είναι μόνο αποτέλεσμα σχολικής και πανεπιστημιακής μόρφωσης αλλά προκύπτει και από ένα σύνολο εμπειριών, ευαισθησιών και ενδιαφερόντων. Υπάρχουν «λαϊκοί άνθρωποι», όπως συνήθως χαρακτηρίζονται, οι οποίοι μιλώντας στο καφενείο τού χωριού ή αλλού είναι σε θέση να κάνουν πολύ εύστοχες εκτιμήσεις και καίριες επισημάνσεις με αναφορά μάλιστα σε αρχές και αξίες. Οι άνθρωποι αυτοί δεν διαθέτουν συμβατική παιδεία αλλά έμφυτη ευστροφία και ψυχική καλλιέργεια. Με αυτό που λέω θέλω απλώς να προλάβω άστοχες υπεργενικεύσεις που ταυτίζουν τον μορφωμένο άνθρωπο με μόνο κριτήριο την εγγραμματοσύνη του»*****.

Πολλές ερωτήσεις  θα θέλαμε να υποβάλλουμε ακόμη, αλλά λόγω οικονομίας του χώρου, θα σταματήσουμε εδώ. Εξάλλου λίγοι πλέον διαβάζουν κείμενα πάνω από ένα αριθμό λέξεων. Ας μην ξεχνούμε πως ζούμε στην εποχή των συνθημάτων. Θα θέλαμε όμως να εκφράσουμε την άποψη ( και θέση την οποία όλοι οι δάσκαλοι, με διάφορες εκφράσεις επισημαίνουν), πως όποιο ταλέντο ή δεξιότητας χάρισμα έχει( ή νομίζει πως έχει) κάποιος, αν δεν τάσσεται υπό του σκοπού της ανέλιξης της ανθρωπότητας, στην καλύτερη περίπτωση είναι άχρηστα. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις (όπως πάμπολλα παραδείγματα η μελέτη της ιστορίας διασαφηνίζει),  όταν δεν τάσσονται υπό και υπέρ αυτού του σκοπού τάσσονται εναντίον του. Θυμηθείτε πόσοι άνθρωποι προικισμένοι με δώρα πνευματικά, τελικά τα χρησιμοποίησαν πηγαίνοντας το γένος των ανθρώπων πίσω… πολύ πίσω…

Θα τελειώσουμε με μια μικρή φράση του  Νίκου Καζαντζάκη: «Αγάπα τον άνθρωπο γιατί είσαι εσύ»…

Υποσημειώσεις

* Ιστορικό γεγονός είναι πως ερευνητές οι οποίοι δεν είχαν τα τυπικά πανεπιστημιακά προσόντα, προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες σε πολλούς της επιστήμης κλάδους, σε διάφορες χρονικές περιόδους. Ακολούθησαν όμως επιστημονική μέθοδο. Όσο αφορά την τέχνη, μάλλον όπως(αρκετοί γνήσιοι, καταξιωμένοι και «κλασσικοί» καλλιτέχνες διασαφούν με διαφορετικούς τρόπους έκφρασης) αναφέρεται βιβλιογραφικά, το ανώτερο επίπεδο στο οποίο έφτασαν, οφείλεται 1% στο ταλέντο τους και 99% στην αδιάκοπη, ασίγαστη και σκληρή εργασία προς μόρφωση και δημιουργία.

** Φυσικά υπήρξαν φωτεινές εξαιρέσεις, όπως ο Παύλος, ο Νικόδημος, αλλά και άλλοι.

*** «(…)οι δε εκραύγασαν άρον άρον σταύρωσαν αυτόν λέγει αυτοις ο Πιλάτος τον βασιλέα υμών σταυρώσω απεκρίθησαν οι αρχιερείς ουκ εχομεν βασιλέα ει μη Καίσαρα ήταν δε Παρασκευή του Πάσχα και η ώρα περίπου έκτη. Λέγει δε ο Πιλάτος στους Ιουδαίους: Να ο βασιλιάς σας. Τότε εκείνοι άρχισαν να φωνάζουν: Άρον άρον σταύρωσον αυτόν… Τότε ο Πιλάτος παρέδωσε τον Ιησού να σταυρωθεί». (Ιωάνν.19.14-16 ).

Αυτά μόλις μια εβδομάδα  μετά την θριαμβευτική είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα  επί πώλου όνου και τον λαό να ζητωκραυγάζει «Ωσαννά εν τοις υψίστοις, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου» και να υποδέχεται τον Κύριο  κρατώντας στα χέρια  του φοίνικες  και φωνάζοντας «Ωσαννά εν τοις υψίστοις, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου»…

**** Πλάτων, «Νόμοι». Στα συγγράμματά του την Πολιτεία και τους Νόμους  ο Πλάτων περιέγραψε την ιδανική πολιτεία. Ο  Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, είχε σημειώσει: «Πάντα θα υπάρχει απόσταση και ένταση ανάμεσα στην πραγματική, εμπειρική και στην ιδανική πολιτεία, γιατί πάντα η ζωή θα έχει ανάγκη να υπερνικάει την ατέλεια της, την αμορφωσιά της και τη φυσική της αδικία». (Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα σ.184, Πανεπιστημιακές παραδόσεις, 4η έκδοση 1964).

***** Απόσπασμα συνεντεύξεως του καθηγητού Γεωργίου Μπαμπινιώτη στην εφημερίδα «ΠΟΝΤΙΚΙ ΑRΤ»  και στο δημοσιογράφο Ξενοφώντα Μπρουντζάκη, τον  Ιούλιο του 2010.