Οι δέκα ημέρες που οδήγησαν στις Πρέσπες

Οι κ. Ντιμιτρόφ και Κοτζιάς είχαν καταλήξει σε κείμενο ήδη από τη συνάντηση της Νέας Υόρκης. Ωστόσο, μερικές ημέρες αργότερα ο Σκοπιανός ΥΠΕΞ διεμήνυσε ότι έπρεπε να εξεταστούν εκ νέου πτυχές της συμφωνίας.

Ο κύβος ερρίφθη στη Σύνοδο Κορυφής της Σόφιας. Εκεί οι Ευρωπαίοι ηγέτες πείστηκαν ότι ο Αλέξης Τσίπρας πράγματι επιθυμεί τη λύση. Ασφαλείς πηγές επιμένουν ότι η αναφορά του ονόματος «Ιλιντεν» ήταν το «κλειδί» για να αρχίσει να συζητεί και να αποδέχεται ο Ζόραν Ζάεφ το erga omnes, δηλαδή τη χρήση του ίδιου ονόματος εντός κι εκτός της χώρας. «Με το Ιλιντεν ο Ζάεφ “άνοιξε” στο erga omnes», λένε κυβερνητικές πηγές. Μάλιστα, αναφέρεται ότι η κυρία Αγκελα Μέρκελ, που δεν είχε ακούσει στο παρελθόν το όνομα Ιλιντεν, έδειξε ότι παραξενεύτηκε. Ασφαλώς, το Ιλιντεν εγκαταλείφθηκε με την ίδια ταχύτητα με την οποία υιοθετήθηκε, αλλά θεωρείται πως ήταν αρκετό για να ζεστάνει το κλίμα και να επιταχύνει τις εξελίξεις.

Η τελική ευθεία για τη συμφωνία ξεκίνησε στη Νέα Υόρκη (24 και 25 Μαΐου). Οι κ. Κοτζιάς και Ντιμιτρόφ κατέληξαν σε ένα συμφωνημένο κείμενο και όχι απλώς σε ένα περίγραμμα. Ικανοποιημένοι για τις επιδόσεις τους, ανανέωσαν το ραντεβού για τις Βρυξέλλες, προκειμένου να δοθεί χρόνος ώστε να μελετήσουν το κείμενο οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών. «Τελειώσαμε με ό,τι είχαμε αναλάβει», δηλώνει ο κ. Κοτζιάς μετά τη συνάντηση των Βρυξελλών και προαναγγέλλει τηλεφωνική συνομιλία Τσίπρα - Ζάεφ εντός των επόμενων ημερών, που θα σφραγίσει τη συμφωνία. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή αρχίζουν οι... παρεμβολές από την άλλη πλευρά.

Το μετέωρο βήμα του πελαργού

Ο υπουργός Εξωτερικών της ΠΓΔΜ Ν. Ντιμιτρόφ συναντάται στις Βρυξέλλες με τους υπουργούς Εξωτερικών της Ε.Ε. Αμέσως μετά τη συνάντηση, προβαίνει σε δηλώσεις με μια καλά σκηνοθετημένη αναφορά. Μιλάει όχι για «ολοκληρωμένη συμφωνία», αλλά για μια «συμφωνία σε τελικό στάδιο», εκφράζοντας παράλληλα την ελπίδα ότι μέχρι τις 28 Ιουνίου και τη Σύνοδο Κορυφής θα έχει βρεθεί λύση. Ο κ. Ντιμιτρόφ δεν αρκέστηκε μόνο σε δηλώσεις, αλλά, σύμφωνα με ασφαλείς πηγές, μετέφερε την εντύπωση μιας «ήρεμης αβεβαιότητας» στις συζητήσεις του με τον Γερμανό υφυπουργό Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Μίχαελ Ροτ, τον Βρετανό υπουργό Θεμάτων Ευρώπης και ΗΠΑ σερ Αλαν Ντάνκαν, καθώς και προς τους διευθυντές των γραφείων των Ντόναλντ Τουσκ και Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. Ο κ. Ντιμιτρόφ μεταφέρει μια εικόνα που θυμίζει το «Μετέωρο βήμα του πελαργού» (για να θυμηθούμε το αριστούργημα του Θόδωρου Αγγελόπουλου) και προς τον Αμερικανό υφυπουργό Εξωτερικών για την Ευρώπη και την Ευρασία Γουές Μίτσελ.

Δύο ημέρες μετά τη συνάντηση των Βρυξελλών και ενώ στο Μέγαρο Μαξίμου αναμένουν το πολυπόθητο τηλεφώνημα του κ. Ζάεφ, στην Αθήνα καταφθάνουν ακόμα περισσότερα μηνύματα υπαναχώρησης. Ο κ. Ντιμιτρόφ, ούτε λίγο ούτε πολύ, διαμηνύει ότι θα πρέπει να εξετασθούν εκ νέου ορισμένες πτυχές της συμφωνίας, οι οποίες αφορούν κυρίως το εύρος εφαρμογής του erga omnes. Μάλιστα, ο Σκοπιανός ΥΠΕΞ εμφανίζεται να ζητεί να ανοίξει ξανά το θέμα σε έναν νέο κύκλο διαπραγμάτευσης του ιδίου με τον κ. Κοτζιά, κάτι που ελάχιστα ενθουσίασε τον Ελληνα υπουργό Εξωτερικών. Ο κ. Κοτζιάς, που έχει επιστρέψει στην Αθήνα δηλώνοντας ότι έχει ολοκληρώσει τη συμφωνία, απαντά στον κ. Ντιμιτρόφ ότι υπάρχει συμφωνία επί συγκεκριμένου κειμένου, στην οποία και ο ίδιος συναίνεσε και αυτό που ζητεί δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό.

Πώς δεν «πάγωσε» η συμφωνία

Η θέση της Αθήνας είναι ότι εάν ικανοποιηθεί το αίτημα των Σκοπίων για μια νέα συνάντηση υπουργών Εξωτερικών, η άλλη πλευρά θα το εκλάβει ως ένδειξη αδυναμίας και υποχωρητικότητας και θα μεγιστοποιήσει τα αιτήματά της για νέες αλλαγές στη συμφωνία. Παρά την αντίδραση Κοτζιά, τα Σκόπια επιμένουν στις ενστάσεις τους. Η επιμονή αυτή εξηγείται τόσο από τις διαδηλώσεις που επρόκειτο να διοργανωθούν όσο και από τις αντιδράσεις του εθνικιστικού κόμματος VMRO καθώς και του προέδρου της χώρας Γκ. Ιβάνοφ. Η Αθήνα, όμως, γνωρίζει ότι ο κ. Ζάεφ δεν αντιμετωπίζει κάποιο υπαρκτό πολιτικό πρόβλημα. Ο κ. Κοτζιάς εμφανίζεται σφόδρα ενοχλημένος καθώς θεωρεί ότι οποιαδήποτε υπαναχώρηση από όσα συμφωνήθηκαν θα είναι προσωπικό πλήγμα για τον ίδιο, καθώς αυτός διαπραγματεύθηκε τη συμφωνία και ουσιαστικά ανακοίνωσε την ολοκλήρωσή της. Σε συνάντηση με τον Αλέξη Τσίπρα εισηγείται το «πάγωμα» της διαπραγμάτευσης τουλάχιστον μέχρι τον Σεπτέμβριο, επικαλούμενος την ασυνέπεια της άλλης πλευράς έναντι των δεσμεύσεων που ανέλαβε. Η Αθήνα στέλνει έτσι σαφές μήνυμα ότι δεν έχει τίποτα περισσότερο να δώσει.

Ο κ. Τσίπρας διατηρεί την ψυχραιμία του και επισημαίνει ότι η συμφωνία πρέπει να κλείσει τώρα. Ο πρωθυπουργός θέλει να αξιοποιήσει τη συγκυρία της Συνόδου Κορυφής, τη σύνοδο του ΝΑΤΟ και τη δυναμική που έχει αναπτυχθεί, ενώ τονίζει ότι δεν μπορούμε να προεξοφλήσουμε πώς θα είναι το περιβάλλον τον Σεπτέμβριο. Κάπως έτσι, ο πρωθυπουργός ενεργοποιεί τον δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στον ίδιο και στον κ. Ζάεφ. Οι δύο ηγέτες συμφωνούν ότι μπορούν να ξεπεραστούν οι σκόπελοι με ορισμένα «διορθωτικά μπότοξ» στη συμφωνία.

Ωστόσο, το σκοπιανό ΥΠΕΞ δεν έχει καταθέσει τα όπλα και απαντά στο μήνυμα του Κοτζιά περί διακοπής της διαπραγμάτευσης έως τον Σεπτέμβριο με ανακοίνωση στην οποία αναφέρεται ότι «η ποιότητα του κειμένου της συμφωνίας και η ανάγκη επίτευξης μιας μόνιμης, βιώσιμης κοινά αποδεκτής λύσης και από τις δύο πλευρές υπερβαίνουν την ανάγκη να ικανοποιηθούν οποιαδήποτε χρονοδιαγράμματα για την ολοκλήρωση της διαδικασίας». Η Βασιλίσσης Σοφίας, ορθώς σκεπτόμενη, δεν σηκώνει το γάντι, αφήνοντας τον χειρισμό στο Μέγαρο Μαξίμου που τολμά να καταδείξει ότι η ευθύνη για τις καθυστερήσεις βρίσκεται στο πρόσωπο του Ντιμιτρόφ. «Εχουμε μια καλή συμφωνία στο τραπέζι, η οποία –όπως είπε ο πρωθυπουργός της ΠΓΔΜ– πρέπει να κλείσει πολύ σύντομα. Δυστυχώς κάποιοι επιμένουν να παίζουν παιχνίδια», αναφέρεται με νόημα σε σχετική ανακοίνωση.

Ο ρόλος των Γερμανών

Η θέση της Αθήνας ότι δεν μπορεί να γίνει νέα συνάντηση των ΥΠΕΞ, καθώς αυτό θα δώσει την αίσθηση ότι ανοίγει εκ νέου μια κλεισμένη συμφωνία, δημιουργεί «βαρομετρικό χαμηλό», με αποτέλεσμα να ενεργοποιηθεί ο Μάθιου Νίμιτς. Ο ειδικός μεσολαβητής του ΟΗΕ αναλαμβάνει να μεταφέρει τις προτάσεις της μιας πλευράς στην άλλη. Παράλληλα, από την πλευρά των Αμερικανών αλλά και των Ευρωπαίων, που εμφανίζονται εξαιρετικά ανήσυχοι ότι στο παρά πέντε της ολοκλήρωσης της συμφωνίας αυτή εμφανίζεται να έχει κολλήσει, γίνονται παρεμβάσεις υπό μορφήν «ενθάρρυνσης για το αποφασιστικό βήμα». «Η ψυχραιμία των δύο πρωθυπουργών έσωσε τη διαπραγμάτευση σε αυτή την κρίσιμη στιγμή», αναφέρει κυβερνητικό στέλεχος με άμεση γνώση των διαπραγματεύσεων, καθώς η σχέση των υπουργών Εξωτερικών έφθασε σε οριακό σημείο.

Δεν έλειψαν, ασφαλώς, οι πιέσεις Αμερικανών στους Σκοπιανούς. Τους διαμήνυσαν ότι δεν έχει πλέον κανένα νόημα να κωλυσιεργούν. Ανώτατες κυβερνητικές πηγές υποστηρίζουν ότι η ελληνική πλευρά δεν δέχθηκε πιέσεις. Κι αυτό, διότι «εμείς τον βασικό συμβιβασμό τον είχαμε κάνει με αναγραφή γλώσσας και ιθαγένειας, που υπήρχε από την αρχή στη συμφωνίας και ήταν η ραχοκοκαλιά της. Επομένως, δεν υπήρχε κάτι άλλο επάνω στο οποίο να μας πιέσουν». Βεβαίως, ο Γουές Μίτσελ ήταν σε συνεχή επαφή με τον κ. Κοτζιά. Ιδιαίτερα ενεργός ήταν και ο ρόλος των εδώ πρέσβεων, των ΗΠΑ και της Γερμανίας, Τζέφρεϊ Πάιατ και Γενς Πλότνερ αντίστοιχα, αλλά και της ύπατης εκπροσώπου της Ε.Ε. για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής Φεντερίκα Μογκερίνι, με τον κ. Κοτζιά και τον κ. Τσίπρα.

Ιδίως ο ρόλος των Γερμανών μπορεί να πει κανείς πως ήταν ταυτόχρονα διακριτικός, όσο και αποφασιστικός. Οι γνωρίζοντες βεβαιώνουν ότι οι Γερμανοί δεν έκρυψαν ποτέ ότι ενδιαφέρονται για την επίλυση του ζητήματος. Πολύ περισσότερο, όπως το έθετε αρμόδια πηγή, «με κυβέρνηση Τσίπρα στην Ελλάδα και κυβέρνηση Ζάεφ στα Σκόπια, οι πιθανότητες λύσης ήταν καλύτερες από ποτέ». Βέβαια, οι πιθανότητες δεν υλοποιούνται πάντα. Στο Βερολίνο ήταν διάχυτη η αίσθηση ότι το «βέτο» είναι αποτρεπτικό μέτρο και δεν μπορεί να χρησιμοποιείται επ’ άπειρον. Η συγκυρία, όπως και η διατήρηση του στάτους κβο, δεν εθεωρείτο ευνοϊκή για την Ελλάδα. Οπως έλεγε ευρωπαϊκή διπλωματική πηγή, «αν δει κανείς τη μεγάλη εικόνα και τα ζητήματα που έχει να αντιμετωπίσει η Ευρώπη, ο χρόνος δεν ήταν με το μέρος της Ελλάδας για να συνεχίσει να διατηρεί το ονοματολογικό σε εκκρεμότητα».

Το Βερολίνο δεν έκρυψε, κατά τους μήνες της διαπραγμάτευσης, ότι εκτίμησε τη «συστηματική δουλειά» που έκανε ο Νίκος Κοτζιάς. Επίσης, αποτελεί περίπου κοινό μυστικό ότι οι Γερμανοί ήταν πλήρως ενημερωμένοι για κάθε φάση της διαδικασίας. Σύμφωνα με διπλωματική πηγή, το μήνυμα προς την Αθήνα ήταν σαφές: «Κρατήστε μας ενήμερους, αλλά δεν θα εμπλακούμε παρά μόνο όταν θεωρήσετε ότι μπορούμε να φανούμε χρήσιμοι». Χρήσιμοι φάνηκαν σε πολλές στιγμές. Η Αγκελα Μέρκελ κάλεσε τον Ζόραν Ζάεφ στο Βερολίνο στο τέλος Φεβρουαρίου για να του διαμηνύσει ότι η ενταξιακή διαδικασία της ΠΓΔΜ ήταν «ιστορικό εγχείρημα» και ότι είχε την πλήρη στήριξή της στις διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», τόσο πριν όσο και μετά την επίσκεψη του Σκοπιανού πρωθυπουργού στη γερμανική πρωτεύουσα, το γραφείο του Ελληνα πρωθυπουργού, αλλά και του υπουργού Εξωτερικών, βρισκόταν σε απευθείας επαφή με τους Γερμανούς, ώστε, όπως το έθεσε εμπλεκόμενος παράγων, «να διασφαλιστεί ότι τα μηνύματα που θα απηύθυνε στον Ζάεφ η γερμανική πλευρά δεν θα ήταν αντιπαραγωγικά για τη διαπραγμάτευση». Σημειώνεται ότι οι Γερμανοί παρακολουθούσαν διακριτικά τις φάσεις της διαπραγμάτευσης και ήταν ενημερωμένοι για τις όποιες δυσκολίες ή διαφωνίες.

Τα τελευταία «γλυκαντικά»

Κάπως έτσι φτάσαμε στο τέλος της προηγούμενης εβδομάδας, όπου ξεκίνησε ένα διήμερο εξαιρετικά έντονων διεργασιών. Η Αθήνα αποδέχεται ορισμένες τροποποιήσεις, «δευτερεύουσες», όπως τις αναφέρουν οι εμπλεκόμενοι στη διαπραγμάτευση. Η πλέον ενδεικτική αφορά το προοίμιο του τελικού κειμένου της συμφωνίας, όπου αναφέρεται: «Το Πρώτο Μέρος, η Ελληνική Δημοκρατία (Το “Πρώτο Μέρος”) και το Δεύτερο Μέρος, που έγινε δεκτό στα Ηνωμένα Εθνη σύμφωνα με την απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών 47/225 της 8ης Απριλίου 1993 (το “Δεύτερο Μέρος”), αναφέρονται από κοινού ως “τα Μέρη”». Οπως μπορεί καθένας να παρατηρήσει, το «Δεύτερο Μέρος» δεν κατονομάζεται. Στο αρχικό κείμενο των Κοτζιά - Ντιμιτρόφ υπήρχε η αναφορά σε «ΠΓΔΜ». Ηταν μία από τις αλλαγές που ζήτησαν σε αυτή την τελική φάση τα Σκόπια, η απάλειψη της προσωρινής ονομασίας, την οποία, όπως επέμειναν, ποτέ δεν αποδέχθηκαν και δεν υιοθέτησαν. Οι αλλαγές αυτές δεν ήταν παρά τα τελευταία «γλυκαντικά» που η Αθήνα έκρινε ότι μπορούσε να προσφέρει. Συζητήθηκαν κατά την τηλεφωνική επικοινωνία Τσίπρα - Ζάεφ την περασμένη Δευτέρα και η οριστικοποίηση της αποτύπωσής τους στο τελικό κείμενο, με τη μεσολάβηση πάντοτε του Μάθιου Νίμιτς, μετέθεσε το κλείσιμο της συμφωνίας για την επομένη.

ΔΩΡΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΝΕΔΟΣ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΑ ΠΕΛΩΝΗ

Έντυπη

Η Καθημερινή